Ayaqlarda şişkinlik ayaq, topuq, baldır və bud da daxil olmaqla, ayaqların hər hansı bir yerində baş verə bilər. Ayağın şişməsi  zədələnmiş və ya xəstə toxumalarda, yaxud da oynaqlarda iltihab nəticəsində yarana bilər.

Ayaqların şişkiliyin səbəbləri

Ayaqların şişməsi müxtəlif səbəblərdən yarana bilər və düzgün diaqnoz və müalicə üçün əsas səbəbi bilmək vacib amildir. 

Ayaqların şişməsinin bəzi ümumi səbəbləri bunlardır:

Ürək çatışmazlığı, böyrək xəstəlikləri və qaraciyər xəstəlikləri kimi vəziyyətlər ayaqlarda şişkinliyə və ödemə səbəb ola bilər.

Yaralanma və ya travma. Aşağı ətraflarda, dartılmas, sınıqlar və ya digər xəsarətlər həmin nahiyədə şişkinliyə səbəb ola bilər.

Periferik qan dövranının pozulması. Periferik arteriya xəstəliyi (PAD), ateroskleroz, steno-okklyuziyalar, oblterasiyaedici endoarteriit və s.

İnfeksiyalar və iltihablar. İnfeksiyalar, selülit və ya gut kimi iltihablı vəziyyətlər ayaqlarda lokallaşdırılmış  və ya yayılmış şişkinliyə səbəb ola bilər.

Dərmanlar. Müxtəlif xəstəliklər üçün istifadə olunan bəzi dərmanların yan təsiri kimi ayaqlarda şişkinliyə səbəb ola bilər.

Həyat tərzi faktorları. Uzun müddət oturma və ya ayaqların üstündə durma, piylənmə və ya oturaq həyat tərzi ayaqlarda şişkinliyə səbəb ola bilər.

Allergiyalar və həssaslıqlar. Allergik reaksiyalar, o cümlədən qida allergiyası və ya həşərat dişləmələri bəzi hallarda ayaqların şişməsinə səbəb ola bilər.

Limfedema. Limfedema limfa sisteminin düzgün işləmədiyi, çox vaxt ayaqlarda maye yığılmasına və şişməyə səbəb olan bir vəziyyətdir.

Hormonal dəyişikliklər. Hamiləlik və ya menstruasiya zamanı yaşananlar kimi hormonal dalğalanmalar müvəqqəti ayaqlarda şişlərin olması ilə nəticələnə bilər.

Venöz çatışmazlıq. Xroniki venoz çatışmazlıq kimi vəziyyətlər ayaqlardakı damarların qanı ürəyə qaytarma qabiliyyətini zəiflədə bilər və bu da ayaqlarda şişməyə səbəb ola bilən amildir.

Həşərat dişləmələri və sancmaları. Həşərat dişləmələrinə və ya sancmalarına qarşı allergik reaksiyalar, ayaqlar da daxil olmaqla, təsirlənmiş ərazidə lokal şişkinliyə səbəb ola bilər.

Sağlamlığın əsas şərtləri. Diabet, romatoid artrit və lupus kimi bəzi tibbi vəziyyətlər ikinci dərəcəli simptom kimi ayaqlarda şişlərin yaranmasın təsir edə bilər.

Ayaqlarda şişkinlik qalıcıdırmı?

Ayaqlarda şiş mütləq qalıcı deyil, onun daimi və ya müvəqqəti olub-olmaması əsas səbəbdən asılıdır. Bir çox hallarda, ayaqların şişməsi əsas tibbi vəziyyətin və ya zədənin əlamətidir və həmin vəziyyətin səbəbini müalicə etmək şişkinliyin aradan qalxmasına səbəb olur . 
Bununla belə, bəzi hallarda, xüsusən də əsas vəziyyət xroniki olduqda və ya asanlıqla müalicə olunmayanda, ayaqlarda şiş uzun müddət davam edə bilər.

