Beyin Şişi Xərçəngi Nədir? Beyin Xərçənginin 9 Əsas Əlaməti
Beyin şişi beyin və ya onurğa beynində anormal hüceyrələrin nəzarətsiz böyüməsi nəticəsində yaranan xəstəlikdir. Onurğa beynində yaranan bu şişər həm xoş, həm də bədxassəli olur. Bədxassəli şişlər beyin toxumasına hücum edərək yayılmağa meylli olan xərçəng hüceyrələrindən ibarətdir və bu vəziyyət beyin şişi xərçəngi adlanır.Beyin şişi xərçənginin yaranma səbəbi nədir?
Beyin şişi xərçənginin səbəbləri tam məlum olmasa da, bəzi risk faktorları və genetik meyllər bu xərçəngin inkişafına təsir edir. Bədxassəli şişin beyində yaranma riskini artıran əsas amillər bunlardır:Genetik faktorlar. Bəzi insanlar anadangəlmə genetik mutasiyalar səbəbindən beyin şişlərinin inkişafına meylli olurlar. Məsələn, neyrofibromatoz, Li-Fraumeni sindromu və vərəmli skleroz kimi genetik xəstəliklər beyin şişlərinin inkişaf riskini artırır. Çünki bu cür genetik meyllər hüceyrələrin anormal şəkildə bölünməsinə və şişlərin inkişafına səbəb olur.
Radiasiyaya məruz qalma. Baş və boyun nahiyəsinə tətbiq edilən yüksək dozada radiasiya beyin şişi riskini artırır. Xüsusilə uşaqlıq dövründə alınan radiasiya terapiyası sonrakı yaşlarda beyin şişlərinin inkişaf riskini artıran mühüm faktordur.
İmmunitet sisteminin zəifləməsi. İmmunitet sistemi zəifləmiş insanlar, məsələn, QİÇS kimi xəstəliklərdən əziyyət çəkən insanlar beyin şişlərinə qarşı daha həssas ola bilərlər. İmmunitet sisteminin bədəndəki anormal hüceyrələrlə mübarizə qabiliyyəti azaldıqda, belə hüceyrələrin çoxalması və şişə çevrilməsi ehtimalı artır.
Ətraf mühit faktorları. Bəzi tədqiqatlar göstərir ki, işdə və ya gündəlik həyatda müəyyən kimyəvi maddələrə (məsələn, pestisidlər, həlledicilər) məruz qalma beyin şişi riskini artırır.
Yaş və cins. Beyində şiş hər yaşda rast gəlinən problem olsa da, yaş artdıqca beyin şişi riski artır. Eyni zamanda şişlərin kişilərdə qadınlara nisbətən daha çox olduğu da müşahidə edilmişdir.
Ailə anamnezi. Ailədə beyin şişi hallarının baş verməsi bu xəstəliyin genetik yolla ötürülə biləcəyini göstərir. Belə ki, birinci dərəcəli qohumunda beyin şişi olan insanlarda beyin şişi daha çox olur.
Beyin şişi xərçənginin simptomları nələrdir?
Beyin şişi xərçənginin simptomları şişin ölçüsünə, yerləşdiyi yerə və beynin hansı hissəsinə təzyiq göstərdiyinə görə dəyişir.Bu vəziyyətin aşağıda qeyd etdiyimiz ümumi simptomları həm yüngül narahatlıq kimi başlayıb tədricən inkişaf etməsi, həm də birbən birə şiddətli görünməsi mümkündür:
Baş ağrıları. Beyin xərçənginin ən çox görülən əlamətlərindən biri baş ağrısıdır. Bu ağrılar adətən səhərlər daha şiddətli olur və gün ərzində azalır.
Ağrının səbəbini müəyyənləşdirmək üçün həkimə vaxtında müraciət etmədikdə şiş getdikcə böyür və beyinə təzyiq artır nəticədə isə baş ağrıları dözülməz olur.
Tutmalar (epileptik hücumlar). Beyin şişi beyin hüceyrələrinin normal elektrik fəaliyyətini pozaraq tutmalara səbəb olur. Əgər pasientin heç bir xəstəliyi olmayıbsa və ilk dəfə tutma ilk dəfə qıcolma keçirirsə, bu beyin şişinin olmasının xəbərdaredici əlamətidir.
