Qalxanabənzər vəzi və onun funksiyası
Qalxanabənzər vəzi bədənin ön hissəsində, aşağı boyunda yerləşən kəpənək formalı orqandır. Qalxanabənzər vəz mühüm endokrin (hormon istehsal edən) vəzidir və orqanizmdə maddələr mübadiləsini tənzimləyir. Tiroid hormonunun və onun funksiyası nələrdir? Gəlin, birlikdə tanış olaq.
Qalxanabənzər vəzinin quruluşu
Bu vəzin əsas quruluşu follikul adlanan kiçik paycıqlardan ibarətdir. Bu follikullar tiroid horlmonlarının istehsal olunduğu yerdir. Fəaliyyəti isə hipofiz vəzindən gələn siqnallarla tənzimlənir.
Tiroid hormonları
Bu vəzin əsasını təşkil edən tiroid hormonları tiroksin (T4) və triiodotironin (T3) adlanır. Bu hormonlar orqanizmdə bir sıra mühüm prosesləri tənzimləyir.
Tiroksin (T4)
Tiroksin (T4) tiroid bezinin əsas məhsullarından biridir və tiroid hormonları ailəsinin bir hissəsidir. Tiroksin dörd yod atomunun birləşməsindən əmələ gəlir və orqanizmdə bir çox mühüm funksiyalara kömək edir. T4-ün 4 əsas xüsusiyyətləri bunlardır:
Maddələr mübadiləsini tənzimləyir. T4 bədəndə metabolik sürəti tənzimləyir. Bu, hüceyrələrin enerji istehsal və istehlak sürətinə təsir göstərir. Daha çox T4 maddələr mübadiləsi sürətini artırır və insan daha çox enerji sərf edə bilir.
- Enerji istehsalı. T4 enerji istehsalında mühüm rol oynayır. T4 bədənə daha çox enerji istehsal etməyə kömək edir.
Bədən istiliyinə nəzarət. T4 bədən istiliyinin tənzimlənməsində olduqca vacibdir. Bu hormon bədən istiliyini normal həddə saxlamağa kömək edir. Daha çox T4 bədən istiliyini artıra bilər.
- Hüceyrə artımı və inkişafı. T4 hüceyrə böyüməsini və inkişafı idarə edir. Uşaqların böyüməsi və inkişafı üçün xüsusilə vacibdir.
T4 tiroid bezinin follikullarında istehsal olunur. Bununla belə, T4 bədəndə T3 adlanan daha bioloji təsirli hormona çevrilir. T3 hüceyrələrə daha çox təsir edir və maddələr mübadiləsini daha tez tənzimləyir.
T4 səviyyəsinin normal diapazonda olması bədən sağlamlığı üçün vacibdir. T4 çatışmazlığı və ya artıqlığı tiroid problemlərini göstərə bilər və müalicə tələb edə bilər. Tiroid hormonları orqanizmdə bir çox prosesləri tənzimlədiyi üçün bu vəzin problemləri ciddi sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər.
Triiodotironin (T3)
Triiodotironin (T3) tiroid hormonları ailəsinin bir hissəsidir və tiroksinin (T4) daha bioloji aktiv formasıdır. Tiroksin (T4) qalxanabənzər vəzdə istehsal olunur və qana buraxılır. Ancaq T4 bədəndəki hüceyrələrə daxil olduqdan sonra triiodotironinə (T3) çevrilir. T3-ün əsas xüsusiyyətləri ilə tanış olaq.
Tiroid stimullaşdırıcı hormon (TSH)
Tiroid stimullaşdırıcı hormon (TSH) hipofiz vəzi tərəfindən istehsal olunan və qalxanabənzər vəzinin işini tənzimləyən hormondur. TSH tiroid bezinə siqnallar göndərir və tiroid hormonlarının istehsalını və sərbəst buraxılmasını idarə edir. TSH-nin əsas funksiyaları bunlardır:
Tiroid hormonlarının istehsalını tənzimləyir. TSH hipofiz vəzi tərəfindən istehsal olunur və qanda tiroid hormonlarının səviyyəsinə nəzarət edir. Tiroid hormonları (triiodotironin və tiroksin) azaldıqda və ya normadan kənara çıxdıqda, TSH səviyyəsi yüksəlir və tiroid bezinə daha çox hormon istehsal etmək üçün siqnal verir.
Qalxanabənzər vəzinin böyüməsi. Yod çatışmamazlığı zamanı (məs. endemik zonalar ) qalxanabənzər vəzin funksiyası artıb və ya azalması vəzin həcmini artıra bilər. Bu vəziyyət zob adlanır.
