Uşaqlarda Dəmir Çatışmazlığı Niyə Yaranır? Müalicə ilə Sağalır?
Adətən səssiz görünən simptomlara malik olan dəmir çatışmazlığı uşaqların narahatlığına səbəb olan problemlərdəndir. Çox vaxt valideynlərin simptomlar haqqında məlumatsız olmaları uşağın inkişafında bəzi maneəyə səbəb olur. Əsas mikronutrient olan dəmir qanda oksigenin daşınmasından tutmuş əsas nörotransmitterlərin sintezinə qədər çoxsaylı fizioloji proseslərdə mühüm rol oynayır. Uşağın böyümə prossesində dəmirin olmaması onundəri rənginə, idrak funksiyasına, fiziki dözümlülüyünə və ümumi canlılığa təsir göstərir.Uşaqlarda dəmir çatışmazlığının çoxşaxəli simptomlarına nəzər saldıqca görürük ki, bu problemin əsas səbəbi qidalanma daxil bir çox amillərdən aslıdır. Bu yazımda həmin amillərdən, uşaqların səhətində yaratdığı problemlərdən və uşaqlarda dəmir çatmazlığının bərpasında danışacağam.
Uşaqlarda dəmir çatışmazlığının səbəbləri nələrdir?
Bu çatışmazlıq müxtəlif səbəblərdən yarana bilər. Həmin səbəblərə bunlar daxildir:Qeyri-adekvat qida qəbulu. Əgər uşaqların qidası dəmirlə zəngin deyilsə, uşaqlarda bu çatışmazlığa səbəb olacaq. Eyni zamanda ana südününün tərkibində dəmirin miqdarı az olduğu üçün, yalnız ana südü ilə qidalanan körpələrdə dəmir azlığına daha çox rast gəlinir.
Sürətli böyümə. Körpəlik və yeniyetməlik kimi sürətli böyümə dövrlərində orqanizmin dəmirə olan tələbatı artır. Bu zaman qida qəbulu bu artan ehtiyaclara uyğun gəlmirsə, dəmir çatışmazlığı yarana bilər.
Dəmirin zəif udulması. Bəzi şərtlər dəmirin həzm sistemindən udulmasına təsir göstərə bilər. Bu şərtlərə, çölyak xəstəliyi, iltihablı bağırsaq xəstəliyi və xroniki ishal daxildir.
Erkən doğuş və ya aşağı doğuş çəki. Vaxtından əvvəl doğulmuş və ya az çəki ilə doğulan körpələrdə daha az dəmir ehtiyatı ola bilər ki, bu da onların dəmir çatışmazlığı riskini artırır.
Qan itkisi. Xroniki qan itkisi, istər mədə-bağırsaq qanaxması (xora və ya polip kimi şərtlər səbəbindən) və ya tez-tez qanvermək, zamanla uşağın bədənindəki dəmir ehtiyatnı tükəndirə bilər.
İnfeksiyalar və ya iltihab. Uşağın bədəndə iltihaba səbəb olan vəziyyətlər, məsələn, xroniki infeksiyalar, bədənin dəmirdən düzgün istifadə etmə qabiliyyətinə mane olur.
Dəmirdən zəif istifadə. Talassemiya və ya oraq hüceyrə xəstəliyi kimi bəzi tibbi vəziyyətlər bədənin dəmirdən səmərəli istifadə etmə qabiliyyətinə təsir göstərir.
Vegetarian və ya vegan pəhrizləri. Ciddi vegetarian və ya vegan qidalarla qidalanan uşaqlarda dəmir çatışmazlığı riski daha yüksək ola bilər, çünki bitki mənşəli dəmir (qeyri-heme dəmir) heyvan mənşəli dəmir (heme dəmir) kimi bədən tərəfindən asanlıqla udulmur.
Hamiləlik dövründə ananın dəmir vəziyyəti. Əgər ananın hamiləlik dövründə dəmir çatışmazlığı varsa, körpə daha az dəmir ehtiyatı ilə doğula bilər ki, bu da körpələlərdə dəmir çatışmazlığı riskini artırır.