Ayaqlarda şişkinliklərin davam etmə vəziyyətinə aşağıdakılarlar təsir edir:

Ayağın müvəqqəti şişməsi. Buzulmalar və ya dartılmalar kimi xəsarətlər nəticəsində yaranan ayaqlardakı şişlər əsasən istirahət, yüksəklik və müvafiq tibbi yardımla yaxşılaşır. Allergik reaksiyalar, müəyyən dərmanlar və ya hormonal dəyişikliklər (məsələn, hamiləlik və ya menstruasiya zamanı) nəticəsində yaranan şişkinlik adətən müvəqqəti xarakter daşıyır və tətiləyici amil aradan qaldırıldıqda və ya bədənin təbii prosesləri balanslaşdırıldıqda aradan qalxır.

Geri dönən səbəblər. Ürək çatışmazlığı, böyrək xəstəliyi və venoz çatışmazlıq kimi vəziyyətlərin səbəb olduğu ayaqların şişməsi halında vəziyyətin müalicəsi şişkinliyi idarə etməyə və ya azaltmağa kömək edəcək. 

Xroniki vəziyyətlər. Lenfödem və ya müəyyən otoimmün xəstəliklər kimi bəzi tibbi vəziyyətlər, davamlı müalicə tələb edən və tamamilə geri qaytarıla bilməyən xroniki ayaq şişməsinə səbəb ola bilər. Bununla belə, düzgün müalicə və həyat tərzinə düzəlişlər ilə, xroniki ayaq şişkinliyini idarə etmək və şiddətini azaltmaq mümkündür.

Ayağın şişməsi ilə qarşılaşdığınız zaman, xüsusən də şiddətli, təkrarlanan və ya digər əlaqəli simptomlarla əlaqəli olduqda, həkimə müraciət etmək vacibdir. Həkim əsas səbəbi diaqnoz edə, müvafiq müalicəni tövsiyə edə və gələcək şişlik epizodlarını idarə etmək və ya qarşısını almaq üçün təlimat verə bilərlər. Vaxtında müdaxilə ayaqlarda şişin həlli üçün nəticə və potensiala əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərə bilər.

Ayaqlarda şişkinliyə səbəb olan iltihablar

Bir neçə iltihablı vəziyyət ayaqlarda şişkinliyə səbəb ola bilər ki, həmin vəziyyətlərə aşağıdakılar daxildir:

Selülit. Selülit, təsirlənmiş ərazidə qızartı, istilik, həssaslıq və şişkinliyə səbəb ola bilən bakterial bir dəri infeksiyasıdır. Bədənin hər yerində, o cümlədən ayaqlarda baş verə bilər və selülitin müalicəsində adətən antibiotiklərdən istifadə olunur.

Artrit. Romatoid artrit kimi iltihablı birgə şərtlər diz və ya topuq kimi ayaqların oynaqlarında şişməyə səbəb ola bilər. Artritin səbəb olduğu ayaqlaeda şişlik daha çox oynaq ağrısı və sərtliyi ilə müşayiət olunur.

Gut. Gut, oynaqlarda sidik turşusu kristallarının yığılması nəticəsində yaranan bir artrit növüdür. O, oynaqlarda, o cümlədən ayaqlarda ani və şiddətli şişlik, qızartı və ağrıya səbəb ola bilər.

Sistemli iltihabi vəziyyətlər. Lupus və ya sistem skleroz kimi bəzi sistemik iltihabi xəstəliklər, ayaqlar da daxil olmaqla, bədənin müxtəlif hissələrində şişkinliyə səbəb ola bilər.

Vaskulit. Vaskulit, ayaqlardakı arteriya və ya damarları təsir edə bilən qan damarlarının iltihabıdır. Vaskulit ayaqlarda şişlik, ağrı və dəri dəyişiklikləri ilə nəticələnə bilər.

Dermatit və ekzema. Dermatit və ya ekzema kimi dəri xəstəlikləri alt ekstremitələrə təsir etdikdə ayaqlarda iltihaba və şişməyə səbəb ola bilər.

