Boyun ağrısı nədir? Boyun ağrısının əlamətləri, səbəbləri
Boyun ağrısı (servikal ağrı, servikalgiya) – boyun nahiyəsində hiss olunan hər hansı ağrı və ya narahatlıqdır. Bu problem çox yayılmışdır və geniş əhali arasında ən sıx rast gəlinən şikayətlərdən biridir. Araşdırmalar göstərir ki, insanların təqribən 80%-i ömrü boyu ən az bir dəfə boyun ağrısı yaşayır, 20–50%-i isə hər il boyun ağrısından əziyyət çəkir. Boyun bölgəsi həm başın ağırlığını daşıdığı, həm də geniş hərəkət diapazonuna malik olduğu üçün zədələnmələrə və aşınmalara xüsusilə meyllidir. Nəticədə, müxtəlif səbəblərdən boyun strukturlarında problem yarandıqda ağrı meydana çıxa bilər. Boyun ağrısının ən çox rast gəlinən səbəbləri arasında əyri duruş (postura) pozuntuları, uzun müddət kompüter qarşısında və ya smartfonla işləyərkən boynun yanlış vəziyyətdə saxlanması, eləcə də yaşlanmaya bağlı degenerativ dəyişikliklər (məsələn, osteoartrit, fəqərə arası disklərin aşınması) yer alır. Xoşbəxtlikdən, boyun ağrılarının əksəriyyəti ciddi bir xəstəliyin əlaməti deyil və adətən konservativ üsullarla yaxşılaşır. Nadiran, boyun ağrısı meningit (beyin qişalarının iltihabı) və ya onurğa beyni sıxılması kimi ağır vəziyyətlərə işarə edə bilər. Əgər ağrı ilə birlikdə qollarda/keydə hissiyatın itməsi, zəiflik və ya ağrının çiyinə-qola yayılması kimi nevroloji əlamətlər yaranarsa, təcili surətdə həkimə müraciət etmək vacibdir.
Aşağıda boyun ağrısının nə olduğunu, onun əsas əlamət və səbəblərini, növlərini, diaqnostika üsullarını və müalicə yollarını (o cümlədən ev şəraitində görülə biləcək tədbirləri) ətraflı nəzərdən keçirəcəyik. Məqsədimiz tibbi termini və anlayışları sadə dillə izah edərək, oxuculara doğru məlumat vermək və problemin həllində yardımçı olmaqdır.
Boyun ağrısı nədir?
Boyun nahiyəsində (servikal onurğa bölgəsində) meydana gələn ağrı və ya diskomfort hissi ümumi şəkildə boyun ağrısı adlandırılır. Bu ağrı boyun fəqərələri (C1–C7 boyun sümük dairəsi), fəqərələrarası disklər, əzələlər, bağlar, sinirlər və ya həmin nahiyədəki digər toxumaların zədələnməsi və ya xəstələnməsi nəticəsində ortaya çıxa bilər. Başqa sözlə, boyun ağrısı boyundakı quruluşların (sümük, oynaq, əzələ, sinir və s.) hər hansı birinin problemindən qaynaqlana bilər. Tibb dilində boyun ağrısına bəzən “servikalgiya” (ingiliscə cervicalgia) da deyilir ki, bu termin latın mənşəli olub “servikal (boyun) nahiyəsinin ağrısı” deməkdir. Boyun onurğası anatomiya baxımından çox hərəkətlidir, lakin döş (torakal) və bel (lumbar) bölgələrinə nisbətən daha az qorunduğu üçün travmalara və degenerativ proseslərə daha həssasdır. Bu səbəbdən boyun ağrısı olduqca tez-tez baş verə bilər. Şiddətinə görə boyun ağrısı çox dəyişkən ola bilər – bəzi insanlarda yüngül bir narahatlıq şəklində olduğu halda, digərlərində hərəkəti məhdudlaşdıran kəskin və ya xroniki (uzunmüddətli) ağrı formasında ola bilər. Bir çox hallarda boyun ağrısı müvəqqəti olur və zamanla keçib gedir; lakin bəzi hallarda altda yatan problemi müəyyənləşdirmək və müalicə etmək üçün tibbi müdaxilə tələb olunur.
