Alzheimer ümumi, xroniki neyrodegenerativ xəstəlikdir, yaddaşı, düşünmə qabiliyyətini və son nəticədə ən sadə işləri yerinə yetirmək qabiliyyətini tədricən məhv edir. İnsanın gündəlik işlərinə və sadə işlərinə ciddi təsir edən bu xəstəlik yaşdan asılı olaraq illər keçdikcə əlamətləri tədricən inkişaf edən bir xəstəlikdir. Xəstəliyin irəli mərhələlərində beynin kiçilməsinə və nəticədə beyin hüceyrələrinin ölümünə səbəb olan xəstəlik digər orqanlara mənfi təsir edir və xəstəliyin sonuna doğru beyin hüceyrələrinin ölməsi səbəbindən insanın bədənini funksiyasız edir.
Xəstəliyin simptomları və mərhələləri fərddən fərdə dəyişə bilər, lakin onlar ümumi şəkildə təsvir edilə bilər. Erkən mərhələlərdə xəstələr yüngül koqnitiv pozğunluqlarla qarşılaşa bilər. Bu, unutqanlıq, diqqətsizlik, mürəkkəb işləri yerinə yetirməkdə çətinliklərlə özünü göstərir. Bununla belə, gündəlik həyat fəaliyyətləri hələ çox təsirlənməmişdir. Orta mərhələlərdə simptomlar aydın görünür. Fərdlər daha çox unutqanlıq yaşayır, tanış yerləri tanımaqda çətinlik çəkir, gündəlik işlərin yerinə yetirilməsi qabiliyyəti azalır. Ünsiyyətdə problemlər, söz tapmaqda çətinlik və zaman qavrayışında təhriflər müşahidə oluna bilər.
Xəstəliyin sonrakı mərhələlərində ağır koqnitiv pozğunluqlar meydana gəlir. İnsan yaxınlarını tanımaqda çətinlik çəkir, söz ehtiyatı sürətlə azalır. Ümumi bacarıqları da itir, yerimək çətinləşir və çox vaxt yataqda hərəkətsiz olurlar. Son mərhələlərdə xəstələr tamamilə asılı vəziyyətə düşürlər. Danışmaq qabiliyyəti itir, udmaqda çətinlik çəkir, tənəffüs problemləri yarana bilər. Bu dövrdə xəstələr tez-tez yataq xəstəsi olurlar və tam zamanlı qayğıya ehtiyac duyurlar. Alzheimer xəstəliyi bu mərhələlər arasında dəyişən bir proses olaraq irəliləyir və xəstələrin simptomları fərqli sürətlə irəliləyə bilər.
Alzheimer xəstəliyinin dəqiq səbəbləri hələ də aydın deyil. Hesab edilir ki, genetik faktorlar böyük rol oynaya bilər. Ailə tarixi Alzheimer riskini artıra bilər. Xüsusilə, ApoE4 adlı genetik variantın daşınması bu xəstəliyi riskini artıra bilər. Qocalma da mühüm risk faktorudur. 65 yaşdan yuxarı şəxslərdə xəstəliyin tezliyi əhəmiyyətli dərəcədə artır. Qadınlar kişilərə nisbətən bu xəstəliyə daha çox meyllidirlər. Bunun arxasında hormonal dəyişikliklər ola bilər. Bundan əlavə, baş xəsarətləri də riski artıra bilər. Xüsusilə, təkrarlanan beyin xəsarətləri bu riski artıra bilər. Ürək-damar sağlamlığını da unutmaq olmaz. Hipertoniya, şəkərli diabet, yüksək xolesterin kimi ürək-damar problemləri xəstəliyin inkişaf riskini artıra bilər. Zehni fəaliyyət və təhsil səviyyəsi də bu baxımdan müəyyənedici ola bilər. Zehni stimullaşdırma beynin sağlamlığının qorunmasında vacibdir. Bundan əlavə, sağlam qidalanma və müntəzəm fiziki fəaliyyət də riski azalda bilər. Bu səbəbdən tərkibində antioksidantlar və omeqa-3 yağ turşuları olan qidaların istehlakı tövsiyə olunur.
Ətraf mühit faktorları da təsirli ola bilər. Havanın çirklənməsi və toksinlərə məruz qalma kimi ətraf mühit faktorları Alzheimer xəstəliyi riskini artıra bilər.