İltihabi əzələ pozğunluqları. Polimiyozit və dermatomiyozit kimi vəziyyətlər əzələlərin iltihabını ehtiva edir ki, bu da əzələ zəifliyinə və ayaqlarda şişməyə səbəb ola bilər.

Venöz çatışmazlıq. Klassik iltihablı bir vəziyyət olmasa da, xroniki venoz çatışmazlıq ayaqların damarlarında iltihaba səbəb ola bilər ki, bu da zamanla şişlik, dəri dəyişiklikləri və ülserlərlə nəticələnir.

Hamiləlikdə ayaqların şişməsi təhlükəlidirmi?

Hamiləlikdə ayaqların şişməsi çox qadında müşahidə olunan təbii bir haldır və adətən ciddi təhlükə yaratmır. Hormon səviyyələrinin artması, maye tutulması və uşaqlığın böyüyərək venalara təzyiq etməsi nəticəsində qan axını yavaşlayır, bu da ayaqlarda şişkinlik və topuqda şişkinlik yaranmasına səbəb olur. Gün ərzində çox ayaq üstə qalmaq, isti hava və duzlu qidalar da bu şişkinliyi artırır. Əksər hallarda bu vəziyyət doğuşdan sonra öz-özünə azalır və xüsusi tibbi müdaxilə tələb etmir.

Lakin bəzi hallarda hamiləlikdə ayaqların şişməsi potensial olaraq təhlükəli vəziyyətlərin xəbərdarlığı ola bilər. Əgər şiş birdən yaranırsa, yalnız bir ayaqda (sol ayaqda şişkinlik və ya sağ ayaqda şişkinlik), ağrı, ayaqda qızartı və şiş, baş ağrısı və ya görmə pozğunluğu ilə müşayiət olunursa, bu, preeklampsiya və ya dərin ven trombozu kimi ciddi problemlərin göstəricisidir. Belə simptomlar müşahidə olunduqda dərhal həkimə müraciət edilməlidir.

Hamilə qadınlar ayaq şişməsi üçün nə etməli sualına cavab olaraq, gündəlik həyatlarında bəzi sadə tədbirlər görə bilərlər. Ayaqları ürək səviyyəsindən yuxarıda saxlamaq, çox uzun müddət oturmamaq və ya ayaq üstə qalmamaq, bol su içmək, duz qəbulunu azaltmaq və rahat ayaqqabılar geyinmək şişkinliyin qarşısını almağa kömək edir. Kompressiya corablarından istifadə etmək də qan dövranını yaxşılaşdıraraq ayaqların şişməsinin səbəbləri ilə mübarizədə faydalı ola bilər.

Unutmaq olmaz ki, hamiləlikdə ayaq şişməsi bəzən normal fizioloji prosesin bir hissəsi olsa da, digər hallarda tibbi nəzarət tələb edən bir simptomdur. Hər hansı dəyişiklik, ağrı və ya bərkimə hiss etdikdə, vaxtında həkimlə məsləhətləşmək həm ananın, həm də körpənin sağlamlığı üçün vacibdir.

Ayaqlarda şişkinliyin müalicəsi

Ayaqlarda şişkinliyin müalicəsi əsas səbəbdən asılıdır. Ayaq şişkinliyini idarə etmək üçün bəzi ümumi yanaşmalarla gəlin tanış olaq:

Əsas səbəbin müəyyənləşdirilməsi və aradan qaldırılması. Ayaqların şişməsinin xüsusi səbəbini müəyyən etmək çox vacibdir. Həkim
müalicəyə başladıqda əsas vəziyyəti diaqnoz etmək üçün fiziki müayinə, tibbi tarix və diaqnostik testlər (məsələn, görüntüləmə və ya qan testləri) daxil ola biləcək hərtərəfli qiymətləndirmə aparacaq.

Həyat tərzi dəyişiklikləri.