Boyun ağrısının əlamətləri
Boyun ağrısı müxtəlif formalarda özünü göstərə bilər. Aşağıda boyun ağrısının ən çox rast gəlinən əlamətləri sadalanmışdır:
• Davamlı, sızılı ağrı: Bəzi hallarda ağrı zəif intensivlikli, amma uzunmüddətli və bezdirici bir sızı olaraq hiss edilir.
• Kəskin və/və ya yandırıcı ağrı: Bəzi xəstələr boyunda ani “bıçaqlayıcı” kəskin ağrı və ya yanma hissi kimi narahatlıq bildirirlər.
• Boyundan qollara yayılan ağrı: Ağrı bəzən lokal qalmaqla yanaşı, boyundan çiyinlərə, qol və hətta əllərə doğru yayıla bilər. Belə “vurucu” xarakterli ağrı adətən sinir kökünün sıxılması nəticəsində ortaya çıxır.
• Boyun tutulması və hərəkət məhdudluğu: Boyun əzələlərinin gərginliyi nəticəsində boyunda sərtlik (tutulma) yaranır, başı sağa-sola çevirmək və ya yuxarı-aşağı əymək çətinləşir. Bu, əksər hallarda əzələ spazmları və gərginliyinin göstəricisidir.
• Baş ağrısı: Boyun mənşəli baş ağrıları da geniş yayılmışdır. Xüsusilə gicgah və ya ənsə nahiyəsində hiss edilən baş ağrısı boyun əzələlərinin spazmı və ya sinir uclarının qıcıqlanması ilə bağlı ola bilər.
• Ətraflarda hissiyat pozulması: Əgər boyun ağrısının səbəbi sinir sıxılmasıdırsa, ağrı ilə yanaşı nevroloji əlamətlər də görülə bilər. Məsələn, ağrının müşayiəti ilə çiyinlərdə və qollarda keyləşmə, “qarışqa gəzməsi” (sancma, sızıldama) hissi, bəzən isə əzələ zəifliyi yarana bilər.
Yuxarıda sadalanan əlamətlərdən əlavə, boyun ağrısı olan bəzi şəxslərdə başgicəllənmə və ya qulaqlarda küy kimi yanaşı şikayətlər də ola bilər ki, bunlar adətən boyunla əlaqəli gərginlik və qan dövranı dəyişiklikləri ilə bağlıdır. Hər bir fərddə simptomların kombinasiyası fərqli olur – ağrının xarakteri və müşayiət edən əlamətlər problemin səbəbindən asılıdır.
Boyun ağrısının əsas səbəbləri
Boyun ağrısına bir çox müxtəlif faktorlar səbəb ola bilər. Ən yayğın səbəblər aşağıdakılardır:
• Əzələ gərginliyi və zorlanma: Uzun müddət başın eyni vəziyyətdə qalması, kompüter qarşısında əyilmiş vəziyyətdə işləmək, telefona baxarkən boynu uzun müddət aşağı əymək kimi vərdişlər boyun əzələlərini həddindən artıq gərginləşdirə bilər. Nəticədə əzələ zorlanması (strain) və mikrozədələr yaranaraq ağrıya səbəb olur. Zəif duruş (duruş pozuntuları), qarın əzələlərinin zəif olması və artıq çəki də onurğa sütununun düzgün düzülüşünü pozaraq boyun ağrısına töhfə verə bilər. Məsələn, uzun saatlar boyunca kompüter ekranına baxmaq üçün boynun önə əyilməsi boyun ağrısının ən tipik səbəblərindəndir.
