Uşaqlarda anemiya necə olur?

Uşaqların rifahına əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərən vəziyyət olan anemiya, qırmızı qan hüceyrələrinin və qan dövranında hemoqlobinin çatışmazlığı ilə xarakterizə olunan sağlamlıq problemidir. Qırmızı qan hüceyrələrinin həyati təmin edən oksigenin bütün bədənə daşınmasında rolu bu vəziyyətin kritik xarakterini vurğulayır. Uşaq sağlamlığı sahəsində anemiya qida çatışmazlığından genetik meyllərə qədər müxtəlif amilləri əhatə edən geniş yayılmış bir problemdir.

Uşaqlarda anemiyanın növləri

Anemiya müxtəlif formalarda təzahür edir, hər biri anemiya növünün diaqnoz və müalicə üçün özünəməxsus çətinlikləri var. Anemiyanın növlərini və yaranma səbəblərini bu cür qruplaşdıra bilərik:

• Dəmir çatışmazlığı anemiyası

Anemiyanın ən çox yayılmış forması olan dəmir çatışmazlığı anemiyası orqanizmdə adekvat hemoqlobin tədarükü üçün kifayət qədər dəmir olmadıqda baş verir.

Səbəbləri.Dəmirin qeyri-kafi qida qəbulu, dəmirin zəif udulması və ya uşaqda xroniki qan itkisinin olmasıdır (məsələn, mədə-bağırsaq qanaxması hallarında).

• Vitamin çatışmazlığı anemiyaları
  
  

Vitamin B12 çatışmazlığı anemiyası uşaqlarda qırmızı qan hüceyrələrinin istehsalı üçün vacib olan B12 vitamininin qeyri-adekvat səviyyələri ilə əlaqədardır.

Səbəbləri. Uşağın düzgün qidalanmaması, malabsorbsiya problemləri və genetik faktorlardır.

• Fol turşusu çatışmazlığı anemiyası
  
  

Hüceyrə bölünməsi üçün vacib qida elementi olan fol turşusunun qeyri-kafi olması nəticəsində uşaqlarda anemiyanın bu növü yaranır.
Səbəbləri. Düzgün olmayan qida qəbulu, malabsorbsiya və ya sürətli böyümə dövrlərində artan tələbat.

• Hemolitik anemiyalar

Qan azlığının bu növündə qırmızı qan hüceyrələrinin vaxtından əvvəl məhv edilməsi xarakterikdir və çatışmazlığa səbəb olur.
Səbəbləri. Oraq hüceyrəli anemiya, otoimmün xəstəliklər və ya müəyyən toksinlərə məruz qalma kimi genetik vəziyyətlər.

• Talassemiya
  
  

Hemoqlobinin istehsalına təsir edən irsi qan xəstəliyi olan talassemiya valideynlərdə varsa, uşağada keçə bilər.
Səbəbləri. Alfa və ya beta-qlobin zəncirlərinin sintezinin azalmasına və ya olmamasına səbəb olan genetik mutasiyalar.

• Aplastik anemiya

Sümük iliyinin qırmızı qan hüceyrələri də daxil olmaqla kifayət qədər qan hüceyrəsi istehsal etmədiyi vəziyyət olan aplastik anemiya uşaqlara əhəmiyyətli dərəcədə təsir edən haldır.
Səbəbləri. İdiopatik, müəyyən dərmanlara, toksinlərə və ya infeksiyalara məruz qalma.

Uşaqlarda anemiyanın simptomları

Qan azlığının simptomları əsas səbəbdən və vəziyyətin şiddətindən asılı olaraq dəyişir. Uşaqlarda anemiyanın  simptomları bunlardır:

• Yorğunluq və zəiflik

Anemiyası olan uşaqlar tez-tez yorğunluq və zəiflik hiss edirlər ki, bu da letarji və ya enerji çatışmazlığı kimi özünü göstərir. Anemiya olduqda onlar fiziki fəaliyyət zamanı asanlıqla yorulurlar.