Tutmaların növü şişin beynin hansı hissəsində yerləşdiyindən asılıdır və huşun itirilməsi, əzələlərin qıc olması və ya nəzarətsiz hərəkətlərlə özünü göstərir.
Görmə problemləri. Şiş optik sinirlərə təzyiq edərsə, ikigörmə, bulanıq görmə və ya görmə sahəsinin itirilməsi baş verməsi mümkündür. Xüsusilə periferik sahələrin azaldığını və ya obyektlərin kənarlarını aydın görə bilməmək ən çox görülən əlamətdir.
Balans və koordinasiya problemləri. Beyin şişləri tarazlığı idarə edən beyin sahələrinə təsir etməsi, yerimədə çətinliklərə və tez-tez düşməyə səbəb olur. Xüsusilə beyincik bölgəsində yerləşən şişlər, bədənin hərəkətlərini koordinasiya etmək qabiliyyətini zəiflədir.
Yaddaş və konsentrasiya çətinlikləri. Beyin şişi olan xəstələrdə yaddaş problemləri, diqqət dağınıqlığı və konsentrasiyanın itirilməsi kimi koqnitiv pozğunluqlara tez-tez rast gəlinir.
Bu halda insan əvvəllər asanlıqla edə bildiyi işləri yerinə yetirməkdə, yeni məlumatları öyrənməkdə çətinlik çəkir və ya tez-tez unutqanlıq yaşayır.
Ürəkbulanma və qusma. Baş ağrıları ilə birlikdə meydana gələn ürəkbulanma və qusma beyində artan təzyiqin əlamətidir. Ürəkbulanma və qusma, xüsusilə səhərlər, beyin şişinin tipik simptomlarıdır və bu hallar qarşılaşan həkimə müraciət edilməlidir.
Nitq və dil çətinlikləri. Şiş nitqi və dili idarə edən beyin nahiyələrinə təzyiq edərsə, insanın danışma qabiliyyətinin pozulması baş verəcək. Bu zaman danışarkən söz tapmaqda, səhv sözlərdən istifadə etməkdə və ya cümlə qurmaqda çətinliklər müşahidə olunur.
Davranış dəyişiklikləri. Beyin şişləri insanın əhval-ruhiyyəsinə və davranışına təsir göstərir. Bu zaman normalda sakit və ahəngdar bir insan daha əsəbi və ya aqressiv olur, depressiya, narahatlıq və sosial çəkilmə kimi emosional dəyişikliklər yaşayır.
Yorğunluq. Beyin şişi olan insanlarda şiş beynə təzyiq etdikcə gün ərzində özlərini daim yorğun hiss edir və yuxu rejimlərində pozulmalarla qarşılaşırlar.
Bu əlamətlər təkbaşına beyin şişi xərçənginə dəlalət etməsə də, belə simptomları yaşayan insanların gecikmədən həkimə müraciət etməsi tövsiyə olunur. Erkən diaqnoz müalicənin müvəffəqiyyəti üçün vacibdir.
Beyin şişi xərçənginin müalicəsində hansı üsullardan istifadə olunur?
Beyin şişi xərçənginin müalicəsi şişin növü və ölçüsündən, xəstənin ümumi sağlamlıq vəziyyətindən asılı olaraq planlaşdırılır. Müalicə adətən birdən çox metodun birləşməsini əhatə edir.Bu xərçəngin müalicəsi üçün ən çox istifadə edilən müalicələr bunlardır:
- Cərrahi müdaxilə
- Radioterapiya
- Kimyaterapiya
- Hədəflənmiş müalicələr
- İnteqrativ təbabət üsulları
Radioterapiya. Yüksək enerjili şüalardan istifadə edərək şişin kiçilməsinə və ya məhv edilməsinə yönəlmiş müalicədir. Əməliyyatdan sonra qalıq şiş hüceyrələrini məhv etmək üçün istifadə olunur.
Kimyaterapiya. Dərman terapiyası xərçəng hüceyrələrini öldürmək və ya böyüməsini dayandırmaq üçün aparılır. Xüsusilə aqressiv şişlərdə kimyaterapiya ən təsirli üsullardandır.
Hədəflənmiş müalicələr. Bunlar xərçəng hüceyrələrinin böyüməsini təmin edən xüsusi genləri və ya zülalları hədəf alan müalicə üsullarıdır.
