Lordozun Müalicəsi: Konservativ və Cərrahi Yanaşma
Lordozun müalicəsi əyriliyin səbəbi, dərəcəsi və simptomlarına görə dəyişir. Yazımızda konservativ (fizioterapiya, dərmanlar, breys) və cərrahi üsullar ətraflı izah olunur. Hansı halda əməliyyat zəruridir? Oxuyun və öyrənin.Müalicə üsulları: konservativ və cərrahi
Lordozun müalicəsi xəstənin yaşına, lordozun dərəcəsinə, səbəbinə və yaranmış simptomlara görə fərqlənir. Yüngül və şikayət yaratmayan hallarda ümumiyyətlə aktiv müalicə tələb olunmur – belə xəstələrə mütəmadi izləmə və düzgün duruş, idmanla məşğul olma tövsiyə olunur. Əgər lordoz ağrı, hərəkət məhdudluğu kimi narahatlıqlara yol açırsa və ya zamanla pisləşirsə, o zaman müalicə zəruridir. Müalicə üsulları iki əsas qrupa bölünür: konservativ (cərrahisiz) üsullar və cərrahi müdaxilə.
Konservativ (qeyri-cərrahi) müalicə
Konservativ müalicə lordozun əksər hallarında kifayət edir. Buraya aşağıdakı yanaşmalar daxildir:• Müşahidə və mütəmadi müayinə: Uşaqlarda lordoz çox zaman öz-özünə düzələ bildiyi üçün, eləcə də yüngül hallarda, həkim aktiv müdaxilə etmədən əvvəl bir müddət izləməyi seçə bilər. Xəstə müəyyən aralıqlarla müayinəyə çağırılır, onurğanın əyrilik bucağı izlənilir. Əgər uşaqdırsa, boy artdıqca əyrilik azalırmı, yoxsa artır – buna xüsusi diqqət edilir. Yetkinlərdə də yüngül lordozda həkim 6-12 ay arayla kontrollar planlaşdırıb vəziyyətin sabit qaldığına əmin ola bilər.
• Dərman müalicəsi (ağrıkəsicilər): Əgər lordoz ağrı verirsə, ilk seçim olaraq dərman müalicəsi tətbiq oluna bilər. Adətən qeyri-steroid antiinflamatuar dərmanlar və ya sadə analjeziklər istifadə edilir. Bu dərmanlar iltihab varsa azaldır, həm də ağrını yüngülləşdirir. Dərmanlar simptomatik rahatlama üçündür – yəni əyriliyin özünü düzəltməsə də, xəstənin gündəlik həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırır. Uzun müddətli istifadədə isə həkim nəzarəti vacibdir (mədə-bağırsaq qoruyucu tədbirlər və s. nəzərə alınmalıdır). Bəzi hallarda əzələ spazmları varsa, qısa müddətlik əzələ gevşədicilər də təyin oluna bilər.
• Fizioterapiya və müalicəvi idman: Lordozun müalicəsində ən əsas məqamlardan biri fiziki (fizioterapevtik) müalicə proqramıdır. Həkim və ya fizioterapevt xəstəyə xüsusi məşqlər və gərmə hərəkətləri məsləhət görür. Bu hərəkətlərin məqsədi onurğa ətrafındakı əzələləri qüvvətləndirmək və qısalmış əzələləri uzatmaqdır. Tədqiqatlar göstərib ki, məşqlər lordozun quruluşunu tam düzəltməsə də, ağrı kimi simptomların azalmasında ən effektiv üsullardan biridir. Müalicəvi gimnastika kompleksinə adətən aşağıdakılar daxildir: qarın və gövdə əzələlərini gücləndirən təlimlər, bel və omba əzələlərini qüvvətləndirən idmanlar, həmçinin bud-çanaq əzələlərinin (xüsusən, quadriceps və iliopsoas əzələlərinin) gərilmə hərəkətləri. Məsələn, zəif olan qarın və gluteal (oma) əzələlərini gücləndirmək, gərgin olan bel ekstensorlarını və budun ön əzələlərini esnetmək lordotik duruşu xeyli yaxşılaşdırır. Bu, çanağın önə meylini azaldır və belin qövsünü müəyyən qədər yüngülləşdirir. Düzgün duruş məşqləri də fiziki terapiyanın tərkib hissəsidir – xəstəyə güzgü qarşısında və ya xüsusi vasitələrlə necə doğru durmaq lazım olduğu öyrədilir. Fizioterapevtik müalicəyə həmçinin masaj, istipaketləmə, elektron stimulyasiya kimi əzələ gevşədici və ağrıkəsici prosedurlar da daxil ola bilər. Məsələn, bel əzələlərinin spazmını azaltmaq üçün massaj faydalı ola bilər, yaxud müxtəlif fizioterapiya aparatları (ultrasəs terapiyası, TENS və s.) ağrını yüngülləşdirə bilər. Fizioterapiya kursu mütəmadi olaraq (məsələn, həftədə 2-3 dəfə) bir neçə ay davam etdirilir və xəstəyə öyrədilən məşqləri evdə də davamlı şəkildə icra etməsi tövsiyə olunur.
