Autizmli Uşaqlar Necə Qidalanmalıdır? Autizmə Hansı Yeməklər Olmaz?

Autizm Spektr Pozuntusu (ASD) sosial qarşılıqlı əlaqə, ünsiyyət və təkrarlanan davranışlarda çətinliklərlə özünü göstərən neyroinkişaf pozğunluğudur. Hər fərddə fərqli əlamətlərlə ortaya çıxan bu pozuntunun qəti bir müalicəsi olmasa da, autizmli fərdlərin həyat keyfiyyətinin yaxşılaşdırılmasında və simptomların idarə olunmasında düzgün qidalanma mühüm rol oynayır. Autizmli uşaqların qidalanması həm fiziki sağlamlığın qorunması, həm də zehni inkişafın dəstəklənməsi baxımından böyük əhəmiyyət kəsb edir.

Autizmlə qidalanma arasında hansı əlaqə var?

Autizmli uşaqlar ümumiyyətlə seçici yemək yeməyə meyllidirlər və müəyyən qida qruplarını rədd edə bilərlər. Bu, qida çatışmazlığına və balanssız qidalanmaya səbəb ola bilir. Buna görə də autizmli uşaqların qidalanma planlarını diqqətlə təşkil etmək lazımdır. Pəhrizdəki təkmilləşdirmələr davranış problemlərini azaltmağa, həzm problemlərini yüngülləşdirməyə və ümumi həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırmağa kömək edəcəkdir.
Qidalanmanın autizmli uşaqların davranışına təsiri həzm sisteminin mərkəzi sinir sistemi ilə əlaqəsindən irəli gəlir. Həzm sistemi "ikinci beyin" adlanır və bağırsaq sağlamlığı beyin funksiyasına birbaşa təsir göstərir. Bu səbəbdən autizmli fərdlərdə tez-tez görülən həzm problemlərinin davranış və əhval-ruhiyyəyə təsir edə biləcəyi düşünülür. Buna görə də, bağırsaq sağlamlığını dəstəkləyən və düzgün qidalarla zənginləşdirilmiş pəhriz autizmli şəxslərin həyat keyfiyyətini yaxşılaşdıracaqdır.

Autizmli uşaqlar necə qidalanmalıdır?

Autizmli uşaqlar üçün qidalanma planı tərtib edərkən nəzərə alınmalı bəzi vacib məqamlar var. Tərtib edilən qidalanma uşağın qida ehtiyaclarını ödəməyə kömək edəcək və onun ümumi sağlamlığını dəstəkləyəcəkdir. Sözügedən qidalanma aşağıdakıdır:

Qlütensiz və Kazeinsiz Qidalanma (GFCF pəhrizi)
Omeqa-3 və balıq yağı əlavələri
Probiyotiklər
Təbii və İşlənməmiş Qidalar

