Süd Vəzi Xərçəngi: Nədir, Hansı Növləri Var?
Süd vəzi xərçəngi nədir, hansı növləri var? Ən çox rast gəlinən süd axarı və lobulyar xərçənglərdən tutmuş nadir Paget və iltihablı formalaradək ətraflı izah. İndi isə gəlin növləri ilə tanış olaq.
Süd vəzi (məmə xərçəngi, döş xərçəngi) nədir?
Süd vəzi xərçəngi (döş xərçəngi) – süd vəzisi toxumasındakı hüceyrələrin nəzarətsiz şəkildə artması ilə yaranan bədxassəli şişdir. Bu proses zamanı normal hüceyrələrin genetik materialında (DNT-də) baş verən dəyişikliklər onları nəzarətsiz çoxalmağa vadar edir. Nəticədə artıq hüceyrələr yığılıb törəmə (şiş) əmələ gətirir və vaxtında müalicə olunmazsa, ətraf toxumalara sirayət edə və bədənin digər nahiyələrinə yayılaraq metastazlar verə bilər.
Süd vəzi xərçəngi dünyada qadınlar arasında ən çox rast gəlinən xərçəng növlərindən biridir. Xüsusilə ABŞ statistikalarına görə, dəri xərçəngindən sonra qadınlarda ən çox diaqnoz qoyulan xərçəng süd vəzi xərçəngidir. Buna baxmayaraq, süd vəzi xərçəngi təkcə qadınlarda deyil, kişilərdə də yaranır – hər kəs müəyyən miqdarda süd vəzi toxuması ilə doğulduğu üçün hamı bu xəstəliyə tutulmaq potensialına malikdir. Lakin kişilərdə süd vəzi xərçəngi çox nadir hallarda (~1%-dən az) rast gəlinir. Məsələn, Amerika Xərçəng Cəmiyyətinin məlumatına əsasən, ABŞ-da süd vəzi xərçəngi hallarının cəmi 1%-dən azı kişilərin payına düşür.
Sevindirici haldır ki, son illərdə süd vəzi xərçəngi diaqnozu qoyulmuş insanların sağqalma göstəriciləri artmaqdadır. Erkən aşkarlama üsullarının inkişafı və effektiv müalicə strategiyalarının sayəsində, süd vəzi xərçəngindən ölüm halları tədricən azalır. Erkən diaqnostika – yəni şiş hələ kiçik ikən və yayılmamışkən aşkarlanması – xəstəliyin tam sağalması şansını əhəmiyyətli dərəcədə yüksəldir. Hətta tam sağalma mümkün olmasa belə, müasir müalicə metodları xəstələrin həyat xeyli uzatmağa və yaşam keyfiyyətini yaxşılaşdırmağa kömək edir.
Qeyd etmək vacibdir ki, süd vəzi xərçəngi “məmə xərçəngi”, “döş xərçəngi” kimi də adlandırılır. Bu terminlərin hamısı eyni xəstəliyi ifadə edir.
Süd vəzi (məmə xərçəngi, döş xərçəngi) hansı növləri var?
Süd vəzi xərçəngi bir neçə müxtəlif növə ayrılır və xəstəliyin hansı hüceyrələrdən başlayıb yayılmasına görə təsnif edilir. Başlıca olaraq süd vəzi xərçəngini inkişafa başladığı yerə görə aşağıdakı əsas tiplərə bölmək olar:
• Süd axarı xərçəngi. Süd vəzi xərçənginin ən geniş yayılmış forması süd vəzisindəki süd axarlarının daxili təbəqəsindən başlayan xərçəngdir. Əgər xərçəng hüceyrələri süd axarlarının daxilində qalır və ətraf toxumalara sirayət etmirdirsə, bu vəziyyət duktal karsinoma in situ (DCIS) adlanır, yəni “yerində süd axarı xərçəngi”. DCIS in situ (yerində) mərhələdə olduğu üçün invaziv (yayılmış) sayılmır və erkən mərhələ hesab edilir. Lakin xərçəng hüceyrələri süd axarından kənara çıxıb döşün digər toxumalarına yayılarsa, bu artıq invaziv (infiltrativ) duktal karsinoma adlanır və süd vəzi xərçənginin ən çox rast gəlinən növüdür. İnvaziv duktal karsinoma süd vəzisindəki xərçənglərin təqribən 70-80%-ni təşkil edir və süd axarından başlayaraq döş daxilindəki yağlı və birləşdirici toxumalara nüfuz edə bilər.