Xəstəliyin diaqnozu adətən koqnitiv və nevroloji qiymətləndirmələrlə başlayır. Xəstənin anamnezi və simptomları diqqətlə araşdırılır. Bundan əlavə, koqnitiv testlərdən istifadə etməklə fərdin zehni funksiyaları qiymətləndirilir. Xüsusilə, Mini-Psixi Dövlət İmtahanı (MMSE) və Monreal Koqnitiv Qiymətləndirmə (MoCA) kimi tərəzilər koqnitiv çatışmazlıqları aşkar etmək üçün tez-tez istifadə olunur. Kompüter tomoqrafiyası (CT) və ya maqnit rezonans görüntüləmə (MRT) kimi beyin görüntüləmə üsulları beyin toxumasında dəyişiklikləri aşkar etməyə kömək edə bilər. Bundan əlavə, xəstəliyin bioloji əlamətlərini göstərən beta-amiloid lövhələrinin varlığını müşahidə etmək üçün pozitron emissiya tomoqrafiyası (PET) skanları istifadə olunur.
Digər nevroloji problemləri istisna etmək üçün qan testləri aparılır. Bundan əlavə, genetik testlər xəstənin Alzheimer riskini təyin etməyə kömək edir.
Alzheimer xəstələrinə koqnitiv funksiyaları artırmaq və simptomları idarə etmək üçün bəzi dərmanlar təyin edilir. Asetilkolinesteraza inhibitorları və N-metil-D-aspartat (NMDA) reseptor antaqonistləri bu müalicə kateqoriyasına aiddir. Bu dərmanlar nörotransmitter səviyyələrini tarazlaşdırmağa çalışaraq işləyir. Xəstələrin həyat keyfiyyətinin yaxşılaşdırılmasında fizioterapiya da vacibdir. Fiziki fəaliyyət əzələ gücünü artıra və gündəlik həyat fəaliyyətinin daha uzun müddət davam etdirilməsinə şərait yarada bilər. Fizioterapevtlər xəstələrə hərəkətliliyi və balansı yaxşılaşdırmağa kömək edir. Bu xəstəliyin müalicəsi çox vaxt multidisiplinar yanaşma tələb edir.
Sağlam qidalanma vərdişini inkişaf etdirmək Alzheimer riskini azalda bilər. Duz, şəkər və doymuş yağ az olan bir pəhriz qəbul etmək vacibdir. Bol tərəvəz, meyvə, tam taxıllı qidalar və omeqa-3 yağ turşuları olan qidalara üstünlük verilməlidir. Daimi fiziki fəaliyyət riski azaltmaqda təsirli ola bilər. Həftədə ən azı 150 dəqiqə orta intensivlikli aerobik fəaliyyət və ya gəzinti idrak sağlamlığına müsbət təsir göstərə bilər. Zehni cəhətdən aktiv qalmaq da vacibdir. Beyin oyunları, kitab oxumaq, öyrənmə fəaliyyətləri və sosial qarşılıqlı əlaqə beyin sağlamlığını dəstəkləyə bilər.
Stressdən qaçınmaq və yuxu rejiminə diqqət yetirmək koqnitiv sağlamlığı qorumaq üçün vacibdir. Bundan əlavə, siqaret və həddindən artıq spirt istehlakından qaçınmaq lazımdır, çünki bunlar xəstəliyin riskini artıra bilər.
Həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq üçün bir sıra üsullar mövcuddur. Birincisi, təhlükəsiz və tanış bir mühit yaratmaq vacibdir. Tanış mühit xəstələrin özlərini rahat hiss etmələrinə və gündəlik həyat fəaliyyətini daha asan həyata keçirməsinə kömək edə bilər. Bu baxımdan evi səliqəli saxlamaq və yıxılma, zədə alma risklərini minimuma endirmək vacibdir.
Gündəlik rejimlər xəstələrə həyatlarında təhlükəsiz hiss etmələrinə kömək edəcəkdir. Yüngül məşq və fiziki fəaliyyətlər də alzheimer xəstələrinə ümumi sağlamlıqlarını qorumağa kömək edir. Bu, həm də sosial qarşılıqlı əlaqəni təşviq edə bilər. Musiqi terapiyası və bədii fəaliyyətlər emosional ifadəni dəstəkləyir və beyin stimullaşdırılmasını təmin edir. Bu cür fəaliyyətlər xəstələrin həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırır. Bu çətin yolda bir yerdə olmaq, bir-birimizə dəstək olmaq böyük əhəmiyyət kəsb edir. Alzheimer xəstəliyi ilə yaşamaq səbir və qayğı tələb edir. Bununla belə, müvafiq strategiyalar və dəstək ilə həyat keyfiyyəti yaxşılaşdırıla və xəstələrə daha mənalı həyat sürməyə kömək oluna bilər.
İnteqrativ Təbabətdə bu xəstələrə boyun və başda olan bioloji aktiv nöqtələrə inyeksiya olunur, xəstənin öz qanı ilə preparatlar qarışdırılaraq autohemoterapiya edilir, ozonoterapiya, oksigenterapiyadan istifadə edərək xəstəliyin inkişafının ləngiməsinə, koqnitiv funksiyaların bərpasına kömək etmiş oluruq.