Qlütensiz və Kazeinsiz Qidalanma (GFCF pəhrizi). Qlütensiz və kazeinsiz qidalanma autizmli insanlar üçün ən çox tövsiyə olunan qidalanma planlarından biridir. Qlüten buğda, arpa və çovdarda olan bir protein olduğu halda, kazein süd və süd məhsullarında olan bir proteindir. Bəzi tədqiqatlar göstərir ki, autizmli uşaqlar qlüten və kazein zülallarını həzm etməkdə çətinlik çəkirlər və bu zülallar həzm zamanı bağırsaq divarını qıcıqlandıraraq nevroloji simptomları artırır.
Qlütensiz və kazeinsiz bir pəhrizin autizmli uşaqlarda davranış və idrak inkişafına kömək edə biləcəyi iddia edilir. Ancaq qeyd etmək lazımdır ki, bu pəhriz hər uşağa eyni təsir göstərmir və bəzi uşaqlar üçün uyğun olmaya bilər. GFCF pəhrizinə başlamazdan əvvəl mütəxəssis dietoloqla məsləhətləşmək vacibdir.
Omeqa-3 və balıq yağı əlavələri. Omeqa-3 yağ turşuları beyin inkişafı və sinir sisteminin sağlamlığı üçün vacib olan əvəzsiz yağ turşularıdır. Omeqa-3 çatışmazlığı autizmli fərdlərdə geniş yayılmışdır və diqqət çatışmazlığı, hiperaktivlik və davranış problemləri kimi əlamətlərlə əlaqələndirilir. Balıq yağı omeqa-3 yağ turşularının ən yaxşı mənbəyidir və onun müntəzəm qəbulu autizmli uşaqların zehni inkişafına kömək edir. Omeqa-3 yağ turşuları yağlı balıqlarda, xüsusilə qızılbalıq, skumbriya və sardinada boldur. Bundan əlavə, qoz, kətan toxumu və çia toxumu kimi omeqa-3 bitki mənbələri də autizmli uşaqların qidalanmasına əlavə edilə bilər.
Probiyotiklər. Bağırsaq mikrobiomu immunitet sistemində və beyin sağlamlığında mühüm rol oynayır. Məlumdur ki, autizmli uşaqlarda bağırsaq mikrobiomu balanssızdır, həzm problemləri tez-tez olur və bu, davranış əlamətlərinə təsir edir. Probiyotiklər bağırsaqlarda faydalı bakteriyaları artıraraq həzm sağlamlığını dəstəkləyir və autizmli şəxslərin bağırsaq florasını tənzimləməyə kömək edir.
Autizmli uşaqların qidalanmasına qatıq, kefir, duzlu kələm kimi fermentləşdirilmiş qidalar əlavə etmək olar. Bununla belə, həkim və ya dietoloqun tövsiyəsi ilə probiotik əlavələrdən də istifadə etmək mümkündür.
Təbii və İşlənməmiş Qidalar. Autizmli fərdlərin pəhrizində təbii və işlənməmiş qidalara üstünlük verilməlidir. İşlənmiş qidalarda konservantlar, süni dadlandırıcılar və rəngləndiricilər olur. Bu maddələrin autizmli uşaqların davranışlarına mənfi təsir göstərə biləcəyi irəli sürülür. Təbii tərəvəzlər, meyvələr, tam taxıllar və sağlam yağlardan ibarət pəhriz autizmli şəxslərin ümumi sağlamlığını dəstəkləyir.
Bundan əlavə, autizmli uşaqların müntəzəm su qəbulu da diqqətdən kənarda qalmamalıdır. Yetərincə su qəbulu bədəndən toksinləri çıxarmağa kömək edir və həzm sisteminin sağlam işləməsini təmin edir.

Autizmli uşaqlara hansı qidalar olmaz?

Autizmli uşaqların pəhrizində müəyyən qidalardan qaçınmaq simptomların idarə olunmasında faydalı olacaqdır. Bu qidalardan bəziləri bunlardır:

Şəkər və Rafinə Karbohidratlar
Süni Dadlandırıcılar və Rənglər
Tərkibində Qlüten və Kazein olan qidalar

Şəkər və Rafinə Karbohidratlar. Şəkər və təmizlənmiş karbohidratlar qan şəkərinin sürətlə artmasına və ani enerji artımına səbəb olur. Bu dalğalanmalar autizmli fərdlərdə davranış dəyişiklikləri və hiperaktivliklə nəticələnir. Ağ un, ağ çörək, şəkərli içkilər və konfetlər kimi rafinə karbohidratların qəbulu məhdudlaşdırılmalıdır.
Süni Dadlandırıcılar və Rənglər. Bəzi autizmli uşaqlar süni dadlandırıcılara və rəngləndiricilərə həssas olurlar. Bu əlavələr hiperaktivlik və davranış problemləri ilə əlaqələndirilir. Qida etiketlərini diqqətlə oxumaq və tərkibində süni əlavələr olan qidalardan uzaq olmaq vacibdir.
Tərkibində Qlüten və Kazein olan qidalar. Tərkibində qlüten olan buğda, arpa və çovdar kimi taxıllar, kazein olan süd və süd məhsulları qida rasionundan çıxarıldıqda bəzi uşaqların həzm sistemində və davranışlarında müsbət dəyişikliklər müşahidə olunur.

