Ürək çatışmazlığının səbəbləri hansılardır?
Durğunluqürək çatışmazlığı olaraq da bilinən ürək çatışmazlığı, ürəyin qanı effektiv şəkildə orqanlara qova bilmədiyi, bədənin toxumalarına və orqanlarına oksigen və qida maddələrinin axınının azalmasına səbəb olan xroniki bir xəstəlikdir.
Sağlam bir ürəkdə əzələ divarları daralır və qanı səmərəli şəkildə pompalamaq üçün rahatlaşır. Ürək dəki bu narahatlıq zamanı ürəyin nasos qabiliyyəti zəifləyir və o, diastola (relaksasiya fazası) zamanı kifayət qədər qanla dolana bilmir və ya sistol zamanı (daralma fazası) kifayət qədər qanı xaric edə bilmir. Nəticədə, ürək böyüyə bilər ki, bu zaman böyümüş ürək bədənin oksigen və qida maddələrinə olan tələbatını ödəmək üçün mübarizə aparır.
Ürək çatışmazlığı hansı səbəblərdən yaranır?
Ürəyin bədənin ehtiyaclarını ödəmək üçün qanı effektiv şəkildə vura bilmədiyi ürəkdəki bu çatışmazlıq müxtəlif səbəblərdən yarana bilər.
Bu xəstəliyin ümumi səbəblərindən bəziləri bunlardır:
• Koronar Arteriya Xəstəliyi (CAD)
Ürəyi oksigen və qida ilə təmin edən qan damarlarının ateroskleroz səbəbiylə daraldığı və ya tıxandığı bir vəziyyətdir. Bu azalmış qan axını ürək əzələsinin zədələnməsinə səbəb ola bilir ki, o da bu hala səbəb ola bilər.
• Yüksək qan təzyiqi (hipertoniya)
Xroniki yüksək qan təzyiqi ürəyə əlavə gərginlik yarada bilir və onun nəticəsi isə ürək əzələsinin qalınlaşmasına və onun zəifləməsinə gətirib çıxara bilər ki, bu da bu xəstəlikl ilə nəticələnən haldır.
• Kardiyomiyopatiya
Kardiyomiyopatiya ürək əzələsinə birbaşa təsir edən xəstəliklərə aid termindir. Bura aid olan dilatasion kardiomiopatiya, hipertrofik kardiyomiyopatiya və restiriktif kardiomiopatiya kimi xəstəliklər ürəkdəki bu çatışmazlığa səbəb ola bilər.
• Ürək qapaqlarının xəstəlikləri
Aortal, mitral, trikuspid, pulmonary qapaqların stenozu ( darlığı) və ya çatışmazlığı kimi ürək qapaqlarının işləməməsi normal qan axını poza və ürəyin daha çox işləməsinə səbəb ola bilər ki, bu da potensial olaraq bu xəstəliyə səbəb olan amildir.
• Miokardit
Virus və ya bakterial infeksiyalar nəticəsində ürək əzələsinin iltihabı ürəyi zəiflədə və ürəkdəki bu xəstəlik ilə nəticələnə bilər.
• Aritmiya
Atriyal fibrilasiya və ya mədəcik taxikardiyası kimi nizamsız ürək ritmləri ürəyin nasos funkisyasını pozaraq bu hala səbəb ola bilər.
• Anadangəlmə ürək qüsurları
Bəzi insanlar zamanla bu hala səbəb ola biləcək ürək qüsurları ilə doğulur.
• Şəkərli diabet
Nəzarət olunmayan xroniki diabet qan damarlarına və sinirlərə zərər verməsi bu xəstəlik riskini artırır.
• Piylənmə
Həddindən artıq bədən çəkisi ürəyə əlavə yük yarada və ürəkdəki çatışmazlıq riskini artıra bilər.
• Ağciyər xəstəlikləri
Xroniki obstruktiv ağciyər xəstəliyi (KOAH) kimi vəziyyətlər ağciyərlərdə yüksək qan təzyiqinə səbəb ola və ürəyin effektiv nasos qabiliyyətinə təsir göstərə bilər.
• Böyrək xəstəliyi
Böyrək funksiyasının pozulması maye və duzun tutulmasına, ürəyin iş yükünün artmasına və potensial olaraq bu hala səbəb ola bilər.
• Alkoqol və zərərli maddələrin qəbulu
Həddindən artıq spirtli içkilər və zərərli maddələrin qəbulu ürək əzələsinə zərər verməklə bu xsətəliyə səbəb ola bilər.