Həddindən artıq inək südü istehlakı. Çox inək südü içmək dəmirin udulmasına mane olduğu üçün valideyinlərə uşaqların qidasında inək südünün qəbulunu məhdudlaşdırmaları tövsiyə olunur.
Bu faktorların birləşməsi sözü gedən çatışmazlığa səbəb olur və əsas səbəblərin aradan qaldırılması, problemlərin həlli və müalicəsi üçün çox vacibdir.
Uşaqlarda dəmir çatışmazlığının simptomları nələrdir?
Uşaqlarda bu vəziyyət müxtəlif simptomlarla özünü göstərə bilər. Dəmir çatışmazlığının simptomlar şiddəti yüngüldən ağıra qədər dəyişə bilər və bu simptomlar dərhal nəzərə çarpmaya bilir. Uşaqdabu simptomlara rast gəlinən an, düzgün qiymətləndirmə və diaqnoz üçün həkim müayinəsi çox vacibdir.Uşaqlarda bu çatışmazlığın simtomları bunlardır:
Yorğunluq və zəiflik. Uşaqların bədənində dəmir onların toxumalarına oksigeni daşıyan hemoqlobinin istehsalı üçün vacibdir. Yetərsiz dəmir uşaqlarda yorğunluğa və zəifliyə səbəb olur.
Solğun dəri. Dəmir çatışmazlığının digər əlaməti də dərinin solğunluğudur, bu vəziyyət adətən üzdə və alt göz qapaqlarının daxili astarında nəzərə çarpır.
Qıcıqlanma. Dəmir çatışmazlığı olan uşaqlarda əsəbilik, təlaş və ya əhval-ruhiyyədə ümumi dəyişikliklər müşahidə olunur.
İştahsızlıq. Uşaqlarda dəmir çatışmazlığı həmidə onun iştahına təsir edə bilir. Bu zaman uşaqlar daha az yeyə və yeməyə daha az maraq göstərə bilərlər.
Gecikmiş böyümə və inkişaf. Uşaqların bədənində dəmirin az olması onun böyüməsinə və inkişafa təsir göstərir. Bu hal, gecikmiş böyümə mərhələlərə və zəif çəki artımına səbəb ola bilər.
Tez-tez infeksiyalar. Uşaqların bədənində dəmir sağlam bir immunitet sistemi üçün vacibdir. Dəmir çatışmazlığı olan uşaqlar infeksiyalara və xəstəliklərə daha həssas olur.
Nəfəs alma çətinliyi. Uşaqlarda dəmir çatışmazlığının daha ağır vəziyyətlərində uşaqlar fiziki fəaliyyət zamanı nəfəs darlığı və sürətli nəfəs alma ilə qarşılaşa bilərlər.
Konsentrasiyada çətinlik. Uşaqlarda beynin düzgün inkişaf etməsi üçün dəmir lazımdır. Dəmir çatışmazlığı olan uşaqlar konsentrasiyada çətinlik çəkə bilər ki, bu da onların akademik performansa təsir edir.
Narahat ayaqlar sindromu. Dəmir çatışmazlığı olan bəzi uşaqlarda nəzarətsiz ayaqları hərəkət etdirmək istəyi ilə xarakterizə olunan və narahatlıqla müşayiət olunan narahat ayaq sindromu müşahidə edilə bilər.
Pika. Pika, uşaqların kir, təbaşir və ya buz kimi qeyri-ərzaq məhsulları istəməsi və yediyi bir vəziyyətdir. Pika müxtəlif səbəblərə malik olsa da, bəzi hallarda dəmir çatışmazlığı ilə əlaqəli olur .
Dəmir çatışmazlığı ilə əlaqəli ağırlaşmaların qarşısını almaq üçün erkən aşkarlama və müalicə vacibdir.
