Parkinson nədir, hansı riksləri var?
Parkinson xəstəliyi beyin hüceyrələrinin bir-biri ilə əlaqə saxlamasını təmin edən dopamin adlı maddəni istehsal edən beyin hüceyrələrinin korlanması nəticəsində baş verir. Beyində dopamin istehsal edən hüceyrələr hərəkətlərin idarə olunmasından məsuldur. Hərəkətlərdə yavaşlama, istirahət edərkən titrəmə, psixiatrik pozğunluqlarla özünü göstərən bu xəstəlik daha çox 60 yaşdan sonra insanlarda müşahidə edilir. Ancaq genetik səbəblərə görə 40 yaşlı insanlarda da rast gəlinə bilər.
Parkinson xəstəliyinə nə səbəb olur?
Parkinson xəstəliyinin səbəbləri hələ də tam aydınlaşdırılmamış mürəkkəb bir məsələdir. Araşdırmalar göstərir ki, bu xəstəlik genetik meyl və ətraf mühit faktorlarının qarşılıqlı təsiri nəticəsində yarana bilər. Xəstəliyin genetik aspekti ailə tarixi ilə aparılan müəyyən gen mutasiyalarının təsiri nəticəsində yarana bilər. Bununla belə, tək bir qəti genetik səbəb müəyyən edilməmişdir və xəstəliyin inkişafında birdən çox genin rol oynaya biləcəyi düşünülür. Xəstəliyin əmələ gəlməsində ətraf mühit faktorları da təsirli ola bilər. Pestisidlər, ağır metallar və bəzi kimyəvi maddələr kimi ekoloji toksinlərin xəstəliyə səbəb olması ehtimalı üzərində tədqiqatlar davam edir. Bütün bu amillərin kompleks qarşılıqlı təsiri nəticəsində beyində dopamin istehsal edən hüceyrələr zədələndikdə və sinir ötürülməsi pozulduqda Parkinson simptomları yaranır.
Parkinson xəstəliyinin əlamətləri hansılardır?
Bu xəstəlik adətən titrəmə, əzələ sərtliyi, hərəkətliliyin yavaşlaması və balans problemləri kimi simptomlarla özünü göstərən xroniki nevroloji xəstəlikdir. Xəstəliyin ilkin mərhələsində əllərdə yüngül titrəmə, hərəkətlərin yavaşlaması kimi əlamətlər görünə bilər. Əzələ sərtliyi qollarda və ayaqlarda elastikliyin azalmasına səbəb ola bilər. Üz ifadəsi və səs tonunun azalması emosional ifadəni məhdudlaşdıra, tarazlıq və koordinasiya problemləri isə gündəlik fəaliyyəti çətinləşdirə bilər. Parkinson xəstəliyinin sonrakı mərhələlərində nitqdə çətinliklər, duruş pozğunluqları və yeriş problemlərinin yaranması müşahidə olunur. Belə ki, hərəkətlər getdikcə yavaş və məhdudlaşır. Bu xəstəlikdən əziyyət çəkən şəxslər oturmaq və arxaya dönmək kimi sadə hərəkətləri etməkdə belə çətinlik yaşayırlar. Bundan əlavə, yuxu pozğunluğu, depressiya və narahatlıq kimi qeyri-motor simptomlar da baş verir. Parkinson xəstəliyinin simptomları insandan-insana dəyişir və xəstəlik irəlilədikcə şiddəti arta bilir. Bilmək lazımdır ki, hər bir xəstəlikdə olduğu kimi, parkinson xəstəliyində də erkən diaqnoz və müalicə xəstəliyin simptomlarını aradan qaldırmağa və həyat keyfiyyətini qorumağa kömək edəcəkdir.
Parkinson xəstəliyinin diaqnozu necə qoyulur?