• Anemiya
Qanda oksigen çatışmazlığına səbəb olan şiddətli anemiya, ürəyi kompensasiya etmək üçün daha çox işləməyə məcbur edir. Bu vəziyyət potensial olaraq bu xəstəlilə nəticələnə bilər.
• Dərmanlar
Bəzi dərmanlar, xüsusən də qan təzyiqinə və ya ürək ritminə təsir edən dərmanlar bu hala səbəb ola bilər.
• İnfeksiyalar
Endokardit (ürəyin daxili qişasının infeksiyası) və ya perikardit (ürəyin ətrafındakı kisənin iltihabı) kimi bəzi infeksiyaların ürəyə zərər verməsi bu vəziyyətə səbəb ola bilər.
Qeyd edək ki, ürəkdəki bu tip halar tədricən inkişaf edə və bu amillərin birləşməsindən qaynaqlana bilər. Erkən diaqnoz və müvafiq müalicə bu xəstəliyi olan insanlar üçün həyat keyfiyyətini və proqnozunu yaxşılaşdırmaq üçün çox vacibdir.
Ürək çatışmazlığının əlamətləri
Bu xəstəlik müxtəlif simptomlarla özünü göstərir və bu simptomlar vəziyyətdən aslı olaraq yüngül əlamətlərdən şiddətli əlamətlərə qədər dəyişə bilər. Bu halın əlamətlərini bilmək vaxtında həkimə müraciət etməyiniz və yarana biləcək risklərin qarşısını almağınız üçün lazımdır.
Bu xəstəliyin ümumi simptomlarına aşağıdakılar daxildir:
• Nəfəs darlığı (dispne)
Nəfəs daralması bu xəstəliyin ən erkən və ən ümumi simptomlardan biridir. Bu daralma fiziki fəaliyyət zamanı və ya hətta bəzi insanlarda düz uzananda, istirahət zamanı da baş verə bilər.
• Yorğunluq və zəiflik
Bu xəstəliyi olan insanlar tez-tez yüngül fiziki fəaliyyətlərdən sonra belə özlərini yorğun və enerjisiz hiss edirlər. Bu yorğunluq gündəlik fəaliyyətlərə əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərə bilər.
• Şişkinlik (ödem)
Mayenin tutulması ürəkdəki bu tip halların əlamətidir. Bu səbəblə olan ödem topuqlarda, ayaqlarda və ya qarında şişməyə səbəb ola bilər. Su tutma səbəbiylə xəstədə kilo artımının olması da mümkündür.
• Sürətli və ya qeyri-müntəzəm ürək döyüntüsü
Ürək döyüntüləri və ya atrial fibrilyasiya kimi nizamsız ürək döyüntüsü bu xəstəliyin əlamətləri ola bilər.
• Davamlı öskürək
Ağciyərlərdə mayenin yığılması səbəbindən tez-tez ağ və ya çəhrayı köpüklü selik ilə müşayiət olunan davamlı öskürək müşahidə oluna bilər.
• Sinə narahatlığı
Bu xəstəliyi olan bəzi insanlar sinə ağrısı və ya narahatlığı yaşayırlar. Bu narahatlıq sıx və ya ağır, şiddətli ağrı kimi təsvir olunur.
• Başgicəllənmə
Beyinə qan axınının azalması başgicəllənməyə, huşunu itirməyə və ya otub, yaxud da uzanandan sonra ayağa qalxarkən başgicəllənməyə səbəb ola bilər.
• İştahsızlıq və ürəkbulanma
Bu hal iştahsızlıq, ürəkbulanma və qarın ağrısı kimi həzm simptomlarına səbəb ola bilər.
• Qarışıqlıq və ya yaddaşın pozulması
Ürəkdəki bu çatışmazlığın ağır hallarında beyinə qan axınının azalması çaşqınlığa və ya konsentrasiyada çətinlik yarada bilər.
• Gecə sidik ifrazının artması
Gecə daha tez-tez sidiyə getmə ehtiyacı (nokturiya) yatarkən mayenin yenidən paylanması səbəbindən bu halın əlaməti ola bilər.
Bu xəstəliyi olan hər kəs bu simptomların hamısını yaşamaya, eyni zamanda simptomların şiddəti və birləşməsi də insandan insana dəyişə bilər. Bu səbəbdən də simptomun dəqiq hansı səbəbdən qaynaqlandığına həkim müayinəsindən sonra qərar verilməlidir.
Ürək çatışmazlığı risklidirmi?