Uşaqlarda dəmir çatışmazlığının diaqnoz prossesi necə aparılır?
Uşaqlarda dəmir çatışmazlığının diaqnozu adətən tibbi tarixçənin qiymətləndirilməsi, fiziki müayinə və laboratoriya testlərinin birləşməsini əhatə edir. Uşaqlarda dəmir çatışmazlığının diaqnozu bu prossesləri əhatə edir:Tibbi tarixçə və fiziki müayinə. Həkim uşağın sağlamlıq tarixçəsi, o cümlədən qidalanma vərdişləri, böyümə nümunələri və dəmir çatışmazlığının hər hansı əlaməti və ya simptomları barədə soruşur.
Solğun dəri, yorğunluq və ya genişlənmiş dalaq kimi dəmir çatışmazlığının fiziki əlamətlərini axtarmaq üçün həkim fiziki müayinə apara bilər.
Qan testləri.Bu testlərə bunlar daxildir;
- Tam qan sayımı (CBC): Bu qan testi hemoqlobin və hematokrit də daxil olmaqla qanın müxtəlif komponentlərini ölçür. Uşaqlarda hemoqlobin və hematokritin aşağı səviyyələri dəmir çatışmazlığından qaynaqlana bilən anemiyanı göstərə bilər.
- Serum ferritin: Ferritin dəmiri saxlayan bir proteindir. Serum ferritinin aşağı səviyyələri bədəndə dəmir ehtiyatlarının tükəndiyini göstərir.
- Dəmir səviyyələri: Serum dəmir səviyyəsinin ölçülməsi uşağın dəmir vəziyyəti haqqında əlavə məlumat verir.
- Ümumi dəmir bağlama tutumu (TIBC) və transferrin doyma: Bu testlər uşağın bədənində dəmiri daşımaq və bağlamaq qabiliyyətini qiymətləndirməyə kömək edir.
Əlavə testlər. Bəzi hallarda həkim anemiyanın digər potensial səbəblərini istisna etmək və ya uşağın ümumi sağlamlığını qiymətləndirmək üçün əlavə testlər təyin edir.
Artım və inkişafın qiymətləndirilməsi. Uşağın böyümə və inkişaf mərhələlərinin monitorinqi dəmir çatışmazlığı ilə bağlı hər hansı gecikmələri və ya problemləri müəyyən etməyə kömək edir.
Dəmir çatışmazlığı təsdiqlənərsə, həkim əsas səbəbi müəyyən etmək və müalicə planı hazırlamaq üçün uşaq və onların valideynləri ilə işləyəcək. Müalicə daha çox dəmirlə zəngin qidalar, dəmir əlavələri və ya xroniki xəstəliklər kimi hər hansı bir töhfə verən amilləri həll etmək üçün qida dəyişikliklərini əhatə edə bilər. Uşaqda baş verən dəyişikliyi izləmək və lazım gəldikdə müalicə planını tənzimləmək üçün həkimlə müntəzəm təqib görüşləri tövsiyə oluna bilər.
Uşaqlarda dəmir çatışmazlığının müalicəsi necədir?
Uşaqlarda dəmir çatışmazlığının müalicəsi əsas səbəbi aradan qaldırmaq, qida dəyişiklikləri və ya dəmir əlavələri vasitəsilə dəmir ehtiyatlarını artırmaqdan ibarətdir.Uşaqlarda dəmir çatışmazlığının müalicəsi bu formada aparılır:
Dəmir əlavəsi. Həkim tərəfindən müxtəlif dəmir əlavələri təyin oluna bilər.
Dəmir idarəsi. Dəmir əlavələri adətən udulmanı artırmaq üçün acqarına yeməklər arasında verilir. Ancaq, bu hal uşaqda mədə narahatlığına səbəb olduğu üçün, lazım olduğu halda az miqdarda qida ilə qəbul edilə bilər.