• Süd vəzisi paycıqlarının xərçəngi. Bu növ xərçəng süd vəzisinin süd istehsal edən kiçik paycıqlarından (lobulyar strukturlardan) başlanğıc götürür. Əgər xərçəng hüceyrələri hələ yalnız həmin pay daxilindədirsə və kənara yayılmayıbsa, bunu lobulyar karsinoma in situ (LCIS) adlandırırlar. LCIS bir növ “yerində dəyişiklik” sayılır və birbaşa invaziv xərçəng olmasa da, gələcəkdə invaziv xərçəng inkişaf etməsi riskinin göstəricisi kimi dəyərləndirilir. Xərçəng hüceyrələri paycıqdan kənara çıxaraq döşün digər toxumalarına yayılıbsa, bu artıq invaziv lobulyar karsinoma adlanır. İnvaziv lobulyar karsinoma süd vəzi xərçənginin ikinci ən çox görülən tipidir (duktal karsinomadan sonra) və döş xərçənglərinin təxminən 10-15%-ni təşkil edir.
• Triopl-neqativ süd vəzi xərçəngi. “Triple-neqativ” termini bu xərçəng hüceyrələrinin səthində üç əsas reseptorun – estrogen, progesteron reseptorlarının və HER2 adlanan zülalın – heç birinin olmadığı mənasına gəlir. Bu tip xərçəng adətən daha aqressiv gedişə malik olur, yəni tez böyüyüb yayılmağa meyllidir. Triopl-neqativ süd vəzi xərçəngi digər növlərə nisbətən daha sürətlə inkişaf edir və hormonal terapiya və ya HER2-yə qarşı yönəlmiş dərmanlara cavab vermədiyi üçün müalicəsi müəyyən çətinliklər törədə bilər. Süd vəzi xərçənglərinin təxminən 10-15%-i triple-neqativ olur.
• İltihablı süd vəzi xərçəngi. Nadir rast gəlinən, lakin çox aqressiv olan bir formadır. Bu növ xərçəng zamanı süd vəzisi dərisi iltihablanmış kimi görünür – döşdə qızartı, şişkinlik və dəridə portağal qabığına bənzər tərzdə gözenekli qalınlaşma müşahidə edilir. İltihablı süd vəzi xərçəngi (İMX) adətən sürətlə irəliləyir, döşdə ağrı, istilik artışı, dəridə qızarıqlıq kimi əlamətlərlə üzə çıxır. Xəstəliyin bu tipi süd vəzisindəki xərçənglərin cəmi 1-5%-ni təşkil etsə də, erkən mərhələdə tanınması çətindir, çünki ilk baxışda infeksiya (mastit) kimi görünə bilər. İMX sürətlə yayılmağa meylli olduğu üçün təcili və aqressiv müalicə tələb edir.
• Paget xəstəliyi (süd vəzinin Paget xəstəliyi). Bu, süd vəzi giləsinin (döş ucunun) və ətrafdakı areola sahəsinin nadir xərçəngidir. Paget xəstəliyi zamanı gilə və areola dərisində qabıqvarı döküntü, qızartı, qaşınma və yanma hissi yarana bilər. Bu əlamətlər ekzema kimi görünə bilər, lakin altda yatan səbəb süd vəzi axarında başlamış bir xərçəng ola bilər. Süd vəzi xərçənglərinin təxminən 1-4%-i Paget xəstəliyi şəklində özünü göstərir. Bu xəstəliyin müalicəsi adətən cərrahi yolla həmin sahənin çıxarılmasını (bəzən bütün döşün alınmasını) tələb edir.
Yuxarıdakı əsas tiplərlə yanaşı, süd vəzi xərçənginin daha nadir rast gəlinən növləri də vardır. Məsələn, angiosarkoma – döşün qan damarlarının xərçəngidir, filloid şiş – süd vəzi stromasından inkişaf edən nadir bədxassəli törəmədir və s. Lakin bunlar çox az hallarda görülür və ümumi süd vəzi xərçənglərinin çox cüzi bir hissəsini təşkil edir.
Bundan başqa, həkimlər süd vəzi xərçəngi hüceyrələrinin biologiyasına əsasən subtip adlandırılan kateqoriyalar da müəyyən edirlər. Məsələn, şiş hüceyrələrinin hormon reseptorlarının olub-olmamasına görə xərçəng hormon reseptor-pozitiv və ya neqativ ola bilər (ER-pozitiv, PR-pozitiv və ya mənfi kimi təsnifat). Həmçinin şiş hüceyrələrinin HER2 adlanan zülalı həddindən artıq ifraz edib-etsüd vəzisinə görə HER2-pozitiv və ya HER2-mənfi növlər müəyyən edilir. Bu alt kateqoriyalar müalicə planının seçilməsində vacibdir – məsələn, HER2-pozitiv şişlərə qarşı xüsusi hədəfli terapiya mövcuddur.
Yekun olaraq, süd vəzi xərçəngi bir vahid xəstəlik deyil, müxtəlif tipləri mövcuddur. Hər bir xəstədə xərçəngin tipi və alt tipi (reseptor statusu) fərqli ola bilər. Müalicə strategiyası da bu xüsusiyyətlərə görə uyğunlaşdırılır ki, maksimum fayda əldə olunsun.