Maddələr mübadiləsini tənzimləyir. TSH, tiroid hormonlarının istehsalını artıraraq metabolizm sürətini artırır. Bu, bədən istiliyinə və enerji istehsalına təsir göstərir.
Tiroid hormonunun həddindən artıq və ya az fəaliyyət göstərməsi tiroid problemlərinə səbəb olur. Bu problemlər hipertiroidizm (həddindən artıq aktiv tiroid) və hipotiroidizm (vəzin az fəaliyyət göstərməsi) adlanır. Tiroid problemləri bir sıra simptomlara səbəb ola bilər və müalicə tələb edir. Tiroid xərçəngi kimi daha ciddi problemlərlə də qarşılaşmaq mümkündür. Bu vəzin və onun hormonlarının düzgün işləməsi orqanizmin sağlamlığı üçün çox vacibdir.
Əlaqəli məqalə: Qalxanabənzər Vəzi Xərçənginin Müalicəsi Varmı? Çox Risklidir?
Tiroid problemləri və onun müalicəsi
Tiroid problemləri tiroid bezi həddindən artıq və ya qeyri-aktiv olduqda baş verir. Bloqumuzun bu hissəsində bu narahatlığın müalicəsi haqqında məlumat verməyə çalışacağıq.
Hipertiroidizm (Həddindən artıq aktiv tiroid fəaliyyəti). Hipertiroidizm, vəzin həddindən artıq aktiv olması və onun bədəndə artıq tiroid hormonu istehsal etməsinə səbəb olan bir vəziyyətdir. Hipertiroidizmin ümumi səbəbləri Graves xəstəliyi və ya tiroid nodülləri hesab olunur. Müalicə üsulları aşağıdakı kimidir:
Antitiroid dərmanları. Metimazol və ya propiltiourasil kimi antitiroid dərmanlar tiroid hormonlarının istehsalını azaldır.
Radioaktiv yod terapiyası. Radioaktiv yod tiroid hüceyrələrini məhv edərək tiroid fəaliyyətini azaldır.
Qalxanabənzər vəzinin cərrahi çıxarılması. Bu nadir hallarda istifadə edilən bir seçimdir.
Hipotiroidizm (Qeyri-adekvat Tiroid Fəaliyyəti). Hipotiroidizm, vəzin az fəaliyyət göstərdiyi və bədəndə tiroid hormonlarının çatışmazlığına səbəb olan bir vəziyyətdir. Hipotiroidizmin ən çox görülən səbəbi autoimmun tiroidit və ya Haşimoto tiroiditi deyilən bir vəziyyətdir.
Müalicə üsulları aşağıdakı kimidir:
Sintetik Tiroid Hormonları. Levotiroksin (T4) kimi sintetik tiroid hormonları hipotiroidizmi müalicə etmək üçün istifadə olunur. Bu dərmanlar çatışmayan tiroid hormonlarını əvəz etməyə kömək edir.
Tiroid düyünləri. Qalxanabənzər vəzdə düyünlər (kiçik kütlələr) əmələ gəlir. Bu düyünlər çox vaxt qansız olur, lakin bəziləri xərçəng xəstəliyinin ilkin əlaməti hesab olunur. Müalicə variantları düyünlərin ölçüsündən və tiroid xərçəngi ehtimalından asılıdır. Kiçik və qansız düyünlər çox vaxt sadəcə müşahidə olunur. Böyük və ya şübhəli düyünlər üçün iynə biopsiyası aparılması tövsiyə olunur. Son olaraq, xərçəng üçün şübhəli olan düyünlərin cərrahi yolla çıxarılması lazım olduqda, müdaxilə aparılır.
Tiroid problemlərinin diaqnozu və müalicəsi adətən endokrinoloq (tiroid mütəxəssisi) tərəfindən aparılır. Müalicə insanın spesifik vəziyyətindən və problemin şiddətindən asılı olaraq dəyişir. Tiroid problemləri dərmanlar, cərrahiyyə və ya radioaktiv yod terapiyası kimi üsullarla idarə olunur. Müalicə olunmayan tiroid problemləri ciddi sağlamlıq problemlərinə səbəb olur, buna görə də diaqnoz və müalicə vacibdir.
Əgər siz də bu çətinlikdən əziyyət çəkirsinizsə və hələ də müalicə üsulları haqda qərar qəbul etməmisinizsə, Bialoji Təbabət Klinikasının mütəxəssis həkim heyəti sizə bu narahatlığı aradan qaldırmağa kömək olacaqdır.
