Koksartroz Nədir? Bud-çanaq Oynağının Kirəcləşməsi Müalicə Olunur?

Koksartroz Nədir? Bud-çanaq oynağının kirəcləşməsi Müalicə Olunur?

Bud-çanaq oynağının kirəclənməsi və ya tibbdə bilindiyi kimi koksartroz bud oynağının kalsifikasiyası nəticəsində yaranan sağlamlıq problemidir. Koksartroz bud-çanaq oynağı qığırdaqlarının zamanla yeyilməsi, incəlməsi və pozulması nəticəsində baş verir. Bu oynaqlar bud sümüyü (femur) və çanaq sümüyü arasında böyük bir oynaqdır və bədənin ən böyük və güclü oynaqlarından biridir.

Koksartrozun əsas səbəbi zamanla oynaq qığırdaqlarının yeyilməsidir. Bu vəziyyət tez-tez yaşlanma prosesi ilə əlaqələndirilir, lakin aşağıdakı amillər də koksartroz riskini artıra bilər:

• Yaş
• Genetik faktorlar
• Xəsarətlər
• Həddindən artıq yüklənmə
• Artıq çəki

Sözügedən oynağın kalsifikasiyasının simptomları qısaca aşağıdakı kimi ola bilər:

• Xüsusilə də qasıqda və ya bud-çanaq oynağının xarici tərəfində hiss olunan ağrılar
• Hərəkətin məhdudlaşması və sərtlik
• Axsaqlıq və ağırlıq daşımaqda çətinlik
• Əzələ zəifliyi və əzələnin itirilməsi

Koksartrozun müalicəsi simptomları aradan qaldırmaq, oynağın funksionallığını qorumaq və həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq məqsədi daşıyır. Müalicə üsullarına idman proqramları, fiziki terapiya, kilonun idarə edilməsi, ağrıkəsici dərmanlar, dəstəkləyici qurğular (məsələn, qamışlar və ya gəzintilər) və ağır hallarda cərrahiyyə daxil ola bilər. Cərrahi üsullar arasında problemli oynağı dəyişdirmə əməliyyatı ən çox yayılandır, əməliyyat zamanı zədələnmiş oynaq süni protezlə əvəz olunur.

Bu problem daha çox yaşlı, artıq çəkili insanlarda, ağır yük daşıyan və ya həddindən artıq idman edən insanlarda, revmatizm və metabolik xəstəlikləri olan şəxslərdə rast gəlinir.

Bud-çanaq oynağı nə üçün kirəclənir?

Kalsifikasiya bud-çanaq oynağı qığırdaqlarının zamanla yeyilməsi və strukturunun pozulması nəticəsində baş verir. Bu qığırdaq deqradasiyası müxtəlif amillərin təsiri altında baş verə bilər. Koksartroza səbəb olan əsas amillər bunlardır:

• Yaşlanma
• Genetik faktorlar
• Həddindən artıq yüklənmə və travma
• Piylənmə
• Bud-çanaq oynağının anadangəlmə anomaliyaları
• Metabolik xəstəliklər
• Revmatik xəstəliklər

Yaşlanma: Yaşlanma prosesi omba oynaq qığırdaqlarının təbii incəlməsinə və yeyilməsinə səbəb olur. Bu, koksartroz riskini artırır. Yaşlandıqca oynaq qığırdağı daha az elastik və dözümlü olur.

Genetik faktorlar: Genetik faktorlar artrit riskinə təsir göstərə bilər. Genetik olaraq bu xəstəlik olan insanlarda sözügedən problem daha çox inkişaf edə bilər.

Həddindən artıq yüklənmə və travma: Omba oynağına davamlı olaraq həddindən artıq gərginlik verən fəaliyyətlər və ya təkrarlanan travmalar oynaq qığırdaqlarının zədələnməsinə səbəb ola bilər. Xüsusilə idmançılarda və ya fiziki işlə məşğul olanlarda risk daha yüksək ola bilər.

Piylənmə: Kilolu olmaq omba oynağına əlavə stress yükləyir və bu halın yaranma riskini artırır. Bu oynaqların kirəclənməsi daha çox ağır-çəkili insanlarda müşahidə olunur.

Bud-çanaq oynağının anadangəlmə anomaliyaları: Məlum oynağın anadangəlmə struktur problemləri və ya pozğunluqları oynaqda sürətli kalsifikasiya riskini artırır.