Alzheimer xəstəliyinin əlamətləri hansılardır?
Xəstəliyin simptomları və mərhələləri fərddən fərdə dəyişə bilər, lakin onlar ümumi şəkildə təsvir edilə bilər. Erkən mərhələlərdə xəstələr yüngül koqnitiv pozğunluqlarla qarşılaşa bilər. Bu, unutqanlıq, diqqətsizlik, mürəkkəb işləri yerinə yetirməkdə çətinliklərlə özünü göstərir. Bununla belə, gündəlik həyat fəaliyyətləri hələ çox təsirlənməmişdir. Orta mərhələlərdə simptomlar aydın görünür. Fərdlər daha çox unutqanlıq yaşayır, tanış yerləri tanımaqda çətinlik çəkir, gündəlik işlərin yerinə yetirilməsi qabiliyyəti azalır. Ünsiyyətdə problemlər, söz tapmaqda çətinlik və zaman qavrayışında təhriflər müşahidə oluna bilər.
Xəstəliyin sonrakı mərhələlərində ağır koqnitiv pozğunluqlar meydana gəlir. İnsan yaxınlarını tanımaqda çətinlik çəkir, söz ehtiyatı sürətlə azalır. Ümumi bacarıqları da itir, yerimək çətinləşir və çox vaxt yataqda hərəkətsiz olurlar. Son mərhələlərdə xəstələr tamamilə asılı vəziyyətə düşürlər. Danışmaq qabiliyyəti itir, udmaqda çətinlik çəkir, tənəffüs problemləri yarana bilər. Bu dövrdə xəstələr tez-tez yataq xəstəsi olurlar və tam zamanlı qayğıya ehtiyac duyurlar. Alzheimer xəstəliyi bu mərhələlər arasında dəyişən bir proses olaraq irəliləyir və xəstələrin simptomları fərqli sürətlə irəliləyə bilər.
Alzheimer xəstəliyinin səbəbləri və risk faktorları
Alzheimer xəstəliyinin dəqiq səbəbləri hələ də aydın deyil. Hesab edilir ki, genetik faktorlar böyük rol oynaya bilər. Ailə tarixi Alzheimer riskini artıra bilər. Xüsusilə, ApoE4 adlı genetik variantın daşınması bu xəstəliyi riskini artıra bilər. Qocalma da mühüm risk faktorudur. 65 yaşdan yuxarı şəxslərdə xəstəliyin tezliyi əhəmiyyətli dərəcədə artır. Qadınlar kişilərə nisbətən bu xəstəliyə daha çox meyllidirlər. Bunun arxasında hormonal dəyişikliklər ola bilər. Bundan əlavə, baş xəsarətləri də riski artıra bilər. Xüsusilə, təkrarlanan beyin xəsarətləri bu riski artıra bilər. Ürək-damar sağlamlığını da unutmaq olmaz. Hipertoniya, şəkərli diabet, yüksək xolesterin kimi ürək-damar problemləri xəstəliyin inkişaf riskini artıra bilər. Zehni fəaliyyət və təhsil səviyyəsi də bu baxımdan müəyyənedici ola bilər. Zehni stimullaşdırma beynin sağlamlığının qorunmasında vacibdir. Bundan əlavə, sağlam qidalanma və müntəzəm fiziki fəaliyyət də riski azalda bilər. Bu səbəbdən tərkibində antioksidantlar və omeqa-3 yağ turşuları olan qidaların istehlakı tövsiyə olunur.
Ətraf mühit faktorları da təsirli ola bilər. Havanın çirklənməsi və toksinlərə məruz qalma kimi ətraf mühit faktorları Alzheimer xəstəliyi riskini artıra bilər.
Alzheimer Diaqnozu və Diaqnostik Metodlar
Xəstəliyin diaqnozu adətən koqnitiv və nevroloji qiymətləndirmələrlə başlayır. Xəstənin anamnezi və simptomları diqqətlə araşdırılır. Bundan əlavə, koqnitiv testlərdən istifadə etməklə fərdin zehni funksiyaları qiymətləndirilir. Xüsusilə, Mini-Psixi Dövlət İmtahanı (MMSE) və Monreal Koqnitiv Qiymətləndirmə (MoCA) kimi tərəzilər koqnitiv çatışmazlıqları aşkar etmək üçün tez-tez istifadə olunur. Kompüter tomoqrafiyası (CT) və ya maqnit rezonans görüntüləmə (MRT) kimi beyin görüntüləmə üsulları beyin toxumasında dəyişiklikləri aşkar etməyə kömək edə bilər. Bundan əlavə, xəstəliyin bioloji əlamətlərini göstərən beta-amiloid lövhələrinin varlığını müşahidə etmək üçün pozitron emissiya tomoqrafiyası (PET) skanları istifadə olunur.