Parkinson xəstəliyinin diaqnozu kliniki nəticələrə əsaslanır və adətən mütəxəssis nevroloq tərəfindən qoyulur. Tipik simptomlara istirahət zamanı baş verən əllərdə titrəmə, yavaş hərəkət, gəzinti zamanı tarazlığın itirilməsi, əzələ sərtliyi və üz ifadəsinin azalması daxildir. Diaqnoz zamanı xəstəlik tarixi, simptomların başlanğıcı və inkişafı araşdırılır. Ancaq diaqnoz qoymaq üçün yalnız simptomlar kifayət deyil. Tez-tez istifadə olunan diaqnostika üsullarından biri müəyyən dərmanın təsiri altında simptomların müvəqqəti aradan qaldırılmasıdır. Bu, Parkinson xəstəliyinin diaqnozunda mühüm addımdır. Bundan əlavə, maqnit rezonans görüntüləmə (MRT) kimi müayinə üsullarından istifadə edilərək beyindəki dəyişikliklər araşdırılır. Diaqnostika prosesində digər nevroloji xəstəlikləri və oxşar simptomlara səbəb olan şərtləri də istisna etmək lazımdır.
Parkinson xəstəliyinin müalicəsində İnteqrativ Təbabətin yanaşması
Qeyd edək ki, parkinson xəstəliyinin müalicəsi simptomların şiddətindən və xəstənin xüsusi vəziyyətindən asılı olaraq dəyişir. Müalicənin məqsədi bir mənalı olaraq simptomları aradan qaldırmaq, həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq və gündəlik funksionallığı qorumağa kömək etməkdir. Dərman terapiyası xəstəliyin ilkin mərhələlərində ən çox istifadə edilən üsuldur. Müalicə zamanı istifadə edilən dərmanlar beyindəki dopamin səviyyələrini artıraraq hərəkət problemlərini yüngülləşdirir. Lakin gələcəkdə dərmanların effektivliyi azala və əlavə təsirlər yarana bilər. Dərman terapiyasının qeyri-kafi olduğu hallarda dərin beyin stimullaşdırılmasına (beyin kardiostimulyatoru) üstünlük verilir. Beyinə yerləşdirilən elektrodlar vasitəsilə elektrik impulslar göndərilir və bu, simptomları idarə etmək məqsədi daşıyır. Fizioterapiya, nitq terapiyası və qidalanma məsləhəti kimi reabilitasiya yanaşmaları xəstələrin fiziki və emosional ehtiyaclarına dəstək verir. Həyat tərzi dəyişiklikləri, idman, sağlam qidalanma və stresdən uzaq olmaq kimi amillər xəstəliyin idarə olunmasına kömək edə bilər. Hər bir xəstə fərqlidir, buna görə də müalicə planı fərdiləşdirilməli və mütəmadi olaraq nəzərdən keçirilməlidir.
Brain pacing nədir? Necə tətbiq olunur?
Brain pacing (dərin beyin stimullaşdırılması) Parkinson xəstəliyi, tremor və depressiya kimi nevroloji və psixiatrik xəstəliklərin müalicəsində istifadə edilən cərrahi üsuldur. Beynin müəyyən bölgələrinə elektrik impulsları göndərərək beyin fəaliyyətini tənzimləmək məqsədi daşıyır. Bu proses adətən üç mərhələdə baş verir. Birinci mərhələdə xüsusi maqnit rezonans görüntüləmə (MRT) ilə xəstənin beyin quruluşu ətraflı araşdırılır. Daha sonra cərrahi planlama aparılarkən beyin fəaliyyətini tənzimləyən hədəf bölgələr müəyyən edilir.
İkinci mərhələdə xəstə oyaq vəziyyətdə lokal anesteziya ilə aparılan cərrahi əməliyyata aparılır. İncə elektrodlar beynin hədəf bölgələrinə yerləşdirilir. Bu elektrodlar beyin fəaliyyətini tənzimləmək üçün elektrik siqnalları göndərir. Üçüncü mərhələdə elektrodlar nazik tellər ilə birləşdirilir. Xəstə dərialtı naqillə birləşdirilən cihaz vasitəsilə bu naqilləri idarə edə bilər. Cihazın parametrləri mütəxəssislər tərəfindən fərdi qaydada tərtib edilir və müntəzəm nəzarət ilə izlənilir. Bu üsul xəstələrin həyat keyfiyyətini əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşdıra bilər. Bununla belə, prosedur mürəkkəb olduğundan onun faydaları ilə yanaşı riskləri də diqqətlə qiymətləndirilməlidir.
