Akne niyə olur? Aknenin müalicəsi, əlamətləri və səbəbləri
Akne (sızanaq xəstəliyi) yeniyetmələrdən tutmuş böyüklərə qədər geniş yayılmış bir dəri problemidir. Akne zamanı dəridəki piy və ölü hüceyrələr tük follikullarını tıxayaraq iltihablı səpgilər – sızanaqlar əmələ gətirir. Bu vəziyyət adətən üz, sinə və kürək nahiyəsində görülür. Hormonal dəyişikliklər, yağlı dəri və bakteriyaların çoxalması aknenin yaranmasında rol oynayır. Aknenin tam qarşısını almaq hər zaman mümkün olmasa da, düzgün qulluq və müalicə ilə onun kontrol altında saxlanması və çapıq izi qalmadan sağaldılması mümkündür.
Sızanaqların Qarşısının Alınması üçün Gündəlik Profilaktik Tövsiyələr
Aknenin qarşısını qismən almaq və ya şiddətini azaltmaq üçün gündəlik həyatınızda bəzi profilaktik tədbirlər görə bilərsiniz:
• Dəri təmizliyinə riayət edin: Üzünüzü və digər akne çıxan nahiyələri gündə iki dəfə yumşaq təmizləyici (sabon və ya xüsusi üz yuma geli) ilə yuyun. Sərt sürtməkdən və çox tez-tez yumaqdan çəkinin, çünki bu, dərini qıcıqlandırıb akneni artırır.
• “Nəfəs alan” məhsullardan istifadə edin: Yağlı kosmetik vasitələr, günəş kremləri və saç məhsulları məsamələri tıxayıb sızanaqları artırır. Bunun əvəzinə, üzərində “neqomedogen” (məsamələri tıxamayan) qeyd olunan su əsaslı nemlendiricilər və kosmetik vasitələr seçin. Həmçinin, makiyajdan gün sonunda mütləq təmizlənin.
• Üzünüzə toxunmaqdan çəkinin: Əllərinizi və barmaqlarınızı üzdən uzaq tutmaq çalışın. Sızanaqları sıxmaq, deşmək və ya qurcalamaq infeksiyaya və çapıqlaşmaya səbəb ola bilər.
• Sağlam həyat tərzi və qidalanma: Bəzi tədqiqatlar yüksək şəkərli qidaların artıqlı akne riskini yüksəltdiyini göstərib. Buna görə də meyvə-tərəvəzlə zəngin, balanslı qidalanma tövsiyə olunur. Bol su için, zərərli qidalardan mümkün qədər uzaq durun. Stress də hormonal dəyişikliklər vasitəsilə akneni kəskinləşdirə bilər, buna görə stresin idarə olunması aknenin qarşısının alınmasında köməkçi ola bilər.
• Tərləmədən sonra duş alın: İdman etdikdən və ya tərlədikdən sonra mümkün qədər tez duş qəbul edin. Tər və yağ dəridə qalarsa, məsamələri tıxayaraq sızanaqlara səbəb ola bilər.
Aknenin tamamilə qarşısını almaq çətin olsa da, yuxarıdakı profilaktik tədbirlər yeni sızanaqların çıxma riskini azaltmağa kömək edə bilər.
Aknenin Ən Tipik Əlamətləri və Səpgilərin Növləri
Aknenin əsas əlaməti müxtəlif növ dəri səpgilərinin yaranmasıdır. Akne zamanı müşahidə edilə bilən səpgilər və dəri dəyişiklikləri bunlardır:
• Ağ nöqtələr: Üstü bağlanmış, içi piy və ölü hüceyrə dolu kiçik ağ mərciməkvari səpgilər (qapalı komedonlar).
• Qara nöqtələr: Üzəri açıq qalmış, oksidləşərək qaralmış tıxanmış məsamələr (açıq komedonlar).
• Papulalar: Dərinin üstündə yaranan kiçik, qırmızı və həssas qabarcıqlar.
• Püstüllər (irinli sızanaqlar): Uclarında ağ və ya sarımtıl irin toplanmış iltihablı səpgilər.
• Nodullar: Dərinin altında yerləşən, ağrılı, sərt və iri düyünlər.
• Kistik lezyonlar: Dərinin altında iri, içi irinlə dolu kist şəklində şişkinliklər (aknenin ən ağır forması, kistik akne).
