Endometrioz Niyə Yaranır? Endometriozu Necə Müalicə Edim?
Endometrioz adətən ağrılı bir xəstəlikdir. Xəstəlik zamanı uterusun (uşaqlığın) daxili hissəsini əhatə edən toxumaya bənzər toxuma (endometrium) uşaqlığın xaricində böyüyür. Bu hal ən çox yumurtalıqları, fallopiya borularını, çanağı əhatə edən toxumalarda böyüyür. Nadir hallarda pelvik (çanaq) orqanlarından kənarda endometrial toxuma ola bilər. Endometriozda endometriyabənzər toxuma endometrial toxuma kimi davranır – hər menstrual sikllə qalınlaşır, parçalanır və qanayır. Ancaq bu toxumanın bədəninizdən çıxış yolu olmadığı üçün toplanır. Qeyd edilən xəstəlik yumurtalıqlara təsir etdikdə endometrioma adlanan kistlər əmələ gələ bilər. Ətrafdakı toxuma qıcıqlana bilər, nəticədə çanaq toxumalarının və orqanlarının bir-birinə yapışmasına səbəb ola biləcək lifli toxuma bantları olan çapıq toxuması və strukturları inkişaf edə bilər. Xəstəlik xüsusilə menstruasiya zamanı şiddətli ağrıya səbəb olur. Doğurqanlıq problemləri də inkişaf edə bilər. Xoşbəxtlikdən, bu xəstəlik üçün üçün effektiv müalicələr mövcuddur.Endometriozun simptomları nələrdir?
Xəstəliyin əsas əlaməti adətən menstruasiya zamanı müşahidə olunan çanaq nahiyəsində hiss edilən ağrıdır. Bir çox qadın menstruasiya dövründə sancılar hiss edirlər. Bu haldan əziyyət çəkən xəstələr isə adətən menstruasiya ağrısını normaldan daha çox hiss edirlər. Xəstəliyin ümumi əlamətləri və simptomları bunlardır:- Ağrılı menstrual dövrlər (dismenoreya). Pelvik ağrı və sancılar menstruasiya əvvəl başlaya və bir neçə gün davam edə bilər. Bundan başqa bel və qarın ağrınız da ola bilər.
- Cinsi əlaqə zamanı ağrı. Cinsi əlaqə vaxtı və ya sonra ağrı daha çox müşahidə olunur.
- Bağırsaq hərəkətləri və ya idrarla ağrı. Çox güman ki, menstruasiya zamanı bu simptomlarla qarşılaşacaqsınız.
- Həddindən artıq qanaxma. Bəzən ağır menstruasiya dövrləri və ya dövrlər arasında qanaxma (aybaşı qanaxması) ola bilər.
- Sonsuzluq. Bəzən endometrioza ilk dəfə sonsuzluq üçün müalicə axtaran insanlarda rast gəlinir.
- Digər əlamətlər və simptomlar. Xüsusilə menstruasiya zamanı yorğunluq, ishal, qəbizlik, şişkinlik və ya ürəkbulanma hiss edə bilərsiniz.
Həkimə nə vaxt müraciət edilməlidir?
Endometriozun olduğunu düşündürən əlamətlər varsa, həkiminizə müraciət edin. Xəstəliyi idarə etmək çətin ola bilər. Erkən diaqnoz simptomlarınızın daha yaxşı idarə olunmasına kömək edə bilər.Endometriozun səbəbləri nədir?
Xəstəliyin dəqiq səbəbi qeyri-müəyyən olsa da, mümkün izahatlar aşağıdakı kimidir:Retrograd menstruasiya. Retrograd menstruasiya zamanı endometrium hüceyrələrini ehtiva edən menstruasiya qanı uşaqlıq boruları vasitəsilə bədəndən çıxmaq yerinə çanaq boşluğuna geri axır. Bu endometrial hər menstruasiya dövründə böyüyüyb qalınlaşmağa və qanamağa davam etdiyi çanaq orqanlarının divarlarına və səthlərinə yapışır.
Embrion hüceyrə çevrilməsi. Estrogen kimi hormonlar rüşeym hüceyrələrini (inkişafın ən erkən mərhələlərində olan hüceyrələr) cinsi yetişkənlik dövründə endometrial hüceyrə implantlarına çevirə bilər.
Cərrahi çapıq implantasiyası. Histerektomiya və ya qeysəriyyə kimi əməliyyatlardan sonra endometrial hüceyrələr cərrahi kəsiklərə yapışa bilər.
