Burun polipləri nədir?
Burun polipləri burun keçidlərində və ya sinusların selikli qişasında inkişaf edən xərçəngsiz böyümələrdir. Onlar yumşaq, ağrısızdır və adətən gözyaşı damlasına və ya üzümə bənzər strukturlar kimi görünürlər. Burun polipləri adətən xroniki rinosinüzit adlandırlan burun və sinus toxumalarının xroniki iltihabı ilə əlaqələndirilir.
Burun polipləri hansı səbəblərdən yaranır?
İlk növbədə burun və sinus toxumalarının xroniki iltihabı nəticəsində inkişaf edən burun poliplərinin səbəblərinə bunlar daxildir:
- Xroniki rinosinüzit
Burun polipləri ilə əlaqəli ən çox görülən əsas vəziyyət burun keçidlərinin və sinus boşluqlarının uzun müddətli iltihabı və şişməsi ilə xarakterizə olunan xroniki rinosinüzitdir. Xroniki rinosinüzitin səbəbinə infeksiyalar, allergiya, ətraf mühitin qıcıqlandırıcıları kimi müxtəlif amillərdən qaynaqlanmasını aid edə bilərik.
- Allergiyalar
Allergiyası olan insanlar, xüsusən də allergik riniti (saman qızdırması) olanlarda burun poliplərinin inkişaf riski digər insanlardan daha çoxdur. Çünki allergiyalar burun və sinus toxumalarının xroniki iltihabına səbəb ola bilər ki, bu da zamanla poliplərin böyüməsini təşviq edə bilən amildir.
Astma və burun polipləri arasında əhəmiyyətli bir əlaqə var. Astma xəstəsi olan insanlarda burun polipləri daha çox inkişaf edir və yaxud əskində də ola bilir. Hər iki vəziyyət də tənəffüs yollarının iltihabını əhatə edir və iltihab burun və sinus keçidlərinə qədər uzana bilər.
- Genetika
Burun poliplərinin inkişafının genetik komponenti ola bilər. Bəzi fərdlərin ailədə burun polipləri ola bilər ki, bu da vəziyyətə mümkün genetik meyli göstərir.
- Kistik fibroz
Kistik fibroz tənəffüs və həzm sistemlərini təsir edən genetik bir xəstəlikdir. Kistik fibrozlu insanlarda qalın selik istehsalı və vəziyyətlə əlaqəli xroniki iltihab səbəbiylə burun poliplərinin inkişaf riski yüksəkdir.
- Aspirinə həssaslıq
Bəzi şəxslər, xüsusən də astma və burun polipləri olanlar, aspirinə və digər qeyri-steroid iltihab əleyhinə dərmanlara (NSAİİ) qarşı həssaslığa malik ola bilərlər. Bu vəziyyət aspirinlə şiddətlənən tənəffüs xəstəliyi (AERD) kimi tanınır və burun və sinus simptomlarını gücləndirən səbəblərdəndir.
Burun poliplərinin əlamətləri
Burun polipləri müxtəlif simptomlara səbəb olur və bu simptomların şiddəti insandan insana dəyişə bilər. Burun polipləri ilə əlaqəli ümumi simptomlara aşağıdakılar daxildir:
- Burun tıxanıqlığı
Poliplər burun keçidlərini bağladığına görə, burundan nəfəs almağı çətinləşdirir. Bunun da nəticəsində burun tıxanıqlığı yaranır.
- Burun axıntısı
Həddindən artıq burun axması burun poliplərinin ən geniş yayılmış ümumi simptomlarındandır. Bu axıntı adətən nazik, sulu, şəffaf və ya bulanıq ola bilər.
- Qoxu duyğunun azalması (Hiposmiya)
Burun polipləri qoxu hissinə təsir edə bilər ki, bu da qoxuları aşkar etmək qabiliyyətinin azalmasına və ya dad qavrayışındakı dəyişikliklərə səbəb ola bilər.
- Postnazal damcı
Poliplər tərəfindən istehsal olunan həddindən artıq selik postnazal damlamaya səbəb ola bilər, bu zaman mucus boğazın arxasına damlayır və boğazın qıcıqlanmasına və ya öskürəyə səbəb olur.
- Üz təzyiqi və ağrı
Burun polipləri olan bəzi insanlar, xüsusən də göz, yanaq və ya alın ətrafında üz ağrısı və ya təzyiq hiss edə bilər. Bu narahatlığa adətən sinus tıxanıqlığı səbəb olur.
- Tez-tez baş verən sinus infeksiyaları
Sinus keçidlərinin xroniki iltihabı və tıxanması fərdləri sinus infeksiyalarına daha həssas edə bilər ki, bu da üz ağrısı, qızdırma və qalın, rəngsiz burun axıntısı kimi simptomlara səbəb ola bilər.
Burun polipləri burundan keçən hava axınına mane ola və yuxu zamanı xoruldamaya səbəb ola bilər. Nəticədə xoruldama səbəbiylə insanda yuxu pozğunluğu və yorğunluq yaranması da qaçınılmazdır.
- Nəfəs almaqda çətinlik
Şiddətli burun polipləri və ya çoxlu poliplər burun keçidlərində hava axınını əhəmiyyətli dərəcədə maneə törədə bilər ki, bu hal burundan nəfəs almaqda çətinlik yaradan səbəbdir. Bu, xüsusilə yuxu zamanı burundan nəfəs almağa maneə törədir və ağızdan nəfəs almağa səbəb olur.