Akne səpgiləri ən çox üz, alın, sinə, kürək və çiyinlərdə çıxır. Halların ağırlıq dərəcəsindən asılı olaraq bəzilərində sadəcə arada bir sızanaq çıxa biləcəyi kimi, digərlərində çoxsaylı iltihablı səpgilər və kistik düyünlər inkişaf edə bilər. Akne adətən həyati təhlükə yaratmasa da, xüsusilə ağır formaları dəridə çapıqlar buraxa bilər. Bu səbəbdən, əgər iltihablı və ağır gedişli akneniz varsa, həkimə müraciət etmək və erkən müalicəyə başlamaq vacibdir.
Akne Diaqnozu Necə Qoyulur? Ən Yayılan Test və Yanaşmalar
Aknenin diaqnozu adətən klinik müayinə əsasında qoyulur. Dermatoloq və ya həkim sadəcə dəriyə baxmaqla sızanaqları tanıyır və xəstəliyin ağırlıq dərəcəsini qiymətləndirir. Xüsusi bir laborator analizə ehtiyac olmur. Həkiminiz həmçinin xəstəlik tarixçəniz barədə suallar verə bilər. Məsələn, ailənizdə akne olub-olmaması, stres səviyyəniz, menstrual dövrünüzlə bağlı sızanaq artımı kimi risk faktorları soruşula bilər.
Yalnız bəzi hallarda – məsələn, qəflətən başlayan çox ağır akne çıxışlarında və ya müalicəyə cavab verməyən atipik hallarda – həkim altda yatan səbəbi araşdırmaq üçün qan testləri, hormonal testlər və ya dəri biopsiyası tövsiyə edə bilər. Ancaq bu, nadir hallarda tələb olunur və adətən aknenin rutin diaqnozu üçün əsas metod dərinin gözlə müayinəsidir.
Akne Müalicəsində Ən Effektiv Yollar: Topikal və Sistemik Həllər
Aknenin müalicəsi sızanaqların ağırlıq dərəcəsindən, növündən və xəstənin dərisinə uyğunluğundan asılı olaraq dəyişir. Əsas məqsəd yeni sızanaqların yaranmasının qarşısını almaq, mövcud lezyonları sağaltmaq və çapıqları önləməkdir. Müalicə üçün aşağıdakı üsullar tətbiq edilə bilər:
• Topikal (yerli) preparatlar: Yüngül və orta ağırlıqlı aknedə ilk seçim olaraq dəridə lokal istifadə olunan kremlər, gellər və məhlullar təyin edilir. Məsələn, benzoyl peroksid antibakterial və komedonoyik təsiri ilə məsamələri açır, salisil turşusu ölü dərini təmizləyir və pilinq effekti göstərir. Retinoid kremlər məsamələrin tıxanmasının qarşısını alır və iltihabı azaldır. Topikal antibiotiklər (klindamisin, eritromisin) dəridəki bakteriyaları kontrol edir və iltihabı yatırır. Bu preparatlar başlanğıcda qızartı, quruluq kimi qıcıqlanmalar versə də, bir neçə həftə istifadə sonrası dəri alışır.
• Orqanizmə təsir edən (sistemik) dərmanlar: Orta və ağır aknedə həkim daxilə qəbul edilən dərmanlar təyin edə bilər. Oral antibiotiklər dəridəki bakterial iltihabı azaldır və xüsusən iltihablı sızanaqları müalicə edir. Qadınlarda hormon balansına təsir etməklə akneni yüngülləşdirən kombinə oral kontraseptiv həblər də istifadə oluna bilər. Ən ağır, müalicəyə tabe olmayan akne hallarında izotretinoin adlı A vitamini törəməsi kapsullar təyin edilir ki, bu dərman piy vəzilərinin ölçüsünü kiçildir və ifrazını azaldır. Çox effektiv olsa da, əks təsirləri (məsələn, dölə zərər, qaraciyərə təsir və s.) səbəbindən yalnız dermatoloq nəzarətində istifadə olunur.