İmmunitet sisteminin pozulması. İmmunitet sistemindəki problem, bədənin uşaqlıq xaricində böyüyən endometriuma bənzər toxumanı tanımasınə və məhv etməsinə mane ola bilər.
Endometrioz riskini artıran faktorlar nələrdir?
Bir sıra amillər xəstəliyin inkişaf riskini artıra bilər. Bunlara nümunə aşağıdakılardır:- Doğum etməməsi
- Menstruasiya dövrlərinin erkən yaşda başlaması
- Gec menopoza girmək
- Qısa menstrual dövrü - məsələn, 27 gündən az
- Yeddi gündən çox davam edən ağır menstrual dövrlər
- Yüksək estrogen səviyyələrinə sahib olmaq
- Aşağı bədən kütləsi indeksi
- Endometriozlu bir və ya bir neçə qohum (ana, xala və ya bacı)
- Menstruasiya zamanı qan axını maneə törədən hər hansı bir tibbi vəziyyət
- Reproduktiv orqanların xəstəlikləri
Endometrioz müalicə olunmazsa, nə olar?
Sonsuzluq
Endometriozun əsas ağırlaşması doğurqanlığın pozulmasıdır. Endometriozlu qadınlar hamilə qalmaqda çətinlik çəkir. Hamiləliyin baş verməsi üçün yumurtanın yumurtalıqdan çıxması, qonşu fallopiya borusundan keçməsi, sperma hüceyrəsi ilə döllənməsi və inkişafa başlamaq üçün uşaqlıq divarına yapışması lazımdır. Sözügedən hal borunu bağlaya və yumurta və spermanın birləşməsinə mane ola bilər. Bununla belə, yüngül və orta dərəcədə endometriozlu bir çox insan hamilə qala bilər. Həkimlər bəzən endometriozlulara uşaq sahibi olmağı gecikdirməməyi məsləhət görürlər, çünki vəziyyət zamanla pisləşə bilər.Xərçəng
Yumurtalıq xərçəngi endometriozlu insanlarda gözləniləndən daha yüksək nisbətdə baş verir. Bununla belə, yumurtalıq xərçənginin ümumi tezliyi çox aşağıdır. Bəzi tədqiqatlar göstərir ki, xəstəlik bu riski artırır. Nadir də olsa, xərçəngin başqa bir növü olan adenokarsinoma gələcək zamanlarda endometriozlu insanlarda inkişaf edə bilər.Endometrioz diaqnozu necə qoyulur?
Endometrioz və çanaq ağrısına səbəb ola biləcək digər halları tapmaq üçün həkiminiz ağrıyan yer və nə vaxt baş verdiyi də daxil olmaqla simptomlarınızı deməyinizi istəyəcək.Xəstəliyin fiziki əlamətlərini yoxlamaq üçün testlərə aşağıdakılar daxildir:
Çanaq müayinəsi
Çanaq boşluğunun müayinəsi zamanı həkiminiz reproduktiv orqanlarındakı kistlər və ya uterusun arxasındakı yaralar kimi anormallıqları axtarmaq üçün çanaqdakı sahələri əl ilə yoxlayır. Bir kist meydana gəlmədikcə endometriozun kiçik sahələrini hiss etmək çox vaxt mümkün deyil.Ultrasəs
Bu test bədəninizin daxilini görmək üçün yüksək tezlikli səs dalğalarından istifadə edir. Şəkilləri çəkmək üçün transduser adlanan cihaz ya qarnınıza basılır və ya vajinaya daxil edilir (transvaginal ultrasəs). Hər iki növ ultrasəs reproduktiv orqanların ən yaxşı görünüşünü əldə etmək üçün edilə bilər. Standart bir ultrasəs görüntüləmə testi həkiminizə endometriozunuz olub-olmadığını dəqiq söyləməyəcək, lakin bu xəstəliklə əlaqəli kistləri (endometrioma) müəyyən edə bilər.Maqnitli rezonans görüntüləmə (MRT)
MRT bədəninizdəki orqan və toxumaların ətraflı təsvirlərini yaratmaq üçün maqnit sahəsindən və radio dalğalarından istifadə edən bir müayinə üsuludur. Bəziləri üçün MRT cərrahiyyə planlaşdırmasında kömək edir və cərrahınıza endometrial implantların yeri və ölçüsü haqqında ətraflı məlumat verir.Laparoskopiya
Bəzi hallarda, həkiminiz cərrahın qarnınızın içini görməsinə imkan verən prosedur üçün sizi cərraha göndərə bilər (laparoskopiya). Ümumi anesteziya altında olarkən, cərrahınız göbəyinizin yaxınlığında kiçik bir kəsik edir və uterus xaricində endometrium toxumasının əlamətlərini axtarmaq üçün nazik bir görüntüləmə aləti (laparoskop) daxil edir. Laparoskopiya endometrial ocaqların yeri və ölçüsü haqqında məlumat verə bilər. Cərrahınız əlavə müayinə üçün toxuma nümunəsi (biopsiya) götürə bilər. Çox vaxt düzgün cərrahi planlaşdırma ilə, cərrahınız laparoskopiya zamanı endometriozu yalnız bir əməliyyatla tamamilə müalicə edə bilər.Endometriozun müalicəsi necə aparılır?