• Solğun dəri və selikli membranlar
  
  
  

Bu xəstəliyin onların dərisinin solğunlaşmasına səbəb olur. Solğunluq xüsusilə üz və ovuc içi kimi daha az piqmentasiya olan yerlərdə nəzərə çarpır. Həmçinin öz qapaqlarının və ağızın içindəki selikli qişalar da həmişəkindən daha solğun görünür.

• Qıcıqlanma
  
  

Bu hal olduqda, onlar əsəbi, əhval-ruhiyyəli ola bilər və ya davranışlarında dəyişikliklər yarana bilir. Bu, anemiya səbəbilə olan artan təlaş və ya konsentrasiyada çətinliklə əlaqəlidir.

• Nəfəs darlığı

Orta və ağır anemiya hallarında orqanizm toxumalara kifayət qədər oksigeni çatdırmaq üçün mübarizə aparır ki, bu da xüsusilə fiziki fəaliyyət zamanı uşaqda nəfəs darlığına səbəb olur.

• Başgicəllənmə 

Anemiya qan axınına təsir göstərir ki, bu hal uşaqlar oturub ani ayağa qalxdıqda başgicəllənməyə səbəb olur.

• Baş ağrısı

Qan azlığı olduqda onlarda baş ağrıları olur ki, bu da beynin kifayət qədər oksigenlə təmin olunmamasının nəticəsidir.

• Soyuq əllər və ayaqlar

Anemiya ilə əlaqəli zəif qan dövranı əllər və ayaqlar kimi ətraflarda soyuqluq hissi yaradır.

• Sinə ağrısı
  
  

Uşalarda şiddətli anemiya ürək oksigeni tükənmiş qanı pompalamağa çalışdığı üçün gərginliyə səbəb olur ki, bu da sinə ağrısına səbəb olur.

• Gecikmiş böyümə və inkişaf

Bu hal uşağın həm fiziki, həm də idraki olaraq böyüməsinə və inkişafına mane ola bilir. Bu, inkişaf mərhələlərinə çatmaqda gecikmələr yaradır.

• İnfeksiyalar
  
  

Müəyyən növ anemiyanın nəticəsi olan zəifləmiş immun sistemi uşağı digər infeksiyalara qarşı daha həssas edir.
Valideynlər bu simptomlardan hər hansı birini görsələr və ya uşağın sağlamlığı ilə bağlı narahatlıqla qarşılaşsalar, dərhal həkimə müraciət etmələri tövsiyə olunur. Həkim anemiyanın spesifik növünü və onun əsas səbəbini müəyyən etmək və vaxtında müalicəyə başlamaq üçün qan testləri də daxil olmaqla hərtərəfli müayinə keçirir. Erkən müdaxilə və müvafiq müalicə anemiyası olan uşağın ağırlaşmalarının qarşısını qalmaq üçün mütləqdir.

Uşaqlarda anemiyanın diaqnozu

Bu xəstəliyin diaqnostikası klinik qiymətləndirmələrin, tibbi tarixçənin təhlilinin və laboratoriya testlərinin birləşməsini əhatə edir. Proses anemiyanın spesifik növünü və onun əsas səbəbini müəyyən etmək üçün vacibdir. 

Qan azlığının diaqnostika prosesinə aşağdakılar daxildir:

• Tibbi tarixçə və fiziki müayinə
  

Həkim uşağın xəstəlik tarixçəsi, o cümlədən ailədə anemiya və ya əlaqəli şərtlərlə bağlı məlumat alır.
Daha sonra solğunluq, sarılıq və ya genişlənmiş dalaq kimi simptomları qiymətləndirmək üçün uşaqda hərtərəfli fiziki müayinə aparır.