Digər nevroloji problemləri istisna etmək üçün qan testləri aparılır. Bundan əlavə, genetik testlər xəstənin Alzheimer riskini təyin etməyə kömək edir.
Alzheimer Xəstəliyi üçün Müalicə Seçimləri
Alzheimer xəstələrinə koqnitiv funksiyaları artırmaq və simptomları idarə etmək üçün bəzi dərmanlar təyin edilir. Asetilkolinesteraza inhibitorları və N-metil-D-aspartat (NMDA) reseptor antaqonistləri bu müalicə kateqoriyasına aiddir. Bu dərmanlar nörotransmitter səviyyələrini tarazlaşdırmağa çalışaraq işləyir. Xəstələrin həyat keyfiyyətinin yaxşılaşdırılmasında fizioterapiya da vacibdir. Fiziki fəaliyyət əzələ gücünü artıra və gündəlik həyat fəaliyyətinin daha uzun müddət davam etdirilməsinə şərait yarada bilər. Fizioterapevtlər xəstələrə hərəkətliliyi və balansı yaxşılaşdırmağa kömək edir. Bu xəstəliyin müalicəsi çox vaxt multidisiplinar yanaşma tələb edir.
Alzheimer xəstəliyinin qarşısını almaq üçün məsləhətlər
Sağlam qidalanma vərdişini inkişaf etdirmək Alzheimer riskini azalda bilər. Duz, şəkər və doymuş yağ az olan bir pəhriz qəbul etmək vacibdir. Bol tərəvəz, meyvə, tam taxıllı qidalar və omeqa-3 yağ turşuları olan qidalara üstünlük verilməlidir. Daimi fiziki fəaliyyət riski azaltmaqda təsirli ola bilər. Həftədə ən azı 150 dəqiqə orta intensivlikli aerobik fəaliyyət və ya gəzinti idrak sağlamlığına müsbət təsir göstərə bilər. Zehni cəhətdən aktiv qalmaq da vacibdir. Beyin oyunları, kitab oxumaq, öyrənmə fəaliyyətləri və sosial qarşılıqlı əlaqə beyin sağlamlığını dəstəkləyə bilər.
Stressdən qaçınmaq və yuxu rejiminə diqqət yetirmək koqnitiv sağlamlığı qorumaq üçün vacibdir. Bundan əlavə, siqaret və həddindən artıq spirt istehlakından qaçınmaq lazımdır, çünki bunlar xəstəliyin riskini artıra bilər.
Alzheimer xəstəliyi ilə yaşamaq: Həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq üçün üsullar
Həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq üçün bir sıra üsullar mövcuddur. Birincisi, təhlükəsiz və tanış bir mühit yaratmaq vacibdir. Tanış mühit xəstələrin özlərini rahat hiss etmələrinə və gündəlik həyat fəaliyyətini daha asan həyata keçirməsinə kömək edə bilər. Bu baxımdan evi səliqəli saxlamaq və yıxılma, zədə alma risklərini minimuma endirmək vacibdir.
Gündəlik rejimlər xəstələrə həyatlarında təhlükəsiz hiss etmələrinə kömək edəcəkdir. Yüngül məşq və fiziki fəaliyyətlər də alzheimer xəstələrinə ümumi sağlamlıqlarını qorumağa kömək edir. Bu, həm də sosial qarşılıqlı əlaqəni təşviq edə bilər. Musiqi terapiyası və bədii fəaliyyətlər emosional ifadəni dəstəkləyir və beyin stimullaşdırılmasını təmin edir. Bu cür fəaliyyətlər xəstələrin həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırır. Bu çətin yolda bir yerdə olmaq, bir-birimizə dəstək olmaq böyük əhəmiyyət kəsb edir. Alzheimer xəstəliyi ilə yaşamaq səbir və qayğı tələb edir. Bununla belə, müvafiq strategiyalar və dəstək ilə həyat keyfiyyəti yaxşılaşdırıla və xəstələrə daha mənalı həyat sürməyə kömək oluna bilər.
İnteqrativ Təbabətdə bu xəstələrə boyun və başda olan bioloji aktiv nöqtələrə inyeksiya olunur, xəstənin öz qanı ilə preparatlar qarışdırılaraq autohemoterapiya edilir, ozonoterapiya, oksigenterapiyadan istifadə edərək xəstəliyin inkişafının ləngiməsinə, koqnitiv funksiyaların bərpasına kömək etmiş oluruq.
