Ayaqda keyimə nədir?
Ayaqda keyimə və ya uyuşma hissi sinir və qan dövranı sistemlərinin müvəqqəti və ya daimi pozulması nəticəsində yaranır. Bu zaman sinir siqnallarının ötürülməsi zəifləyir və ayaqlarda hiss itkisi, yüngül sancı və ya “iynə batırılması” kimi hisslər meydana çıxır.
Bu hal bəzən sadə səbəblərlə – məsələn, uzun müddət eyni vəziyyətdə oturmaqla – əlaqəli ola bilər. Lakin bəzən xroniki xəstəliklərin (şəkərli diabet, sinir zədələnməsi, qan dövranı pozğunluğu və s.) ilkin əlaməti də ola bilər.
Ayaqda keyimənin əsas səbəbləri
Ayaqlarda uyuşma və hiss itkisinə səbəb olan vəziyyətlər bir neçə kateqoriyaya bölünür: sinir mənşəli, qan dövranı ilə bağlı, mexaniki və sistemik xəstəliklər.
1. Sinir sıxılması və ya zədələnməsi
Ayaqlarda hissi daşıyan sinirlərin zədələnməsi və ya sıxılması nəticəsində keyimə baş verir. Bu, aşağıdakı hallarda müşahidə oluna bilər:
Bel yırtığı (disk yırtığı): Onurğa sinirləri sıxıldıqda ayaqlarda keyimə və ağrı yaradır.
Siyatik sinir iltihabı (siyatik ağrı): Sinirin gedişatı boyunca sancı, keyimə və hiss itkisi olur.
Sinir sıxılması sindromları: (məsələn, tarsal tunel sindromu) daban və barmaqlarda uyuşma hissi ilə özünü göstərir.
2. Qan dövranı pozğunluqları
Qan axınının zəifləməsi sinirlərin oksigenlə təminatını azaldır və nəticədə uyuşma yaranır:
Damar tıxanması (ateroskleroz): Qan damarlarında daralma nəticəsində ayaqlarda keyimə və soyuqluq hissi olur.
Varikoz (damar genişlənməsi): Uzunmüddətli durmaq və ya oturmaq ayaqlarda qan dövranını zəiflədir.
Periferik arteriya xəstəliyi: Qan dövranı zəiflədiyi üçün hərəkət zamanı keyimə və ağrı yaranır.
3. Şəkərli diabet (diabetik neyropatiya)
Uzunmüddətli şəkər xəstəliyi sinir uclarını zədələyir. Bu vəziyyət “diabetik periferik neyropatiya” adlanır.
Əlamətləri:
Ayaqlarda yanma, sancı, keyimə
Barmaq uclarında hiss itkisi
Gecələr daha çox artan uyuşma
Bu, çox ciddi haldır və diabetin nəzarətsiz qalması nəticəsində ayaqda yara və ya hiss itkisinə səbəb ola bilər.
4. Vitamin və mineral çatışmazlığı
Sinir sisteminin sağlam fəaliyyəti üçün B qrupu vitaminləri (xüsusilə B12) vacibdir. Onların azlığı sinir keçiriciliyini pozur.
Ən çox təsir edənlər:
B12 vitamini çatışmazlığı: Əllərdə və ayaqlarda hiss itkisi, yorğunluq və balans pozğunluğu.
B6 və E vitaminlərinin azlığı: Sinir siqnallarının ötürülməsini zəiflədir.
5. Qalxanabənzər vəz (tiroid) pozğunluqları
Tiroid hormonlarının azlığı (hipotiroidizm) bədəndə maddələr mübadiləsini yavaşladır. Bu da sinir toxumalarında şişkinlik və keyimə yarada bilər.
6. Spirt və siqaret istifadəsi
Spirt sinir uclarını zədələyərək alkoholik neyropatiya yaradır.
Siqaret isə damarların daralmasına səbəb olur və qan dövranını zəiflədir.
7. Mexaniki səbəblər
Uzun müddət eyni vəziyyətdə oturmaq və ya ayaq üstə qalmaq
Dar ayaqqabı geyinmək
Yuxu zamanı ayağın üzərinə təzyiq
Bu səbəblərdən yaranan keyimə adətən müvəqqətidir və hərəkət etdikdə keçib gedir.
Ayaqda keyimənin müşahidə oluna biləcəyi xəstəliklər
Ayaqda keyimə bəzən xəstəliyin ilkin simptomu olur. Məsələn:
Multipl skleroz (MS): Sinir sistemində zədələnmə nəticəsində hiss itkisi və əzələ zəifliyi.
Parkinson xəstəliyi: Sinir hüceyrələrinin tədricən məhv olması ilə əlaqədar hiss dəyişiklikləri.
Zəhərlənmələr (ağır metallar, dərmanlar): Sinir sisteminə toksik təsir göstərərək uyuşma yarada bilər.