• Qan testləri

1. Tam qan sayımı (CBC). Bu test qan hüceyrələrinin sayı və xüsusiyyətləri haqqında əsas məlumat verir. Hemoqlobin və hematokrit səviyyələri anemiyanın diaqnozunda vacibdir.
2. Periferik qan yaxması. Qan nümunəsinin bu mikroskopik müayinəsi qırmızı qan hüceyrələrinin ölçüsünü, formasını və xüsusiyyətlərini müəyyən edir.
   
   

• Dəmir araşdırmaları

Zərdab dəmir, ferritin və ümumi dəmir bağlama tutumu (TİBC) kimi testlər bədənin dəmir vəziyyətini qiymətləndirir və dəmir çatışmazlığı anemiyasının diaqnozunu qoymağa imkan verir.

• Vitamin və mineral səviyyələri
  
  
  

B12 vitamini və fol turşusu səviyyələri vitaminlərin aşağı səviyyələri müəyyən anemiya növləri ilə əlaqəli çatışmazlıqları göstərir.
Şübhəli səbəbdən asılı olaraq, vitamin D, A vitamini və ya mis səviyyələri üçün test kimi əlavə testlər də aparılır.

• Genetik test
  
  
  

Anemiyanın irsi formalarından şübhələnilən hallarda, spesifik genetik mutasiyaları müəyyən etmək üçün genetik testlər aparılır.

• Sümük iliyinin aspirasiyası və ya biopsiyası

Müəyyən situasiyalarda tərkibini qiymətləndirmək və anemiyanın səbəbini müəyyən etmək üçün sümük iliyi nümunəsi toplanır və müayinə olunur.

• Əlavə testlər

1. Hemoqlobin elektroforezi. Bu test uşaqlarda oraqvari hüceyrəli anemiya və ya talassemiya kimi hallarda göründüyü kimi anormal hemoqlobinin növlərini müəyyən edir.
2. Coomb testi. Qırmızı qan hüceyrələrini məhv edə bilən antikorları aşkar edərək hemolitik anemiyaların diaqnozu üçün istifadə olunur.
3. Eritropoetin səviyyəsi. Qırmızı qan hüceyrələrinin istehsalını stimullaşdırmaqdan məsul olan hormonu ölçür və müəyyən anemiya növlərinin diaqnostikasında faydalıdır.
4. Bu diaqnostik vasitələrin birləşməsi həkimə təkcə anemiyanı müəyyən etməyə deyil, həm də onun növünü və əsas səbəbini müəyyən etməyə kömək edir. Dianqnoz prosesində valideynlərin həkimlə açıq ünsiyyət qurması, dəqiq diaqnozun qoyulmasına kömək edə biləcək hərtərəfli məlumatın təmin edilməsi vacibdir. Anemiyanın erkən aşkarlanması və spesifik xüsusiyyətlərinin başa düşülməsi uşağın ehtiyaclarına uyğunlaşdırılmış effektiv müalicə və idarəetmə planının hazırlanması mütləqdir.

Uşaqlarda anemiyanın müalicəsi

Qan azlığının müalicəsi xəstəliyin növündən və əsas səbəbindən asılı olaraq təyin olunur. Uşaqlarda müxtəlif növ anemiyanın müalicəsi aşağdakı kimi aparılır:

• Dəmir çatışmazlığı anemiyası

1. Dəmir əlavələri. Əsas müalicə oral dəmir əlavələrini əhatə edir. Dərmanlar həkim tərəfindən müəyyən olunur.
2. Qida dəyişiklikləri. Uşaqları yağsız ət, ağ ət, balıq, zənginləşdirilmiş dənli bitkilər və yaşıl yarpaqlı tərəvəzlər kimi dəmir tərkibli qidalarla zəngin qidalarla qidandırın.
   
   

• B12 vitamini çatışmazlığı anemiyası

1. Vitamin B12 əlavəsi. Çatışmazlığı aradan qaldırmaq üçün həkim B12 vitamininin inyeksiyaları və ya oral əlavələri təyin edilir. Anemiya zərərli olarsa, bu əlavələr ömürlük təyin ola bilər. 
2. Qida düzəlişləri. Qan azlığı olduqda ət, süd məhsulları və yumurta kimi B12 vitamini yüksək olan qidalara üstünlük vermək lazımdır.