Metabolik xəstəliklər: Diabet və digər metabolik xəstəliklər qığırdaq sağlamlığına təsir edə bilər və bu xəstəliyin yaranma riskini artıra bilər.

Revmatik xəstəliklər:Revmatoid artrit kimi revmatik xəstəliklər oynaq qığırdaqlarına təsir edə bilər və bu halın yaranmasına səbəb ola bilər. 

Koksartroz xəstəliyi neçə mərhələdən ibarətdir?

Bu problem dörd mərhələdən ibarət, getdikcə ağırlaşan bir xəstəlikdir. Bu mərhələlər oynaqda qığırdaq zədələnməsinin şiddətinə və simptomların şiddətinə görə təsnif edilir. 

Xəstəliyin mərhələləri aşağıdakı kimi təsnifləşdirilə bilər:

• Mərhələ 1 (Yüngül)
• Mərhələ 2 (Orta)
• Mərhələ 3 (Orta)
• Mərhələ 4 (İrəli) 

Mərhələ 1 (Yüngül): Bu mərhələdə sözügedən oynaqda yüngül incəlmə və narahatlıq müşahidə olunur. Ümumiyyətlə, ağrı və digər simptomlar demək olar ki olmur və ya çox  yüngül olur. İlk mərhələdən xəstələr çox vaxt xəbərsiz olurlar.

Mərhələ 2 (Orta): Orta mərhələdə koksartrozda oynaq qığırdaqları daha incəlmiş və zədələnmiş olur. Bu mərhələdə çanaq ağrısı, xüsusilə aktiv hərəkətdən sonra və ya yük daşıma zamanı arta bilər. Bununla da hərəkət məhdudiyyəti başlaya bilər.

Mərhələ 3 (Orta): Bu mərhələdə oynaq qığırdaqları daha incəlmiş və struktrunda pozulmağa başlamış, oynaq boşluğu daralmışdır. Bu zaman da çanaq ağrıları artır və gündəlik həyat fəaliyyətlərinə daha çox neqativ təsir edir. Xəstə gərginlik və ya axsaqlıq hiss edə bilər.

Mərhələ 4 (İrəli): İrəli mərhələdə koksartrozda oynaq qığırdaqları ciddi şəkildə zədələnir və oynaq boşluğu xeyli daralır. Bu mərhələdə çanaq ağrısı intensiv və davamlı olur. Xəstə bud-çanaq oynağının üstünə ağırlıq yükləmə və hərəkət etməkdə çətinlik çəkər. Bu mərhələdə adətən bud-çanaq oynağının dəyişdirilməsi əməliyyatı kimi cərrahi müalicə variantları nəzərdən keçirilir.

Koksartrozun əlamətləri hansılardır?

Sözügedən xəstəliyin əlamətləri insandan-insana dəyişir və simptomların şiddəti mərhələlərə görə dəyişir. İlkin mərhələdə olan insanlar yüngül simptomlarla qarşılaşsalar da, irəliləmiş mərhələlərdə daha ciddi əlamətlərlə qarşılaşa bilərlər. Bu halın ümumi simptomları aşağıdakıları əhatə edə bilər:

• Çanaq ağrısı
• Hərəkətin məhdudlaşdırılması 
• Sərtlik (Stifflik)
• Axsaqlıq
• Əzələ zəifliyi
• Bud-çanaq oynaqlarından gələn səslər 
• Ağrının yayılması
• Aktiv hərəkət zamanı artan ağrı

Çanaq ağrısı: Bu problemin ən bariz əlaməti çanaq ağrısıdır. Ağrı adətən çanağın daxili hissəsində və ya bud əzələlərinin xaricində hiss olunur və zamanla artıraq gündəlik fəaliyyətlərə təsir edir. 

Hərəkətin məhdudlaşdırılması: Koksartroz irəlilədikcə bud-çanaq oynaqlarının hərəkətlərində məhdudiyyət yaranır. Xüsusilə, bu oynağın əyilməsi, fırlanması və açma qabiliyyəti azala bilər.

Sərtlik (Stifflik): Bu xəstəliyi olan insanlar səhər saatlarında və ya uzun müddət oturub ayaq üstə durduqdan sonra omba oynaqlarında sərtlik hiss edə bilərlər. Bu da hərəkət etməyi çətinləşdirə bilər.

Axsaqlıq: Bu ağrılar səbəbiylə bəzi insanlar axsamağa başlaya bilər. Bədənin ağırlığını təsirlənən çanaq oynağından qaçırtmağa çalışdıqca insan axsamağa başlayar və bunun nəticəsi olaraq digər oynaqlara ağırlıq yüklənər. Nəticədə də düz qamətdə problemlər yaranmağa başlayar.