Ayaqda keyimə zamanı müşahidə edilə bilən digər simptomlar
Keyimə çox vaxt tək başına deyil, digər əlamətlərlə birlikdə olur:
Yanma və sancı hissi
Soyuq və ya bənövşəyi dəri
Əzələlərdə zəiflik
Gəzərkən ağrı və yorğunluq
Balans pozğunluğu və yıxılma meyli
Əgər bu əlamətlərdən biri uzunmüddətli davam edirsə, nevroloji və ya damar həkiminə müraciət vacibdir.
Ayaqda keyimə necə diaqnoz olunur?
Həkim əvvəlcə xəstənin şikayətlərini dinləyir və klinik müayinə aparır. Daha sonra aşağıdakı testlərdən istifadə olunur:
Qan analizləri: Qlükoza, B12 vitamini, tiroid hormonları və elektrolitlərin səviyyəsini ölçmək üçün.
Neyroloji müayinə: Reflekslər, hiss və əzələ gücü yoxlanılır.
EMQ (Elektromioqrafiya): Sinir keçiriciliyini və sinir zədələnməsini müəyyən edir.
Doppler USM: Qan dövranını qiymətləndirir.
MRT: Onurğa və sinir köklərində sıxılma və ya iltihab varsa, aşkar olunur.
Ayaqda keyimənin müalicə üsulları
Müalicə səbəbdən asılı olaraq dəyişir. Burada məqsəd yalnız simptomu deyil, əsas səbəbi aradan qaldırmaqdır.
1. Dərman müalicəsi
Sinir zədələnməsi üçün: Neyroprotektorlar, B qrupu vitaminləri (xüsusilə B1, B6, B12).
Diabetik xəstələrdə: Qlükozanın nəzarətdə saxlanması və sinir qoruyucu preparatlar.
Ağrı və sancı üçün: Gabapentin, pregabalin və ya həkim tərəfindən təyin olunan digər dərmanlar.
2. Fizioterapiya və reabilitasiya
Elektrik stimulyasiyası, masaj və manual terapiya sinir keçiriciliyini artırır.
İdman və gəzinti qan dövranını yaxşılaşdırır.
Ayaqların isti və soyuq vannaları da rahatlama verir.
3. İnteqrativ tibbi yanaşmalar
Müasir təbabətdə inteqrativ metodlar sinir və qan dövranı problemlərində dəstək məqsədilə geniş tətbiq olunur:
Ozon terapiyası: Qan dövranını və hüceyrə oksigenləşməsini artırır.
Akupunktur və refleksoterapiya: Sinir bərpasını stimullaşdırır.
Homeosiniatriya: Sinir sisteminin tarazlığını bərpa etməyə yönəlir.
Bu metodlar həkim nəzarəti altında tətbiq edilməlidir.
4. Qidalanma və həyat tərzi dəyişiklikləri
Gündəlik balanslı və vitaminlərlə zəngin qidalar qəbul edin.
Siqaret və alkoqoldan uzaq durun.
Fiziki aktivliyi artırın – hər gün ən azı 30 dəqiqə gəzinti edin.
Dar ayaqqabı və uzunmüddətli eyni pozada qalmaqdan çəkinin.
Ayaqda keyimənin qarşısını almaq üçün tövsiyələr
Gündəlik B12 və maqneziumla zəngin qidalar (yumurta, balıq, süd, yaşıl yarpaqlı tərəvəzlər) yeyin.
Duruşunuzu və oturuş vəziyyətinizi tez-tez dəyişin.
Uzun müddət oturanda ayaqları hərəkət etdirin, yüngül dartınma hərəkətləri edin.
Qan dövranını artırmaq üçün ayaqları qaldıraraq istirahət edin.
Qidalanma və şəkər səviyyəsini nəzarətdə saxlayın.
Nəticə
Ayaqda keyimə bəzən sadə səbəblərlə əlaqəli olsa da, çox vaxt sinir və damar sistemlərinin xəbərdarlıq siqnalıdır.
Əgər bu hiss tez-tez təkrarlanırsa və gündəlik həyatınıza təsir edirsə, özbaşına dərman qəbul etməyin.
Diaqnozun dəqiq qoyulması üçün nevroloq və ya damar cərrahına müraciət edin.
Unutmayın: Erkən diaqnoz və düzgün müalicə gələcəkdə daha ciddi fəsadların qarşısını alır.
Tez-tez verilən suallar
1. Ayaqda keyimə stressdən ola bilərmi?
Bəli. Uzunmüddətli stress əzələlərin gərginləşməsinə və qan dövranının zəifləməsinə səbəb olaraq müvəqqəti keyimə yarada bilər.
2. Uyuşma yuxuda ayaq üstə qalmaqla əlaqəlidirmi?
Bəli. Uzun müddət eyni vəziyyətdə qalmaq sinirlərin sıxılmasına səbəb olur və qan axınını azaldır. Hərəkət etdikdə bu hiss keçməlidir.
3. Ayaqda davamlı keyimə təhlükəlidirmi?
Əgər hiss itkisi uzun müddət davam edirsə və digər simptomlarla (yanma, ağrı, zəiflik) müşahidə olunursa, bu, ciddi sinir və ya damar problemi ola bilər. Həkim müayinəsi vacibdir.