Monitorinq və təqib. Uşağın müalicəyə reaksiyasını izləmək, dəmir səviyyəsini qiymətləndirmək və lazım olduqda müalicə planını tənzimləmək üçün həkimlə müntəzəm təqib görüşləri vacibdir.
Əsas səbəblərin müəyyən edilməsi və aradan qaldırılması. Dəmir çatışmazlığı çölyak xəstəliyi və ya xroniki mədə-bağırsaq qanaxması kimi tibbi vəziyyətlə əlaqəlidirsə, əsas vəziyyəti həll etmək uzunmüddətli müalicə çox vacibdir.
Dəmir çatışmazlığı adətən müvafiq müdaxilələrlə düzəldilir və erkən aşkarlanma və müalicə dəmir çatışmazlığı anemiyası ilə bağlı fəsadların qarşısının alınması üçün açardır. Uşağın xüsusi sağlamlıq vəziyyətinə əsaslanan fərdi məsləhət və rəhbərlik üçün həkimlə məsləhətləşin.
Uşaqlarda dəmir çatışmazlığının qarşısının alınması üçün valideynlər nə etməlidir?
Dəmir çatışmazlığı hələ meydana gəlməmişdən əvvəl qarşısını almaq daha faydalıdır. Valideynlər uşaqlarının qida rasionunu düzgün şəkildə planlamalı, yaşına uyğun dəmirlə zəngin qidaları menyuya daxil etməlidir. Körpələrdə isə həkim nəzarəti ilə dəmirlə zənginləşdirilmiş formula və ya püre halında dəmirli qidalar seçilməlidir.
Həmçinin, hər uşağın sağlamlıq ehtiyacları fərqlidir. Valideynlər mütəmadi pediatr nəzarətinə getməli, qan analizləri vasitəsilə qanda dəmir səviyyəsini izləməlidir. Beləcə, qanda demir azligi hələ başlanğıc mərhələdəykən aşkarlanaraq vaxtında müdaxilə edilə bilər.
Tərkibində dəmir olan hansı qidaları uşaqlara vermək olar?
Uşaqlarda dəmir qəbulunu artırmaq, dəmir çatışmazlığının qarşısını almaq və ya aradan qaldırması üçün onların qidalanmasına dəmirlə zəngin müxtəlif qidaları daxil etmək vacibdir. Tərkibində dəmir olan bu qidaları qidalar uşaqlara vermək olarr:- Yağsız ətlər: Mal əti, quzu əti, ağ ət (toyuq, hinduşka)
- Balıq: Tuna, qızılbalıq, alabalıq
- Paxlalılar: Mərcimək,noxud, qara lobya
- Cərəzlər: Fındıq və toxum, balqabaq toxumu, günəbaxan tumu, susam toxumu,badam
- Taxıllar: Qəhvəyi düyü, yulaf
- Tərəvəzlər: İspanaq, kələm, brokoli, brüssel kələmi
- Qurudulmuş meyvələr: Kişmiş, ərik, gavalı
- Yumurta: Yumurta, xüsusilə sarısı, orta miqdarda dəmir ehtiva edir.
- C vitamini ilə zəngin qidalar: Dəmirlə zəngin yeməklərlə yanaşı, sitrus meyvələri, çiyələk, pomidor, bolqar bibəri və C vitamini ilə zəngin qidaları da daxil edin.
Bu qidaları uşaqlara verərkən uşağın yaşını və çeynəmə qabiliyyətini nəzərə almaq vacibdir. Körpələr üçün lazım olduqda dəmirlə zənginləşdirilmiş taxıllar və ətlər pürə halına gətirilərək verilə bilər.
İstənilən haqda dəmir çatımazlığı olan uşaqla hansı qidaların verilməsi üçün pediatrla məsləhətləşmək vacibdir.