Əzələ zəifliyi: Koksartroz problemi ətrafdakı əzələlərə də təsir edə bilər. Nəticədə çanaq və bud oynaqları zəifləməyə başlayar.

Bud-çanaq oynaqlarından gələn səslər: Bəzi insanlar bud-çanaq oynağının hərəkətləri zamanı çırtıltı və ya sürtünmə səsləri eşidə bilər. Bu səslər oynağın zədələnməsinin göstəricisidir.

Ağrının yayılması: Sözügedən xəstəliyin ağrıları bəzən çanaqdan dizə və ya qasıq nahiyəsinə yayıla bilir.

Aktiv hərəkət zamanı artan ağrı: Bu vəziyyətin nəticəsi olaraq hiss edilən ağrılar xüsusilə uzun müddət oturduqdan sonra və ya fiziki fəaliyyətlər zamanı arta bilər.

Koksartroza necə diaqnoz qoyulur?

Yaranan bu vəziyyətin diaqnozu həkim tərəfindən fiziki müayinə, görüntüləmə testləri və xəstənin simptomları əsasında qoyulur. Xəstəliyin diaqnoz prosesi belədir:

• Fiziki müayinə
• Rentgen
• Maqnit rezonans görüntüləmə (MRT) və ya kompüter tomoqrafiyası (KT)
• Qan testləri
• Oynaq mayesi analizi

Fiziki müayinə: Həkim xəstənin əlamətlərini və xəstəliyin başlama tarixini nəzərə alaraq fiziki müayinəyə başlayır. Bu müayinə zamanı bud-çanaq oynağının hərəkətliliyi, ağrı nöqtələri və əzələ gücü qiymətləndirilir.

Rentgen: Sözügedən xəstəliyin diaqnozunu təsdiqləmək üçün ən çox istifadə edilən görüntüləmə testi rentgendir. X-şüaları oynaqda qığırdaq zədələnməsini, oynaq boşluğunun daralmasını və sümük deformasiyalarını göstərir. Həkim rentgen şəkillərinə əsasən artritin mərhələsini qiymətləndirə bilər.

Maqnit rezonans görüntüləmə (MRT) və ya kompüter tomoqrafiyası (KT): Bəzi hallarda, rentgen şüaları artrit haqqında kifayət qədər məlumat vermirsə, həkim daha ətraflı görüntüləmə testləri olan MRT və ya CT taramalarını tövsiyə edə bilər. Bu testlər oynaq qığırdağı, sümük və digər toxumaların daha ətraflı təsvirlərini təmin edir.

Qan testləri: Omba artritinin diaqnozu üçün adətən qan testləri lazım deyil. Ancaq başqa bir səbəbə görə oynaq ağrısı və ya iltihab varsa, həkim onları aydınlaşdırmaq üçün bəzi qan testlərini təyin edə bilər.

Oynaq mayesi analizi: Nadir hallarda oynaqiçi maye (intraartikulyar maye) nümunəsi götürülə və təhlil edilə bilər. Bu test oynaq daxilində iltihabı və digər mümkün səbəbləri müəyyən etmək üçün edilir. Bu xəstəliyin diaqnozu həkiminizin fiziki müayinə nəticələrini, görüntüləmə nəticələrini və simptomları birləşdirərək görəcəyi bir diaqnostik prosesdir. Diaqnoz qoyulduqdan sonra xəstənin simptomlarının şiddətindən və xəstəliyin mərhələsindən asılı olaraq müalicə planı müəyyən edilir.

Koksartroz xəstəliyi necə müalicə olunur?

Bu problemin müalicəsi xəstənin əlamətlərinin şiddətindən, xəstəliyin mərhələsindən və şəxsi sağlamlıq vəziyyətindən asılı olaraq dəyişə bilər. Müalicə, simptomları aradan qaldırmaq, birgə funksionallığı qorumaq və həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq məqsədi daşıyır. Aşağıda kalça artriti üçün müalicə seçimlərinin siyahısı verilmişdir:

Konservativ Müalicə

• Fiziki müalicə
• Ağrıkəsici dərmanlar
• Çəkiyə nəzarət
• Dəstəkləyici cihazlar
• İntra-artikulyar inyeksiyalar

Fiziki müalicə: Sözügedən problemi olan insanlar üçün xüsusi olaraq hazırlanmış idman proqramları oynağı gücləndirə, hərəkətliliyi artıra və ağrıları aradan qaldıra bilər. Bununla belə, yüksək təsirli hərəkətlərdən (məsələn: qaçışdan) çəkinmək lazımdır.