Ayaq şişinin yüngül hallarında və ümumi idarəetmənin bir hissəsi olaraq, ayaq şişkinliyini azaltmaq üçün tədbirlər görə bilərsiniz. Həmin tədbirlərə bunlar daxildir:
1.    Gün ərzində ayaqlarınızı ürək səviyyəsindən yuxarı qaldırın.
2.    Uzun müddət oturmaq və ya ayaq üstə durmaqdan çəkinin.
3.    Qan dövranını yaxşılaşdırmaq üçün müntəzəm, az təsirli məşq edin.
4.    Sağlam çəki saxlamaq.
5.    Duz qəbulunu azaltmaq, çünki həddindən artıq duz mayenin tutulmasına kömək edə bilər.

Kompressiya terapiyası. Kompressiya corabları və ya sarğılar ayaqlardan ürəyə qan axını yaxşılaşdıraraq ayaqlarda şişkinliyi azaltmağa kömək edə bilər. Bu corablardan istifadə edərkən lazım olan sıxılma paltarlarının növü və təzyiqi ilə bağlı təlimat üçün həkimlə məsləhətləşmək mütləqdir.

Dərmanlar. Əsas səbəbdən asılı olaraq, həkim ayaqlarda şişkinliyini idarə etmək üçün dərmanlar təyin edə bilər. Bura, ödem hallarını azaltmaq, iltihab əleyhinə və ürək çatışmazlığı müalicəsində istifadə olunan dərmanlar aid ola bilər.

Fiziki terapiya. Fiziki terapiya hərəkətliliyi, əzələ gücünü və ayaqlarda qan dövranını yaxşılaşdırmaq üçün faydalı oluğundan ayaqlarda şişin azalmasına da təkan verir. Fizi terapiyada terapevt ayaqlarda şişi aradan qaldırmaq üçün xüsusi ehtiyaclarınıza uyğunlaşdırılmış məşqlər və texnikalarla sizi təmin edəcək.

Cərrahiyyə və ya prosedurlar. Bəzi hallarda, ayaqlarda şişin əsas səbəbini aradan qaldırmaq üçün cərrahi müdaxilələr və ya minimal invaziv prosedurlar lazım ola bilər. Bu müdaxilələrə venoz çatışmazlığın müalicəsi və ya qan laxtalarının aradan qaldırılması daxildir.

Sıxılma cihazları. Bəzi şəxslər idarə olunan təzyiq tətbiq etməklə ayaqlarda dövranı yaxşılaşdırmağa kömək edən fasiləli pnevmatik sıxılma
cihazlarından faydalanıb ayaqlarda şişdən xilas ola bilər.

Xroniki şərtlərin idarə edilməsi. Ayaqların şişməsi xroniki bir vəziyyətlə (məsələn, limfedema və ya xroniki venoz çatışmazlıq) bağlıdırsa, uzunmüddətli müalicə və monitorinq vacibdir. Bu müalicə davam edən sıxılma müalicəsi, dəriyə qulluq və həyat tərzi düzəlişlərini əhatə edəcək.

Pəhriz və maye qəbulu. Bəzi hallarda, natrium qəbulunu azaltmaq və balanslaşdırılmış qidalarla qidalanmaq ödemi idarə etməyə kömək etdiyindən ayaqlarda şişin azalmasına da səbəb olur.

İnteqrativ təbabətin müxtəlif müalicə sahələrindən istifadə edərək ayaqlardakı şişkinliyə təsir etmək mümkündür:

• Orqanizmdə biotənzimləməni təmin etmək
• Sidik ifrazat, hepato-biliar, ürək-damar, immun və limfatik sistemin dəstəklənməsi(biotənzimləyici preparatların köməyilə).
• Ozonoterapiya
• Homeosiniatriya 
• Manual limfadrenaj 
• Kompression trikotaj

Ayaqlarda şişkinliyin müalicəsi onun səbəbinə uyğunlaşdırıldığına görə şişi idarə etmək üçün həkimin tövsiyələrinə əməl etmək vacibdir. 
Əlavə olaraq qeyd edim ki, qəfil və ya şiddətli ayaq şişməsi ilə qarşılaşsanız, xüsusən də bu şiş sinə ağrısı, nəfəs almaqda çətinlik və ya digər əlamətlərlə əlaqəli olarsa, qan laxtalanması əlaməti ola biləcəyinə görə dərhal həkimə müraciət etlisiniz.