• Korrektiv breys (ortez) istifadəsi: Böyümədə olan uşaqlarda əyrilik yüksək dərəcədədirsə və irəliləməyə meyillidirsə, həkim onurğa breysi (korset) taxmağı tövsiyə edə bilər. Bu xüsusi hazırlanmış sərt korset onurğanı düz pozisiyada saxlayır, belin daha da içəri əyilməsinin qarşısını alır. Adətən belə breyslər gündə ən az 18-20 saat taxılır və yalnız bəzən istirahət zamanı çıxarılır. Breysin məqsədi uşağın boy artımı dövründə əyriliyin dərinləşməsinin qabağını almaqdır. Məsələn, nevroloji problemi olan və lordoz inkişaf edən bir uşaqda korset istifadə edilə bilər ki, onurğa deformasiya olmasın. Yetkinlərdə isə breys istifadəsi məhdud effektdir; ancaq bəzi hallarda (məsələn, cərrahiyyə öncəsi və ya sonrası dəstək məqsədilə) qısa müddətlik korset istifadə oluna bilər.
• Əsas səbəbin müalicəsi: Əgər lordoz başqa bir xəstəliyin nəticəsi kimi yaranıbsa, həmin əsas vəziyyətin müalicəsi mühümdür. Məsələn, osteoporoz səbəbindən fəqərə çökmələri nəticəsində lordoz yaranıbsa, osteoporozun dərmanları (kalsium, D vitamini, bifosfonatlar və s.) təyin olunmalıdır ki, sümük itkisi dayansın. Spondilolistez səbəbdirsə, fəqərənin sürüşməsinin qarşısını almaq üçün xüsusi ortopedik yanaşmalar (məsələn, yüngül hallarda fizioterapiya, ağır hallarda cərrahiyyə) düşünülür. Raxit xəstəliyi olan uşaqda lordoz varsa, D vitamini və kalsiumla metabolik müalicə aparılmalıdır. Əzələ distrofiyası olan uşaqda isə əsas xəstəliyin gedişinə uyğun reabilitasiya planı qurulmalıdır. Göründüyü kimi, konservativ müalicədə holistik (mürəkkəb) yanaşma vacibdir – həm lordozun özünə yönəlik tədbirlər görülür, həm də onu törədən faktor aradan qaldırılır.
Konservativ üsulların böyük əksəriyyəti lordozun tam korreksiyasına nail olmasa da, əksər xəstələrdə simptomları azaldır və duruşu yaxşılaşdırır. Xüsusilə uşaqlar və yeniyetmələr konservativ müalicəyə yaxşı cavab verirlər – böyüdükcə və idmanla məşğul olduqca onurğanın vəziyyəti normaya yaxınlaşa bilir. Yetkinlərdə də həyat tərzi dəyişikliyi və fiziki terapiya sayəsində bel və boyun ağrıları azalır, əzələlərin güclənməsi ilə duruş korreksiya olunur.