Ağrıkəsici dərmanlar: Ağrı və iltihabı azaltmaq üçün qeyri-steroid antiinflamatuar dərmanlar (NSAİİ) istifadə edilə bilər. Ancaq unutmayaq ki, bu dərmanların istifadəsi həkimin tövsiyə etdiyi dozalarda olmalıdır. Bunun üçün də həkim məsləhəti olmadan hər hansı ağrıkəsici dərman qəbulunundan çəkinməniz tövsiyə edilir.

Çəkiyə nəzarət: Əgər artıq çəkiyə sahibsinizsə, arıqlamaq bud-çanaq oynağınızdakı stressi azalda bilər.

Dəstəkləyici cihazlar: Əsalar, dəyənəklər və ya bud-çanaq şinləri kimi dəstəkləyici qurğular oynağı qorumağa və ağrıları aradan qaldırmağa kömək edə bilər.

İntra-artikulyar inyeksiyalar: Kortikosteroidlər və ya hialuron turşusu kimi dərmanların oynağa yeridilməsi ağrıları müvəqqəti olaraq aradan qaldıra bilər. Bu proses də mütləq həkim tərəfindən reallaşdırılmalıdır.

Cərrahi müalicə 

• Bud-çanaq protezi cərrahiyyəsi

Bud-çanaq protezi cərrahiyyəsi: Xəstəliyin irəliləmiş vəziyyətlərində oynaq qığırdaqları ciddi şəkildə zədələndikdə və ya digər müalicə üsulları təsirsiz olduqda, bud-çanaq oynağını dəyişdirmə əməliyyatı (total bud-çanaq artroplastiyası) düşünülə bilər. Bu prosedurda zədələnmiş həmin oynaq süni protezlə əvəz olunur.

Cərrahi əməliyyatdan sonra nəzərə alınmalı olanlar 

• Fizioterapiya əməliyyatdan sonrakı reabilitasiyanın mühüm hissəsidir. Fizioterapevt oynaq hərəkətini bərpa etmək üçün idman hərəkətləri və müalicə üsulunu həyata keçirir.
• Həkiminiz ağrıları idarə etmək və infeksiyanın qarşısını almaq üçün dərmanlar təyin edə bilər.
• Əməliyyatdan sonrakı dövrdə müəyyən fəaliyyətlərdən qaçınmaq lazım gələ bilər.
• Omba dəyişdirmə əməliyyatından sonra bərpa prosesi üçün müəyyən vaxtın keçməsi lazım olur. Bu müddət ərzində xəstə yavaş-yavaş hərəkət etməli və həkimin göstərişlərinə əməl etməlidir.
• Əməliyyatdan sonrakı dövrdə mütəmadi olaraq həkim müayinəsinə gedilməlidir. Çünki əməliyyatdan sonra irəliləyişi izləmək və hər hansı bir problemi erkən öyrənmək vacibdir. 

Bud-çanaq oynağının kirəclənməsi əməliyyat olmadan da müalicə edilə bilərmi?

Bir çox xəstəlikdə olduğu kimi bu xəstəlikdə də erkən diaqnoz və müalicə nəticəsində əməliyyatsız sağalma mümkündür. Eyni zamanda bu vəziyyət insandan-insana dəyişir. Bu kalsifikasiya erkən aşkar edilərsə, fiziki müalicə və idman hərəkətləri ilə çox yaxşı nəticələr əldə edilir. Ancaq xəstənin vəziyyəti irəliləyirsə, cərrhai əməliyyat tələb olunur.

Bud-çanaq oynağının kalsifikasiyası bel nahiyəsinə təsir edirmi?

Bu xəstəlik adətən dizə təsir göstərir. Digər tərəfdən bud nahiyəsində olan digər xəstəliklər və bellə bağlı ağrılar da çanaq nahiyəsində ağrılara səbəb olur. Xəstəliyin yaratdığı ağrılardan azad olmaq üçün isə suiçi idman hərəkətləri və spa müalicəsi tətbiq edilməlidir. 

Hər bir halda bir çox xəstəliyin erkən diaqnozu irəliləmənin qarşısını ala bilər. Əgər siz də ağrı və narahatlıq hiss edirsinizsə, zaman itirmədən işinin peşəkarı olan revmatoloq həkimə müraciət edin.