Yüksək Kalsiumun Səbəbləri Nədir? Kalsium Nə Qədər Olmalıdır?

Hiperkalsemiya qanda kalsium səviyyəsinin normadan yuxarı qalxdığı bir vəziyyətdir. Bu vəziyyət bir çox sağlamlıq problemlərinə səbəb ola və eyni zamanda ciddi bir xəstəliyin əlaməti ola bilər.

Kalsium nədir?

Kalsium bədənimizdəki ən vacib minerallardan biridir. Bədəndə sümük və dişlərin sərtləşməsindən məsul olan kalsium sinir keçirmə, əzələ daralma və qanın laxtalanması kimi həyati funksiyalarda da rol oynayır. Kalsiumun böyük hissəsi sümüklərdə və dişlərdə, qalan hissəsi isə qan, əzələ və digər toxumalarda toplanır. Normal bir insanın qanında kalsium səviyyəsi 8,8-10,4 mq/dL arasında olmalıdır. Qanda kalsiumun səviyyəsi bu diapazondan yuxarı qalxdıqda hiperkalsemiya vəziyyəti, yəni kalsium çoxluğu yaranır. Bu, böyrək daşlarından tutmuş ürək ritminin pozulmasına qədər müxtəlif sağlamlıq problemlərinə səbəb olur.

Yüksək kalsiumun səbəbləri nələrdir?

Hiperkalsemiyanın inkişafında rol oynayan bir çox amillər var. Bu amillərlə tez-tez əlaqələndirilən xəstəliklər aşağıdakılardır:

metabolik pozğunluqlar
hormonal balanssızlıqlar
müəyyən dərmanların istifadəsi
əsas xəstəliklər

Yüksək kalsiumun səbəbləri isə aşağıdakılardır:

Hiperparatireoz
Xərçəng
Həddindən artıq D vitamini yüksəkliyi
Dərmanlar
Genetik faktorlar

Hiperparatireoz: Hiperkalsemiyanın ən çox görülən səbəbi hiperparatiroidizmdir. Paratiroid vəzlərinin həddindən artıq fəaliyyəti nəticəsində paratiroid hormonunun həddindən artıq ifraz olunması qanda kalsiumun səviyyəsinin artmasına səbəb olur. Buna isə adətən paratiroid vəzlərindəki xoşxassəli şişlər səbəb olur.
Xərçəng: Ağciyər xərçəngi, döş xərçəngi, böyrək xərçəngi, hiperkalsemiyaya səbəb olur. Xərçəng hüceyrələri sümük toxumasını məhv edir və nəticədə kalsiumun qana buraxılmasına səbəb olur. Bu proses metastatik xərçənglərdə daha çox rast gəlinir və adətən inkişaf etmiş xərçənglərdə baş verir.
Həddindən artıq D vitamini: D vitamini bağırsaqlardan kalsiumun udulmasını artırır. Ancaq D vitamini həddindən artıq qəbul edilərsə və ya bədəndə həddindən artıq miqdarda istehsal edilərsə, hiperkalsemiya inkişaf edə bilər. Həddindən artıq D vitamini adətən vitamin əlavələrinin yanlış dozada qəbulu və ya sarkoidoz kimi nadir xəstəliklər nəticəsində baş verir.
Dərmanlar: Bəzi dərmanlar da hiperkalsemiyaya səbəb olur. Xüsusilə, diuretiklər, litium və kalsium tərkibli antasidlər kimi dərmanlar qanda kalsium səviyyəsinin artmasına səbəb olur. Bundan əlavə, uzun müddətli immobilizasiya və osteoporozun tam tərsi olan Paget xəstəliyi kimi sümük xəstəlikləri də sümüklərdən kalsiumun ayrılmasına səbəb ola bilər ki, bu da hiperkalsemiya ilə nəticələnir.
Genetik faktorlar: Genetik şərtlər də qanda kalsium səviyyəsinin yüksək olmasına səbəb olur. Belə genetik pozğunluqlar orqanizmin kalsium balansını tənzimləyən mexanizmlərin pozulmasına gətirib çıxarır.

Yüksək kalsiumun simptomları nələrdir?

Hiperkalsemiyanın simptomları qanda kalsium səviyyəsinin nə qədər yüksək olduğuna və vəziyyətin nə qədər davam etdiyinə görə dəyişir. Yüngül hiperkalsemiya adətən simptomlara malik deyil və müntəzəm qan testləri zamanı təsadüfən aşkar edilir. Bununla belə, kalsium səviyyəsinin ciddi şəkildə yüksəldiyi hallarda müxtəlif əlamətlər baş verə bilər. Bunlar aşağıdakılardır:

Həzm sisteminə bağlı simptomlar
Əzələ və sinir sisteminə bağlı imptomlar
Böyrəklə əlaqəli simptomlar
Ürək-damar sistemi ilə bağlı simptomlar
Psixoloji əlamətlər