Beyin şişi xərçənginin inteqrativ tibb ilə müalicəsi necə olur?
İnteqrativ tibb ənənəvi tibbi müalicələrə əlavə olaraq tətbiq olunan təbii, dəstəkləyici və vahid yanaşmaları əhatə edir. Xərçəng müalicəsinin yan təsirlərini azaltmaq, xəstələrin həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq və sağalma prosesini dəstəkləmək üçün beyin şişinin müalicəsində inteqrativ tibb istifadə olunur.Qeyd edək ki inteqrativ müalicə üsulları ənənəvi müalicələri əvəz etmir, lakin onlarla yanaşı köməkçi rol oynayır. Beyin şişinin müalicəsində istifadə olunan bəzi inteqrativ tibb yanaşmaları bunlardır:
Qidalanma və pəhriz dəstəyi. Beyin şişi müalicəsi alan xəstələr üçün sağlam və balanslı qidalanmaq vacibdir. İnteqrativ tibb daxilində antioksidantlar, vitaminlər və minerallarla zəngin qidalanma immunitet sistemini gücləndirir və bədənin xərçənglə mübarizə qabiliyyətini artırır.
Həmçinin omeqa-3 yağ turşuları, yaşıl yarpaqlı tərəvəzlər və meyvələr müalicə zamanı tövsiyə olunan qidalardır.
Akupunktur. Akupunktur, xərçəng müalicəsi səbəbiylə ürəkbulanma, qusma və ağrı kimi yan təsirləri aradan qaldırmaq üçün istifadə edilən və ən geniş yayılmış inteqrativ təbabəti üsuludur. Bu üsul müəyyən enerji nöqtələrinə nazik iynələr qoyaraq bədəndəki enerji axınını tarazlaşdırmaq məqsədi daşıyır.
Bəzi araşdırmalar göstərir ki, akupunktur xərçəng müalicəsi keçirən xəstələrə rahatlıq verir.
Masaj terapiyası. Masaj terapiyası xəstələrin əzələ ağrılarını aradan qaldırmaq və rahatlamağa kömək etmək üçün istifadə edilən üsuldur. Beyin şişinin müalicəsi zamanı yarana biləcək gərginlik və əzələ ağrıları üçün faydaları.
Masajın aparılacağı sahə və təzyiq səviyyəsi diqqətlə seçilməlidir.
Bitki mənşəli müalicələr. Bəzi bitki mənşəli əlavələr bədənə xərçənglə mübarizə aparmaqda faydalıdır. Məsələn, zəncəfil kimi antiinflamatuar xüsusiyyətləri olan otların xərçəng müalicəsində dəstəkləyici təsirləri var. Bununla belə, bu cür əlavələrin istifadəsi həkim nəzarəti altında olmalıdır və həkim nəzarəti olmadan qəbul edilməməlidir. Çünki bəzi bitki mənşəli məhsullar kemoterapi və ya radioterapiya ilə qarşılıqlı təsir göstərə bilər.
Aromaterapiya. Aromaterapiya, masaj zamanı efir yağlarını qoxulamaq və ya dəriyə sürtməklə istifadə edilən müalicə üsuludur. Bu terapiya stres və narahatlığı azaltmağa kömək edərək ənənəvi müalicə zamanı yaranan stresi aradan qaldırmağa təsir edir.
Lavanda, nanə və evkalipt kimi efir yağları zehni rahatlama təmin etmək və rahatlaşdırıcı təsirlər yaratmaq potensialına malikdir.
Fiziki fəaliyyət. Yüngül fiziki məşqlər bədənin ümumi müalicə qabiliyyətini artırır. İnteqrativ tibb çərçivəsində müntəzəm gəzinti, uzanma və ya yoqa kimi fəaliyyətlər əzələ gücünü qorumağa kömək edir və xəstələrin enerji və mənəvi səviyyələrini artırmağa kömək edir.
İnteqrativ təbabət xəstələrin müalicə prosesini daha rahat etmək məqsədi daşıyır. Ancaq unutmaq olmaz ki, bu müalicə üsulları heç bir ənənəvi müalicə üsulunu əvəz etmir və həkim nəzarəti altında tətbiq olunmalıdır.