Lordoz xəstəliyinin Cərrahi əməliyyatı
Lordoz üçün cərrahi əməliyyat nadir hallarda tələb olunur. Yalnız çox ağır, proqressiv hallarda və ya konservativ müalicənin nəticə vermədiyi situasiyalarda cərrahiyyə düşünülür. Cərrahi müdaxilənin əsas məqsədi onurğa əyriliyini düzəltmək və sinir sisteminə təzyiqi aradan qaldırmaqdır. Cərrahın qərarı bir neçə faktora əsaslanır: əyrilik bucağının çox yüksək olması, xəstənin güclü ağrıları və nevroloji əlamətləri, əyriliyin getdikcə artması və s.Lordozun cərrahi müalicəsində tətbiq olunan üsullar:
• Onurğanın fiksasiyası və füzyonu: Ən çox icra edilən əməliyyat spinal füzyon adlanır. Bu əməliyyat zamanı cərrah onurğanın əyri segmentlərini düz xəttə gətirərək bir-birinə bərkidir. Fəqərələr arası metal vintlər, rodlar (millər) yerləşdirilir və onların istənilən vəziyyətdə bitişməsi üçün sümük grefti qoyulur. Sümük grefti ya xəstənin öz çanaq sümüyündən alınır, ya da sintetik/yad sümük materialı ola bilər. Bu greft zamanla fəqərələrlə bitişib onları birləşdirir. Nəticədə həmin seqmentdə hərəkət qalmasa da, onurğa sütunu düzəlmiş pozisiyada sabitləşir. Spinal füzyon lordozun dərəcəsini əhəmiyyətli dərəcədə azalda bilər və beləliklə həm duruşu düzəldir, həm də sinir köklərinə olan təzyiqi aradan qaldırır. Bu əməliyyat adətən bel lordozunun çox ağır formalarında və ya spondilolistezin yüksək dərəcələrində icra olunur.
• Osteotomiya və yenidən düzlənmə əməliyyatları: Bəzi hallarda, xüsusilə əyrilik çox kəskindirsə, fəqərə sümüklərindən paz şəklində bir hissə çıxarılaraq onurğanın bucaq altında düzləşdirilməsi (osteotomiya) icra oluna bilər. Bu, onurğaya daha normal qövs vermək üçün sanki "yenidən qurma" əməliyyatıdır. Bu cür müdaxilələr mürəkkəbdir və preciz planlama tələb edir, adətən ixtisaslaşmış onurğa cərrahları tərəfindən aparılır.
• Səbəbə yönəlik cərrahi müdaxilələr: Əgər lordoz, məsələn, böyük bir şiş səbəbindən yaranıbsa (məsələn, osteosarkoma – sümük şişi), ilk növbədə həmin törəmənin çıxarılması üçün əməliyyat aparılır. Yaxud disk yırtığı sinirə təzyiq edərək reflektor olaraq lordozu artırıbsa, disk yırtığının mikrocərrahiyyə ilə çıxarılması (diskektomiya) edilə bilər. Bu cür səbəblər aradan qalxanda bəzən lordotik duruş da qismən düzələ bilər.
Cərrahi əməliyyatdan sonra adətən xəstəyə bir müddət korset taxmaq, rehabilitasiya tədbirləri (fizioterapiya, müalicəvi idman) tövsiyə olunur. Əməliyyatın riskləri (infeksiya, sinir zədəsi, bitişmənin qeyri-kafi olması və s.) barədə xəstə əvvəlcədən məlumatlandırılır. Lakin müasir cərrahiyyə texnikaları ilə ağır lordozu olan bir çox xəstələr uğurla əməliyyat edilib normal həyata qayıda bilirlər. Yenə də vurğulamaq lazımdır ki, lordozda cərrahi müalicə nadir hallarda gərəkir – pasiyentlərin böyük əksəriyyəti qeyri-cərrahi üsullarla idarə olunur və cərrahiyyə yalnız zəruri hallarda son çarə kimi tətbiq edilir.