Həzm sisteminə bağlı simptomlar: Kalsium yüksək olduqda ürəkbulanma, qusma, iştahasızlıq, qəbizlik və qarın ağrısı kimi həzm sistemi ilə əlaqəli simptomlar tez-tez rast gəlinir. Bunun səbəbi isə yüksək kalsium səviyyəsinin mədə turşusunun ifrazını azaltmasıdır.
Əzələ və sinir sisteminə bağlı imptomlar: Hiperkalsemiya əzələ zəifliyi, yorğunluq, əzələ ağrıları, başgicəllənmə, unutqanlıq və konsentrasiyada çətinlik kimi nevroloji simptomlara səbəb olur. Həmçinin kalsiumun sinir hüceyrələrinə təsiri sinir keçiriciliyində pozulmalarla nəticələnir. Ağır hallarda isə koma və hətta ölüm baş verə bilər.
Böyrəklə əlaqəli simptomlar: Hiperkalsemiya böyrək daşlarının əmələ gəlməsinə səbəb olur. Bundan əlavə, böyrəklər sidikdə kalsiumun ifrazını artırır, bu da sidik ifrazının artmasına və həddindən artıq susuzluq hissi ilə nəticələnə bilər. Bu vəziyyət böyrək funksiyasının pisləşməsinə və böyrək çatışmazlığına yol açır.
Ürək-damar sistemi ilə bağlı simptomlar: Yüksək kalsium səviyyələri ürək ritminin pozulmasına, yüksək qan təzyiqinə və ateroskleroza səbəb ola bilir. Bu, ürək əzələlərinin və qan damarlarının düzgün işləməsinə mane ola bilər ki, bu da ciddi ürək-damar problemlərinə yol açır.
Psixoloji əlamətlər: Hiperkalsemiya həmçinin depressiya, narahatlıq, əsəbilik və zehni qarışıqlıq kimi psixoloji simptomlara səbəb olur. Xəstələrin psixi vəziyyəti pisləşə bilər ki, bu da onların gündəlik həyatına mənfi təsir göstərəcəkdir.

Yüksək kalsiumun diaqnozu necə qoyulur?

Hiperkalsemiyanın diaqnozu adətən qan testləri ilə qoyulur. Qan testi ilə kalsium səviyyəsinin normadan yuxarı olduğunu aşkar etdikdə həkimlər hiperkalsemiyanın səbəbini müəyyən etmək üçün əlavə testlər keçirə bilərlər. Bu testlərə aşağıdakılar daxildir:

paratiroid hormon səviyyələrinin ölçülməsi
vitamin D səviyyələrinin qiymətləndirilməsi
böyrək funksiyası testləri
görüntüləmə testləri (bəzi hallarda)

Paratiroid hormon səviyyələri: Paratiroid hormon səviyyələrinin ölçülməsi hiperkalsemiyanın səbəbi haqqında məlumat verə bilər. Hiperparatiroidizm varlığında paratiroid hormonunun səviyyəsi yüksək olacaq.
Böyrək Funksiya Testləri: Hiperkalsemiyanın böyrəklərə təsirini qiymətləndirmək üçün kreatinin və qan karbamid azotu (BUN) kimi testlər aparıla bilər. Bu testlər böyrək funksiyasının nə qədər təsirləndiyini göstərir.
Görüntüləmə testləri: X-ray, ultrasəs, kompüter tomoqrafiyası (KT) və ya maqnit rezonans görüntüləmə (MRT) kimi görüntüləmə testləri hiperkalsemiyaya səbəb ola biləcək şişləri və ya digər anormallıqları aşkar etmək üçün istifadə edilir.
Sümük sıxlığının ölçülməsi: Sümük sıxlığının ölçülməsi xüsusilə hiperkalsemiya səbəbiylə sümük itkisi və ya osteoporoz riski olan xəstələrdə həyata keçirilir.

Yüksək kalsiumun müalicəsi necə olur?

Kalsium çoxluğunun müalicəsi qanda kalsium səviyyəsinin nə qədər yüksək olduğuna, hiperkalsemiyanın şiddətinə və əsas səbəbə görə dəyişir. Yüngül hiperkalsemiya hallarında müalicə çox vaxt əsas səbəbi aradan qaldırmaq və kalsium qəbulunu məhdudlaşdırmaqdan ibarət olur. Bununla belə, ağır hiperkalsemiya hallarında təcili tibbi yardım tələb oluna bilər. Kalsium çoxluğunun müalicə üsulları bunlardır:

Maye terapiyası
Dərman müalicəsi
Cərrahi müdaxilə
Xərçəngin müalicəsi
Pəhriz və həyat tərzi dəyişiklikləri