Xəstəliyin müalicəsi adətən dərman və ya cərrahi müdaxiləni əhatə edir. Bu hal sizin və həkiminizin seçdiyi yanaşma, əlamət və simptomlarınızın nə qədər şiddətli olduğundan və hamilə qalmaq istəyib-istəmədiyinizdən asılı olacaqdır.Ağrınız davam edərsə və ya təsirli bir müalicə tapmaq üçün vaxt lazımdırsa, narahatlığınızı aradan qaldırmaq üçün evdə aşağıdakıları tətbiq edə bilərsiniz:
- İsti vannalar və isti su şüşəsi çanaq əzələlərini rahatlamağa kömək edir, sancıları və ağrıları azaldır.
- Həkim məsləhəti ilə qeyri-steroid iltihabəleyhinə dərmanlar qəbul edərək ağrını yüngülləşdirə bilərsiniz.
Endometrioz İlə Bağlı Çox Soruşulan Suallar
Endometrioz nədir?
Endometrioz nədir sualına cavab olaraq, bu xəstəlik uşaqlığın daxili qatına bənzər toxumanın (endometrium) uşaqlıq xaricində, xüsusən də çanaq boşluğunda böyüməsi ilə xarakterizə olunur. Bu toxuma hər ay menstrual dövr kimi davranır, lakin bədəndən çıxa bilmədiyi üçün müxtəlif fəsadlara yol aça bilər.
Endometriya nədir?
Endometriya nədir sualı uşaqlığın daxili təbəqəsini izah edir. Bu toxuma hər ay hormonal təsirlərlə qalınlaşır, döllənmə baş vermədikdə isə parçalanaraq aybaşı qanaması ilə xaric olunur. Endometrioz zamanı bu toxumanın xarici bölgələrdə inkişafı müşahidə edilə bilər.
Endometriozun fəsadları nələrdir?
Endometriozun fəsadları arasında sonsuzluq, şiddətli çanaq ağrısı, bağırsaq və sidik problemləri, kistlərin əmələ gəlməsi və çanaq orqanlarının bir-birinə yapışmasına səbəb olan çapıq toxuması yer alır. Bəzi hallarda xərçəng riski də artmış ola bilər.
Endometriya xərçənginin əlamətləri hansılardır?
Endometriya xərçənginin əlamətləri arasında qeyri-adi və səbəbsiz vaginal qanaxmalar, menstruasiya xaricində qanamalar, çanaq ağrısı və cinsi əlaqə zamanı diskomfort hissi yer ala bilər. Bu simptomlar hər zaman xərçəng göstəricisi olmasa da, ciddi qiymətləndirilməlidir.
Endometriya olculeri normalda necə olmalıdır?
Endometriya olculeri menstrual dövrün fazasına görə dəyişir. Adətən 2-16 mm arasında dəyişən qalınlıq normal hesab olunur. Anormal qalınlaşmalar və ya naziklik bəzi ginekoloji problemlərin göstəricisi ola bilər və əlavə müayinə tələb edə bilər.
Endometrioz mualicesi necə aparılır?
Endometrioz mualicesi simptomların şiddətinə və doğurganlıq planlarına görə fərqlənə bilər. Hormonal terapiyalar, ağrıkəsicilər və cərrahi müdaxilələr müalicə variantları arasındadır. Laparoskopik cərrahiyə bəzən həm diaqnostik, həm də müalicə məqsədi ilə tətbiq edilir.
Endometrium nədir və bu toxuma nəyə cavabdehdir?
Endometrium nədir sualına cavab olaraq, bu toxuma uşaqlığın iç səthini örtən və embrionun yerləşməsi üçün uyğun mühit yaradan strukturdur. Onun sağlam olması hamiləliyin baş tutması üçün vacibdir və menstrual dövrlərlə sıx əlaqəlidir.