• Digər müalicə metodları: Bəzi hallarda dermatoloq əlavə prosedurlar təklif edə bilər. Məsələn, müalicəyə tabe olmayan böyük kistik elementlər varsa, birbaşa həmin lezyonun içinə kortikosteroid iynəsi vurularaq iltihab tez zamanda azaldıla bilər. Kimyəvi pilinq (pilinq vasitələri ilə dəri üst qatının soyulması) komedonları açmağa və çapıq izlərinin görünüşünü bir qədər yaxşılaşdırmağa kömək edə bilər. Lazer və işıq terapiyası müəyyən dalğa boylarında işıq tətbiq etməklə aknedə qismən effekt verə bilər, lakin standart müalicə deyil və bir neçə seans tələb edir. Həkim həmçinin əl vasitəsilə xüsusi alətlə ağ və qara nöqtələrin təmizlənməsi (drenaj və ekstraksiya) prosedurunu edə bilər – bu, müvəqqəti olsa da, dərinin görünüşünü yaxşılaşdırır.
Müalicə zamanı səbirli olmaq vacibdir, çünki sızanaqların tam sağalması bir neçə həftə və ya ay tələb edə bilər. Həkiminiz fərdi vəziyyətinizə uyğun bir və ya bir neçə müalicə üsulunu birgə tətbiq edə bilər. Əgər bir dərman təsir etmirsə, dermatoloqunuzla məsləhətləşərək başqa bir yanaşmaya keçmək mümkündür. Unutmayın ki, vaxtında və düzgün müalicə aparmaq təkcə mövcud sızanaqları sağaltmır, həm də gələcəkdə yarana biləcək çapıq izlərinin qarşısını alır.
Dəriyə Qulluq və Həyat Tərzi Dəyişiklikləri ilə Aknenin Azaldılması
Akne ilə mübarizədə tibbi müalicə ilə yanaşı, gündəlik həyat tərzində ediləcək dəyişikliklər də önəmlidir. Dəriyə düzgün qulluq və sağlam vərdişlər sızanaqların gedişatını yüngülləşdirə və təkrarlanma tezliyini azalda bilər:
• Dəriyə incə qulluq edin: Üzünüzü çox sərt təmizləmək və ya sürtmək akneni kəskinləşdirə bilər. Yumşaq dəsmalla sildikdən sonra dərini sürtmədən qurulayın. Həmçinin, təraş edərkən ehtiyatlı olun, iti ülgüclə təmiz və sürüşkən səthdə təraş edin.
• Nəm saxlayın, lakin yağlandırmayın: Dəri təmizliyindən sonra su əsaslı, yağsız bir nəmləndirici krem çəkmək dərinin baryerini qorumağa kömək edir. Günəşdən müdafiə də vacibdir – akne ləkələri günəşdə daha qabarıq qala bilər. Yağsız günəş kremi istifadə edin və uzun müddət günəş altında qalmamağa çalışın.
• Müntəzəm idman və sağlam yuxu: Fiziki aktivlik qan dövranını yaxşılaşdırır və stressi azaldır, bu da dolayısı ilə dərinizə müsbət təsir göstərə bilər. Tərlədikdən sonra isə mütləq duş alın ki, tər dəridə qalıb məsamələri tıxamasın. Gecə yuxusunu normada almaq da hormonal balans üçün faydalıdır.
• Stressin idarə edilməsi: Stress hormonları (məsələn, kortizol) akneni pisləşdirə bilər. Meditasiya, yüngül idman və ya sevdiyiniz hobilərlə məşğul olaraq stressi azaltmağa çalışın. Zərurət olarsa, psixoloji dəstək almaq da faydalı ola bilər, çünki akne bəzən insanın özgüvəninə təsir edir.
• Dərinin nəfəs almasına şərait yaradın: Dar paltarlar, sıx baş geyimləri, dəbilqə qayışı və s. dərinizə sürtünmə edərək sızanaqları arta bilər. Mümkün olduqca rahat və boş geyimlər geyinin. Ayrıca, telefon, çanta kəməri kimi əşyaların sızanaqlı nahiyəyə davamlı təmasından çəkinin.
Nəticədə, akne ilə yaşamaq dövründə səbirli olmaq və həm tibbi müalicəni, həm də sağlam həyat tərzi tövsiyələrini paralel tətbiq etmək önəmlidir. Bu yanaşma sızanaqları nəzarətdə saxlamağa və dərinizin daha təmiz olmasına kömək olacaqdır.