Maye terapiyası: Hiperkalsemiyanın müalicəsində ən çox yayılmış üsullardan biri venadaxili maye terapiyasıdır. Bu müalicə böyrəklərin kalsiumu sidiklə atmasını asanlaşdırır və kalsium səviyyəsini aşağı salmağa kömək edir. Maye terapiyası adətən izotonik salin ilə aparılır.
Dərman müalicəsi: Kalsitonin, bifosfonatlar və kortikosteroidlər kimi dərmanlar kalsium səviyyəsinin aşağı salınmasında effektiv təsirə malikdir. Kalsitonin kalsiumun sümüklərdən qana salınmasını azaltmaqla işlədiyi halda, bifosfonatlar kalsiumun sümüklərdən qana keçməsinin qarşısını alır. Hiperkalsemiyanın səbəbi D vitamininin həddindən artıq olmasıdırsa, bu halda kortikosteroidlər istifadə olunur.
Cərrahi müdaxilə: Hiperkalsemiyanın səbəbi hiperparatireozdursa, paratiroid vəzlərindəki şişlərin cərrahi yolla çıxarılması tələb olunur. Bu, paratiroid hormonunun səviyyəsinin normala dönməsinə və kalsium səviyyəsinin azalmasına kömək edir.
Xərçəngin müalicəsi: Xərçəngin səbəb olduğu hiperkalsemiya vəziyyətlərində xərçəngin müalicəsi prioritetdir. Kimyaterapiya, radioterapiya və ya cərrahiyyə kimi müalicə üsulları kalsium səviyyələrini idarə etməyə kömək edəcəkdir.
Pəhriz və Həyat tərzi dəyişiklikləri: Kalsiumla zəngin qidaların qəbulunun məhdudlaşdırılması, D vitamini qəbulunun tənzimlənməsi və lazım olduqda kalsium əlavələrinin dayandırılması hiperkalsemiyanın müalicəsində vacibdir. Bundan əlavə, müntəzəm məşq və kifayət qədər maye qəbulu kalsium mübadiləsini tənzimləməyə kömək edəcəkdir.

Yüksək kalsiumun qarşısını necə almaq olar?

Hiperkalsemiyanın qarşısının alınması əsas səbəbləri idarə etməklə mümkündür. Xüsusilə yüksək risk qrupunda olan insanların mütəmadi olaraq qan testləri keçirmələri və kalsium səviyyələrinə nəzarət etmələri vacibdir. Aşağıdakı tədbirlər hiperkalsemiyanın qarşısını almağa kömək edə bilər:

D vitamini və kalsium əlavələrindən ehtiyatlı istifadə
Xərçəngin müayinəsi və müalicəsi
Paratiroid vəzi problemlərinin müalicəsi
Sağlam qidalanma

D vitamini və kalsium əlavələrindən ehtiyatlı istifadə: D vitamini və kalsium preparatlarının həkim nəzarəti altında qəbulu hiperkalsemiya riskini azalda bilər. Xüsusilə, bu əlavələri yüksək dozada uzun müddət istifadə edən insanların diqqətli olması lazımdır.
Xərçəngin müayinəsi və müalicəsi: Xərçəngin erkən aşkarlanması onun yaratdığı hiperkalsemiyanın qarşısının alınmasında mühüm rol oynayır. Həmçinin xərçəngin erkən mərhələdə müalicəsi hiperkalsemiya riskini də azaldacaqdır.
Paratiroid vəzi problemlərinin müalicəsi: Paratiroid vəziləri ilə bağlı problemi olan insanların bu vəziyyəti idarə edəcək müalicələri laqeyd etməmələri vacibdir. Paratiroid hormon səviyyəsinin müntəzəm monitorinqi hiperkalsemiyanın inkişafının qarşısını alır.
Sağlam qidalanma: Kalsiumla balanslaşdırılmış pəhriz hiperkalsemiya riskini azalda bilər. Tərkibində yüksək kalsium olan qidaların həddindən artıq qəbulundan qaçınılmalı və pəhriz həkim nəzarəti altında tənzimlənməlidir.
Nəticə etibarilə kalsiumun yüksək olması müxtəlif səbəblərdən inkişaf edən bir vəziyyətdir. Hiperparatireoz, xərçəng, D vitamininin artıqlığı və kalsium preparatlarının həddindən artıq istifadəsi hiperkalsemiyanın ən çox görülən səbəblərindəndir. Hiperkalsemiya simptomları həzm sisteminə, əzələ və sinir sistemlərinə, böyrəklərə və ürək-damar sisteminə təsir göstərə bilər. Bu simptomlar yüngül olsa da, ağır hallarda həyat üçün təhlükə yarada bilər. Hiperkalsemiyanın müalicəsi əsas səbəbə və yüksək kalsium səviyyələrinə görə dəyişir. Unutmayın ki, müalicə edilməzsə, hiperkalsemiya ciddi sağlamlıq problemlərinə səbəb olur. Buna görə də hiperkalsemiyadan şübhələnən insanların bir tibb işçisinə müraciət etməsi vacibdir.