- Baş ağrıları
Burun polipləri olan bəzi insanlar sinus təzyiqi və tıxanıqlığın səbəb ola biləcəyi baş ağrıları ilə qarşılaşa bilərlər.
Burun polipləri adətən xoşxassəli (xərçəngsiz) böyümələrdir, lakin onlar əhəmiyyətli narahatlıq və tənəffüs çətinliyinə səbəb ola bilər. Burun polipləri olan bütün fərdlərin simptomların eyni birləşməsini və ya şiddətini yaşamayacağını xatırlamaq vacibdir. Bəzi hallarda, burun polipləri kiçik ola və kiçik və ya aralıqlı simptomlara səbəb ola bildiyi halda, digərlərində isə daha böyük və daha əhəmiyyətli və qalıcı problemlərə səbəb ola bilər.
Burun polipləri xərçənglə nəticələnə bilərmi?
Burun poliplərinin özləri adətən xərçəngsiz (xoşxassəli) böyümələrdir və burun poliplərinin böyük əksəriyyəti xərçəngə səbəb olmur. Bununla belə, bəzən burun və sinus yollarının selikli qişasında inkişaf edə bilən "skuamöz hüceyrəli karsinoma" adlı çox nadir bir xərçəng forması yarana bilər. Vurğulayım ki, xərçəngin bu növünə az hallarda rastlanır, burun və sinus xəstəlikləri ilə bağlı halların çox kiçik bir faizini təşkil edir. Yəni burun poliplərinin olması avtomatik olaraq xərçəng riskinin daha yüksək olduğunu göstərmir.
Buna baxmayaraq, fəsadların qarşısını almaq və hər hansı qeyri-adi inkişafı istisna etmək üçün burun poliplərini düzgün izləmək və idarə etmək vacibdir.
Burun poliplərinin müalicəsi
Burun poliplərinin müalicəsi adətən tibbi müalicələrin birləşməsini və bəzi hallarda cərrahi müdaxiləni əhatə edir. Müalicə üsulunun seçimi poliplərin şiddətindən, simptomların dərəcəsindən və xəstənin fərdi amillərindən asılıdır.
Burun poliplərinin əsas müalicə variantları bunlardır:
- Dərmanlar
- Kortikosteroidlər.Bunlar burun poliplərini idarə etmək üçün ən geniş yayılmış və təsirli dərmanlardır. Kortikosteroidlər bir neçə formada tətbiq oluna bilər:
- Burun kortikosteroid spreyləri. Bunlar burun polipləri üçün birinci sıra müalicədir. Onlar iltihabı azaltmağa və polipləri daraltmağa kömək edir.
- Ağız kortikosteroidləri. Ağır hallarda və ya burun spreyləri təsirsiz olduqda, iltihabı tez bir zamanda azaltmaq üçün prednizon kimi oral kortikosteroidlərlə qısa müalicə kursu təyin edilə bilər. Potensial yan təsirlərə görə oral steroidlərin uzunmüddətli istifadəsi tövsiyə olunmur.
- Antihistaminiklər və dekonjestanlar. Bu dərmanlar burun poliplərinin səbəb olduğu burun tıxanıqlığı və burun axması kimi simptomları aradan qaldırmaq üçün istifadə oluna bilər.
- Duzlu burun irrigasiyası
Burun keçidlərini yaxalamaq üçün şoran məhluldan istifadə tıxanıqlığı azaltmağa, seliki çıxarmağa və burun astarını sakitləşdirməyə kömək edə bilər. İrrigasiyadan adətən dərmanlarla yanaşı əlavə müalicə kimi istifadə olunur.
- Allergen və qıcıqlandırıcılardan qaçınma
Burun poliplərini tətikləyən və ya şiddətləndirə bilən allergenləri və ya qıcıqlandırıcıları (məsələn, polen, toz gənələri kimi allergenlər və ya tütün tüstüsü kimi qıcıqlandırıcılar) müəyyən etmək və onlardan çəkinmək müalicəyə müsbət təsir edir.
- Bioloji müalicələr
Bəzi hallarda, xüsusilə digər müalicələr təsirli olmadıqda, burun poliplərini müalicə etmək üçün bioloji dərmanlar təyin oluna bilər. Bu dərmanlar iltihabda iştirak edən xüsusi immun sistemi yollarını hədəf alaraq, iltihabı təmizləyir.
- Cərrahiyyə
Tibbi müalicələr rahatlama təmin etmədikdə və ya burun polipləri çox böyük olduqda, həmçinin əhəmiyyətli tıxanma və simptomlara səbəb olduqda, onun cərrahi yolla çıxarılması tövsiyə oluna bilər. Burun polipləri üçün müxtəlif cərrahi prosedurlar var, o cümlədən:
- Endoskopik Sinus Cərrahiyyəsi. Bu minimal invaziv prosedur polipləri çıxarmaq və ya daraltmaq, sinus keçidlərini açmaq və drenajı yaxşılaşdırmaq üçün endoskop və xüsusi alətlərin istifadəsini əhatə edir. Adətən ambulator şəraitdə həyata keçirilir.
- Polipektomiya. Bəzi hallarda daha kiçik poliplər lokal anesteziya ilə həkim otağında da çıxarıla bilər.
Allergiyalar və burun poliplərini ölçüsündən asılı olaraq İnteqrativ Təbabətin geniş imkanları vasitəsilə müalicə etmək olur.