Anemiyanın inteqrativ təbabət üsulu ilə müalicəsi: Uşaqların dəmirlə zəngin qida rejmini təyin etməklə yanaşı qan təhlilinə uyğun felium tərkibli preparat seçilir. Bunlarla yanaşı dəmirin tam sovrulması üçün ilk növbədə mədə-bağırsaq sisteminin selikli qişası da tam normal olmalıdır ki, dəmirin sovrulması prosesi də lazımi miqdarda olsun. Mikrobioloji metodlarla bağırsağın normal mikroflorası bərpa olunur. Bundan sonra daxilə verilən dəmir də orqanizmdə lazımi miqdarda mənimsənilir və orqanizm lazımi qədər dəmir ehtiyacını təmin edir.
Dəmir Çatışmazlığı ilə Bağlı Çox Soruşulan Suallar
Qanda demir azligi mualicesi necə aparılır?
Qanda demir azligi mualicesi əsasən dəmir əlavələri və qida dəyişikliyi ilə həyata keçirilir. Müalicə zamanı həmçinin əsas səbəblər araşdırılır və aradan qaldırılır. Dəmirin tam sovrulması üçün bağırsaq sağlamlığı da nəzərə alınır.
Demir catismazliginin elametleri hansılardır?
Demir catismazliginin elametleri arasında yorğunluq, solğun dəri, iştahsızlıq, tez-tez infeksiya, nəfəs darlığı və konsentrasiyada çətinlik yer alır. Bu simptomlar uşaqlarda fərqli formalarda müşahidə edilə bilər.
Demir azliginin elametleri uşaqlarda necə üzə çıxır?
Demir azliginin elametleri uşaqlarda qıcıqlanma, narahat ayaqlar sindromu, zəif fiziki dözümlülük və inkişaf geriliyi kimi simptomlarla ortaya çıxa bilər. Uşaqda bu əlamətlərin olması halında həkim müayinəsi şərtdir.
Demir catismazliginin mualicesi uzunmüddətlidir?
Bəli, demir catismazliginin mualicesi uşağın yaşından, çatışmazlığın səviyyəsindən və səbəbindən asılı olaraq bir neçə ay çəkə bilər. Davamlı monitorinq və uyğun dozada dəmir əlavəsi ilə uğurlu nəticə əldə etmək mümkündür.
Usaqlarda demir catismazligi inkişaf gecikməsinə səbəb ola bilərmi?
Bəli, usaqlarda demir catismazligi uzun müddət davam edərsə, bu, inkişaf geriliyi və idrak qabiliyyətində zəifləmə ilə nəticələnə bilər. Vaxtında diaqnoz və müalicə bu riskləri azaldır.
Dəmir çatışmazlığı əlamətləri hər uşaqda eyni şəkildə olurmu?
Xeyr, dəmir çatışmazlığı əlamətləri uşağın yaşına və orqanizminə görə fərqli ola bilər. Bəzi uşaqlarda bu əlamətlər yüngül şəkildə özünü göstərə bilər, digərlərində isə daha kəskin ola bilər.
Demir catismamazliginin sebebleri nədir?
Demir catismamazliginin sebebleri arasında qeyri-kafi qidalanma, sürətli böyümə dövrləri, udulma problemləri və ya qan itkiləri kimi faktorlar yer alır. Valideynlər bu səbəbləri tanımalıdırlar ki, vaxtında tədbir görsünlər.
Dəmir çatışmazlığının müalicə necə planlanır?
Dəmir çatışmazlığının müalicə fərdi yanaşma tələb edir. Qan analizləri nəticəsində dəmir səviyyəsi müəyyən edilir və uşaq üçün ən uyğun dəmir əlavəsi və ya pəhriz dəyişiklikləri həkim tərəfindən müəyyənləşdirilir.
Dəmir çatışmazlığı nədən yaranır və uşaqlarda necə qarşısı alınır?
Dəmir çatışmazlığı əsasən qeyri-adekvat qidalanma, sürətli böyümə və ya xroniki xəstəliklər səbəbilə yaranır. Müntəzəm qida planlaması və həkim nəzarəti ilə uşaqlarda bu problemin qarşısını almaq mümkündür.