Parkinson Xəstələri üçün Fizioterapiya və Reabilitasiya
Xəstəliyin müalicəsində tətbiq olunan fizioterapiya və reabilitasiya xəstəliyin irəliləməsi ilə baş verən motor və hərəkət pozğunluqlarının idarə edilməsində mühüm rol oynayır. Fizioterapiya xəstələrin hərəkətliliyini və həyat keyfiyyətini artırmaq məqsədi daşıdığı halda, reabilitasiya prosesi fərdin ehtiyaclarına uyğun olaraq fərdiləşdirilir. Fizioterapevtlər xəstələrin əzələ gücünü, elastikliyini və balansını artırmaq üçün xüsusi məşq proqramları tərtib edirlər. Hərəkətin yavaşlaması, tarazlığın itirilməsi və yerimə çətinliyi kimi simptomları hədəf alan məşqlər xəstələrə gündəlik həyat fəaliyyətlərini davam etdirməyə kömək edir. Reabilitasiya təkcə fiziki funksiyaları deyil, həm də danışma, udma və ünsiyyət kimi sahələri əhatə edir. Nitq terapiyası xəstələrə daha aydın danışmağa, udma məşqləri isə udma çətinliklərinin azalmasına kömək edir. Fizioterapiya və reabilitasiya parkinson xəstələrinin həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq və onların həyat fəaliyyətini qorumaq üçün mühüm dəstək verir. Bu proses xəstəliyin hər mərhələsində xəstənin xüsusi ehtiyaclarına uyğunlaşdırılır və həyat keyfiyyətinin ən yüksək səviyyədə saxlanmasına kömək edir.
Parkinson xəstəliyi ilə necə mübarizə aparmaq lazımdır?
Parkinson xəstəliyi ilə düzgün mübarizə aparmaq xəstələrin gündəlik həyatda daha yaxşı həyat keyfiyyətini qorumaları üçün vacibdir. Bu çətin prosesdə kömək edə biləcək bəzi addımlar bunlardır:
Xəstəliklə bağlı məlumatlı olmaq. Parkinson xəstəliyi haqqında öyrənmək, simptomları anlamaq və xəstəliyin gedişatını izləmək vacibdir.
Dəstək Qruplarında İştirak. Parkinsonlu insanların bir araya gəldiyi dəstək qrupları təcrübə mübadiləsi və emosional dəstək verməklə xəstələrin mənəvi rahatlığını yüksəldəcəkdir.
Fiziki fəaliyyət. Hərəkətliliyin artması və əzələ gücünün artması üçün daimi məşq etmək, fiziki aktiv olmaq vacibdir.
Qidalanma və maye qəbuluna diqqət etmək. Balanslaşdırılmış pəhriz planı yaratmaq xəstələrə enerji səviyyələrini saxlamağa kömək edəcəkdir.
Müalicə planına sadiq qalmaq. Həkimin tövsiyə etdiyi dərmanları müntəzəm qəbul etmək və müalicə planına riayət etmək simptomları nəzarət altında saxlamağa kömək edəcəkdir.
Stresi idarə etmək. Qeyd etmək lazımdır ki, stres simptomları pisləşdirən amildir. Yoqa və meditasiya kimi üsullarla stresin idarə olunmasını təmin etmək xəstəlikdə mübarizədə faydalı olacaqdır.
Qeyd edilənlərlə yanaşı müaəyyən hobbi ilə məşğul olmaq, sosial olaraq aktiv olub əlaqələri genişləndirmək xəstəliyin mübarizəsində müsbət təsirə malikdir.
Unutmayın ki, parkinson xəstəliyi həyatı dəyişdirən bir proses ola bilər, lakin müvafiq addımlarla xəstələr daha yaxşı bir həyat sürə bilərlər.Bununla yanaşı peşəkar müayinə və düzgün müalicə də mütləqdir. Bu səbəbdən işinin peşəkarı olan həkimlərə müraciət etmək lazımdır. Bioloji Təbabət
Klinikasına müraciət edərək parkinson xəstəliyinin idarəolunması və müalicəsini düzgün şəkildə apara və bu xəstəliyin həyat fəaliyyətinizə mənfi təsir göstərməsini əngəlləyə bilərsiniz.