Autizmdə Qidalanmanın Önəmi: Ekspert Rəyləri

Autizmli uşaqlar üçün qidalanma rejiminin yaradılması zamanı mütəxəssislərin fikirləri böyük əhəmiyyət kəsb edir. Dietoloqlar uşaqların yaşına, fiziki və idrak inkişafına uyğun xüsusi qidalanma planları yaradırlar. Bundan əlavə, müəyyən qida əlavələrinin hansı dozada qəbul edilməsi barədə mütəxəssis məsləhəti almaq vacibdir.
Autizmdə qidalanma ilə bağlı araşdırmalar göstərir ki, autizmli hər uşaq üçün heç bir pəhriz uyğun deyil. Buna görə də hər bir fərd üçün fərdiləşdirilmiş qidalanma proqramının yaradılması vacibdir. Həmçinin valideynlərə övladlarının qidalanma vərdişlərinə nəzarət etmələri, hansı qidaların onlara müsbət və ya mənfi təsir etdiyini müşahidə etmələri tövsiyə olunur.

Düzgün Qidalanmanın Autizmə Təsirləri nələrdir?

Düzgün qidalanma vərdişlərinin autizmli fərdlərə təsiri ümumiyyətlə aşağıdakı istiqamətlərdə özünü göstərir:

Davranış təkmilləşdirmələri
Həzm problemlərinin azaldılması
Enerji və Diqqət Səviyyələrinin artması

Davranış təkmilləşdirmələri: Qlütensiz və kazeinsiz qidalanma ilə bəzi autizmli uşaqlarda daha yaxşı sosial qarşılıqlı əlaqə, təkmilləşdirilmiş ünsiyyət bacarıqları və təkrarlanan davranışlarda azalma müşahidə edilmişdir.
Həzm problemlərinin azaldılması: Autizmli fərdlərdə tez-tez rast gəlinən qəbizlik, ishal və qarın ağrısı kimi həzm problemləri probiyotiklər və düzgün qidalanma vərdişləri ilə aradan qaldırıla bilir.
Enerji və Diqqət Səviyyələrinin artması: Şəkər və təmizlənmiş karbohidratların azaldılması enerji səviyyələrinin və diqqətin artmasına səbəb olur. Bu, təhsil proseslərində və gündəlik fəaliyyətlərdə daha yüksək səmərəliliyi təmin edir.

Autizm və Qidalanma: Yanlış təsəvvürlər və Faktlar

Autizm və qidalanma ilə bağlı çoxlu yanlış məlumatlar yayılır. Məsələn, bəzi qidaların autizmi tamamilə sağaltdığına dair yanlış iddialar var. Bununla belə, autizm genetik və neyroinkişaf kökləri olan bir xəstəlikdir və qəti müalicə yoxdur. Qidalanma autizm simptomlarının aradan qaldırılmasında və ümumi həyat keyfiyyətinin yaxşılaşdırılmasında mühüm köməkçi element ola bilər, lakin o, autizmin "müalicəsi" effektinə malik deyil.
Bundan əlavə, hər bir uşağın qida ehtiyacları fərqlidir və bir pəhrizin hər uşağa eyni təsir göstərməsini gözləmək olmaz. Buna görə də qidalanma dəyişikliyi edərkən bir mütəxəssislə məsləhətləşmək və uşağın fərdi ehtiyaclarına uyğun bir plan yaratmaq vacibdir.
Unutmayın ki, autizmli uşaqların qidalanması onların fiziki və əqli inkişafına birbaşa təsir edə bilir. Düzgün qidalanma vərdişləri həzm sağlamlığını dəstəkləyir, enerji səviyyələrini tarazlaşdırır və davranış inkişafına müsbət təsir göstərir. Qlütensiz və kazeinsiz pəhriz, probiyotiklər və omeqa-3 yağ turşuları kimi qida əlavələri autizmli şəxslərin ehtiyaclarına uyğunlaşdırılmalıdır. Valideynlər autizmli övladları üçün qidalanma planı hazırlayarkən diqqətli olmalı, etibarlı mənbələrdən məlumat almalı və dietoloqlardan dəstək almalıdırlar.