• Fol turşusu çatışmazlığı anemiyası
  
  
  

1. Fol turşusu əlavəsi. Həkim tərəfindən ağızdan fol turşusu əlavələri adətən təyin edilir.
2. Qida dəyişiklikləri. Yaşıl yarpaqlı tərəvəzlər, sitrus meyvələri və zənginləşdirilmiş dənli bitkilər daxil olmaqla, fol turşusu ilə zəngin qidalarla qidalanmaq lazımdır.
   
   

• Hemolitik anemiyalar

1. Qan köçürmələri. Uşaqlarda anemiyanın ağır hallarında, aşağı qırmızı qan hüceyrələrinin sayını aradan qaldırmaq üçün qanköçürmə tələb olunur.
   
   

• Oraq hüceyrəli anemiya
  
  

1. Ağrının idarə edilməsi. Dərmanlar oraq hüceyrəli anemiya zamanı ağrıları idarə etmək üçün istifadə olunur.
2. Qanköçürmə.Ağır hallarda və ya ağırlaşmaların qarşısını almaq üçün müntəzəm qanköçürmə tövsiyə olunur.

• Talassemiya

1. Qanköçürmə. Sağlam qırmızı qan hüceyrələrinin adekvat ehtiyatını saxlamaq üçün uşağa müntəzəm olaraq qanköçürlür.
2. Dəmir xelat terapiyası.Təkrarlanan qanköçürmələr dəmirin həddindən artıq yüklənməsinə səbəb ola biləcəyi üçün xelat terapiyası uşağın bədənindəki artıq dəmirin bədəndən çıxarılmasına kömək edir.
   
   

• Aplastik anemiya
  
  

1. Sümük iliyi transplantasiyası.Uşaqlarda anemiyanın ağır halların da sümük iliyi transplantasiyası müalicəvi seçim kimi qəbul edilir.
   
   

• Dəstəkləyici tədbirlər

• Qidalanma. Balanslaşdırılmış sağlam qidanın təmin edilməsi ümumi sağlamlıq və uşaqlarda anemiya olduqda bərpa üçün vacibdir.
  
  
• Monitorinq və təqib. Müntəzəm yoxlamalar və qan saymalarının monitorinqi uşaqlarda anemiyanın gedişatını izləmək və lazım olduqda müalicəni tənzimləmək üçün mütləqdir.
  
  

Valideynlər   üçün həkim tərəfindən müəyyən edilmiş müalicə planına əməl etmələri və uşağın vəziyyətindəki hər hansı narahatlıq və ya dəyişiklikləri dərhal həkimə bildirmələri vacibdir. Müalicənin məqsədi yalnız simptomları aradan qaldırmaq deyil, həm də əsas səbəbi idarə etmək və uşağın ümumi sağlamlığını və rifahını artırmaqdır. Bu səbəbdən də uşaqlarda anemiya müalicəsi səbr tələb edir. Savadlı və inkişaf edən səhiyyə nəticəsində anemiyanın uşağa təsirlərini aradan qaldırmaq və uşağın sağlamlığını təmin etmək mümkündür.

Anemiyanın İnteqrativ Təbabət üsulu ilə müalicəsi

İlk olaraq mədə-bağırsaq sisteminin fəaliyyəti normal olmalıdır ki, tərkibində Fe ilə zəngin olan qida maddələri, yaxud preparatlar tam sovrula bilsin. Bunun üçün mikrobioloji üsulları tətbiq etməklə   mədə-bağırsaq traktının selikli qişasının, mukoz mikroflorasının tamlığını bərpa etmək. Krebs tiklinin katalizatorlarından istifadə etdikdə əsas müalicə ilə yanaşı verilən mikroelement, vitaminlər də orqanizmə tam sorulur, müalicədə müsbət dinamika əldə olunur.