Qəbula yazılıb, müalicə üsulları ilə yaxından tanış ola bilərsiniz. Sağlam olun!
Digər məqalələrimizə nəzər yetirin:
Çox Soruşulan Suallar
Qalxanabənzər vəzi nədir və orqanizmdə hansı funksiyaları yerinə yetirir?
Qalxanabənzər vəzi boynun ön hissəsində yerləşən və bədənin maddələr mübadiləsini tənzimləyən mühüm endokrin orqandır. Bu vəz, qalxanabənzər vəzi hormonları vasitəsilə enerjinin istifadəsini, istilik balansını və hüceyrə fəaliyyətini idarə edir. Onun düzgün işləməməsi bədənin ümumi funksiyalarına mənfi təsir göstərə bilər.
Ən çox rast gəlinən qalxanabənzər vəzi xəstəlikləri hansılardır?
Ən geniş yayılmış qalxanabənzər vəzi xəstəlikləri sırasına hipertiroidizm, hipotiroidizm, qalxanabənzər vəzi kista və qalxanvari vəz xəstəlikləri daxildir. Bu xəstəliklər tiroid hormonlarının çox və ya az istehsalı ilə əlaqədardır və əlamətləri arasında yorğunluq, çəki dəyişikliyi və istilik tənzimlənməsində pozğunluq ola bilər.
Qalxanabənzər vəzi hormonları hansı orqanlarda təsir göstərir?
Qalxanabənzər vəzi hormonları – T3 və T4 – demək olar ki, bütün orqanlara təsir göstərir. Onlar ürək döyüntüsünü, beyin fəaliyyətini, əzələ gücünü və hətta dəri sağlamlığını tənzimləyir. Bu hormonların səviyyəsi qalxanvari vəz tərəfindən hipofiz vəzinin verdiyi siqnallarla idarə olunur.
Qalxanvari vəz və qalxanabənzər vəzi eyni şeydirmi?
Bəli, qalxanvari vəz və qalxanabənzər vəzi eyni orqanı ifadə edir. Sadəcə ad fərqi mövcuddur: “qalxanvari vəz” daha çox tibbi terminologiyada, “qalxanabənzər vəzi” isə gündəlik dildə istifadə olunur. Hər iki termin bədənin eyni endokrin vəzini təsvir edir.
Normal qalxanabənzər vəzin ölçüləri nə qədər olmalıdır?
Sağlam insanda qalxanabənzər vəzin ölçüləri cinsə, yaşa və bədən çəkisinə görə dəyişir. Adətən qadınlarda 15-18 ml, kişilərdə isə 20-25 ml arasında olur. Əgər qalxana bənzər vəzi böyüməyə başlayırsa, bu zob və ya digər hormonal pozğunluğun göstəricisi ola bilər.
Tiroid xesteliyi nedir və kimlərdə daha çox rast gəlinir?
Tiroid xesteliyi nedir sualının cavabı sadədir: bu, qalxanabənzər vəzi və ya qalxanvari vəz funksiyalarının pozulması nəticəsində yaranan hormonal tarazsızlıqdır. Bu hal qadınlarda, xüsusilə hamiləlikdən sonra və ya menopauza dövründə daha çox müşahidə olunur.
Tiroid xesteliyinin elametleri hansılardır?
Ən tipik tiroid xesteliyinin elametleri arasında halsızlıq, əzələ zəifliyi, soyuğa və ya istiyə qarşı həssaslıq, çəki dəyişikliyi, saç tökülməsi və əhval dəyişikliyi yer alır. Bu simptomlar həm hipotiroidizm, həm də hipertiroidizm zamanı müşahidə oluna bilər.
Qalxanabənzər vəzi kista necə əmələ gəlir və təhlükəlidirmi?
Qalxanabənzər vəzi kista tiroid follikullarında maye toplanması nəticəsində yaranır. Çox vaxt bu kistalar xoşxassəli olur və yalnız izlənmə tələb edir. Lakin kistanın böyüməsi və ya ağrı yaratması halında ultrasəs və biopsiya müayinələri aparılmalıdır.
Müasir tibbdə qalxanvari vezin mualicesi necə aparılır?
Qalxanvari vezin mualicesi xəstəliyin növündən asılıdır. Hipotiroidizmdə sintetik hormonlar – levotiroksin, hipertiroidizmdə isə antitiroid dərmanlar, radioaktiv yod və ya cərrahi müdaxilə istifadə olunur. Müalicə endokrinoloq tərəfindən fərdi şəkildə planlaşdırılır və mütəmadi analizlərlə nəzarət edilir.