Ayaqlarda şişkinlik haqqında tez-tez verilən suallar

Ayaq şişəndə nə etməli?

Əgər ayaq şişəndə nə etməli sualını verirsinizsə, ilk addım istirahət etmək və ayaqları ürək səviyyəsindən yuxarı qaldırmaqdır. Həkim məsləhəti olmadan dərman istifadə etməyin. Əgər ayaqlarda şişkinlik ağrı, ayaqda qızartı və şiş ilə müşayiət olunursa, bu, infeksiya və ya damar problemi ola bilər. Belə hallarda dərhal həkimə müraciət edilməlidir. Duz qəbulu azaldılmalı və çox oturaq həyat tərzindən qaçınılmalıdır.

Ayaq şişməsi üçün nə etməli?

Əgər ayaq şişməsi üçün nə etməli deyə düşünürsünüzsə, ilkin mərhələdə fiziki aktivlik, qan dövranını artırmaq və çox oturmamaq tövsiyə olunur. Kompressiya corabları ayaqlarda şişkinlik hallarını azalda bilər. Əgər sol ayaqda şişkinlik və ya sağ ayaqda şişkinlik kimi birtərəfli hallarla rastlaşırsınızsa, bu, qan laxtalanması və ya venoz problem əlaməti ola bilər.

Hamiləlikdə ayaq şişməsi normaldırmı?

Bəli, hamiləlikdə ayaq şişməsi çox vaxt hormonal dəyişikliklər və maye tutulması ilə əlaqəlidir. Lakin, əgər topuqda şişkinlik şiddətlidirsə, baş ağrısı və ya görmə pozğunluğu ilə müşayiət olunursa, bu, hamiləlikdə preeklampsiya kimi ciddi vəziyyətlərin xəbərdarlığı ola bilər. Belə hallarda həkimə müraciət mütləqdir.

Şəkər xəstəliyi ayaq şişməsi yaradırmı?

Bəli, şəkər xəstəliyi ayaq şişməsi ilə nəticələnə bilər. Diabet zamanı damar və sinir zədələnməsi, qan dövranının zəifləməsi və toxuma iltihabı ayaqlarda şişkinlik yarada bilər. Belə hallarda şəkər səviyyəsinə ciddi nəzarət etmək, ayaq baxımına diqqət yetirmək və həkimlə mütəmadi yoxlanışdan keçmək vacibdir.

Ayağın şişməsinin səbəbi nədir?

Ayagin sismesi sebebi çox zaman qan dövranının pozulması, venoz çatışmazlıq, limfa axınının zəifləməsi və ya hormonal dəyişikliklərlə əlaqəlidir. Bəzən ayaqların şişməsinin səbəbləri dərmanların yan təsiri, allergik reaksiyalar və ya infeksiyalarla bağlı ola bilər. Dəqiq səbəbi müəyyən etmək üçün həkim müayinəsi zəruridir.

Şiş üçün maz istifadə etmək faydalıdırmı?

Bəzi hallarda şiş üçün maz tətbiqi, məsələn, iltihab və ya yüngül travma nəticəsində yaranan ayaqda qızartı və şiş üçün rahatlıq verə bilər. Lakin bu, yalnız müvəqqəti təsir göstərə bilər və əsas səbəb aradan qaldırılmadan problem təkrarlaya bilər. Dərin damar trombozu, limfedema və ya ayaqlarda şişkinlik kimi xroniki hallar üçün maz kifayət etmir, mütləq tibbi müalicə tələb olunur.

Sol və sağ ayaqda şişkinlik fərqli səbəblərlə yaranırmı?

Bəli, sol ayaqda şişkinlik və sağ ayaqda şişkinlik fərqli səbəblərlə yarana bilər. Məsələn, birtərəfli şişkinlik çox vaxt venoz tromboz və ya limfa axını pozğunluğuna işarə edir. İki ayaqda eyni anda olan ayaqlarda şişkinlik isə ürək, böyrək və ya qaraciyər problemlərinin nəticəsi ola bilər.