• Yaşlanma və degenerativ dəyişikliklər: Yaş artdıqca onurğada təbii aşınma prosesləri gedir. Boyun fəqərələrinin oynaqlarında və disklərində degenerativ dəyişikliklər (servikal spondiloz) inkişaf edir. Osteoartrit nəticəsində oynaqlarda qığırdaq aşınır və kompensator olaraq sümük çıxıntıları (osteofitlər) yaranır. Bu dəyişikliklər fəqərələrarası hərəkəti məhdudlaşdırıb ağrı yarada bilər. Həmçinin, illər ərzində disklərin tədricən susuzlaşması və yastılaşması onurğa kolonunda hündürlüyün azalmasına və sinirlərə təzyiq riskinin artmasına gətirib çıxarır. Nəticədə, fəqərəarası disk yırtığı və ya sinir kökü sıxılması baş verə bilər. Bu kimi degenerativ problemlər boyun ağrısının əsas səbəblərindən biridir.
• Stress və psixoloji gərginlik: Psixoloji gərginlik (stres) boyun əzələlərinə birbaşa təsir göstərə bilər. Stress vəziyyətində çoxlarımız fərqinə varmadan boyun və çiyin əzələlərimizi sıxırıq. Uzun müddət bu cür əzələ gərginliyi boyunda ağrı və tutulmaya səbəb olur. Məsələn, həyəcanlı və ya gərgin olduğumuz vaxt “çiyinlərimizi boynumuza doğru qaldırıb” gəzdiririksə, bu vəziyyət boyun əzələlərinin yorulmasına və ağrısına yol aça bilər.
• Travmalar və zədələr: Boyun zədələri kəskin boyun ağrısının ən bariz səbəblərindəndir. Avtomobil qəzası zamanı başın qəfil irəli-geri hərəkəti ilə meydana çıxan “şallaq” travması (whiplash) boyun yumşaq toxumalarının zədələnməsinə klassik nümunədir. Bu cür travma nəticəsində əzələlər, bağlar, disklər və hətta sinir kökləri zədələnə bilər ki, bu da kəskin ağrı və hərəkət məhdudiyyəti ilə özünü göstərir. İdman zədələri, yıxılma və ya hər hansı bir birbaşa zərbə də boyun nahiyəsində travmaya səbəb ola bilər.
• Şişlər və digər kütlələr: Boyun bölgəsindəki yeni törəmələr – məsələn, xoşxassəli və ya bədxassəli şişlər, kistlər – və ya sümük çıxıntıları (osteofitlər) ətraf toxumalara və sinir strukturlarına təzyiq göstərə bilər. Belə kütlələr boyun sinirlərini sıxaraq boyun və yuxarı ətraf ağrılarına səbəb olur. Məsələn, boyun bölgəsində böyüyən bir şiş onurğa kanalını daraldıb sinirləri sıxa və xroniki ağrı, hətta nevroloji defisitlər yarada bilər.
• Digər xəstəliklər: Bəzi hallarda boyun ağrısı sistemik və ya infeksion xəstəliklərin bir əlaməti ola bilər. Meningit (beyin qişalarının iltihabı) zamanı boyun ağrısı və tutulması baş ağrısı, qızdırma kimi əlamətlərlə birgə görülür. Revmatoid artrit kimi otoimmün xəstəliklər boyun oynaqlarında iltihab və destruksiya yaradaraq ağrıya səbəb ola bilər. Boyun ağrısı bəzi hallarda həmçinin onurğa şişləri və digər xərçəng növlərində, fibromiyalgiya və s. kimi xəstəliklərdə müşahidə olunur. Bu cür hallar nisbətən nadir olsa da, boyun ağrısının diaqnostikası zamanı nəzərə alınmalıdır.
Yuxarıdakı səbəblərdən bir neçəsi bir arada olduqda boyun ağrısı riski artır. Məsələn, ofisdə uzun saatlar işləyən və eyni zamanda yüksək stres altında olan, yaşı irəliləmiş bir insanda boyun ağrısı ortaya çıxma ehtimalı yüksəkdir. Buna qarşılıq, sağlam həyat tərzi, düzgün duruş və ergonomik iş şəraiti boyun ağrısının profilaktikasında mühüm rol oynayır.