Bəli, bu ciddi və potensial olaraq həyat üçün təhlükə yaradan bir xəstəlikdir. İnsanın həyat keyfiyyətinə əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərən bu xəstəliyin şiddəti və ağırlaşma halları bir neçə faktordan, o cümlədən əsas səbəb, vəziyyətin mərhələsi və fərdin ümumi sağlamlığından asılı olaraq dəyişə bilər. Bu halın potensial risklərinə aşağıdakıları aid etmək olar:
• Ürək-damar hadisələri
Ürəkdəki bu tip çatışmazlıq müxtəlif ürək-damar hadisələri, o cümlədən infarkt, vuruş və aritmiya riskini artırır.
• Böyrək disfunksiyası
Bu xəstəliklə əlaqəli azalmış qan axını və maye tutma böyrək funksiyasının pozulmasına, potensial olaraq xroniki böyrək xəstəliyinə qədər irəliləməsinə səbəb ola bilər.
• Ağciyər problemləri
Ürəkdəki bu çatışmazlıq nəticəsində olan ağciyər ödemi, yəni ağciyərlərə maye yığılması ağır tənəffüs çətinliyinə səbəb ola bilər.
• Aritmiya
Atrial fibrilyasiya və ya mədəcik taxikardiya kimi ürək ritminin pozulması bu xəstəliyi olan insanlarda daha çox rast gəlinir və bu insult və ani ürək ölümü riskini artıra bilər.
• Qan laxtalanması
Bu hal potensial olaraq ağciyər emboliyasına və ya vuruşa səbəb ola biləcək qan laxtalarının yaranmasına səbə ola bilər.
• Qəfil ürək dayanması
Ürək çatışmazlığı olan insanlarda həyati təhlükəsi olan ani ürək dayanması riski yüksəkdir.
• İkinci dərəcəli sağlamlıq problemləri
Bu xəstəlik daha çox diabet, yüksək qan təzyiqi və koronar arteriya xəstəliyi kimi digər tibbi şərtlərlə birlikdə mövcud olur və bu vəziyyətlərin idarə edilməsini daha da çətinləşdirən amildir.
Ürək çatışmazlığının müalicəsi
• Dərmanlar
Xəstənin simptomlarından aslı olaraq həkim tərəfindən dərmanlar təyin olunur. Həmin dərmanların təsirləri:
- Bədəndən artıq mayenin çıxarılmasına kömək etmək, ödemi azaltmaq.
- Nəfəs darlığı və şişkinlik kimi simptomları aradan qaldırmaq.
- Qan damarlarını rahatlaşdırmaq, ürəyin iş yükünü azaltmaq.
- Ürək dərəcəsini yavaşlatmaq və s.
• Həyat tərzi dəyişiklikləri
Ürəkdəki bu çatışmazlığı idarə etmək üçün edilməli olan həyat tərzi dəyişiklikləri bunlardır:
- Qidalanma. Duzu (natrium) az olan ürək üçün sağlam qidalarla qidalanmaq bədəndə mayenin tutulmasını azaltmağa və qan təzyiqini aşağı salmağa kömək edə bilər.
- Maye qəbulu. Bəzi hallarda mayenin orqanizmdə saxlanmasının qarşısını almaq üçün maye qəbulunu məhdudlaşdırmaq lazım ola bilər.
- Siqaretdən imtina. Siqareti tərgitmək ürək xəstəliyi riskini azaltmaq və ürək sağlamlığını yaxşılaşdırmaq üçün çox vacibdir.
- Alkoqolun təsiri. Həddindən artıq spirt ürəyi zəiflətdiyi üçün alkoqol istifadəsini azaltmaq və ya aradan qaldırmaq lazımdır.
Koronar Arteriya Bypass cərrahiyyəsi- Koronar şuntlama. Koronar arteriya xəstəliyi ürək çatışmazlığına səbəb faktordursa, ürəyə qan axını yaxşılaşdırmaq üçün bypass əməliyyatı tövsiyə edilə bilər.
- Ürək sinxronizasiya müalicəsi (CRT). Xüsusi bir kardiostimulyator ürəyin kameralarının daralmasını koordinasiya etməklə, nasos funksiyasının səmərəliliyini artırmaq mümkündür.
- İmplantasiya edilə bilən Kardiyoverter-Defibrilator (ICD). Bu cihaz təhlükəli ürək ritmlərini düzəltmək üçün elektrik şoku verməklə qəfil ürək dayanmasının qarşısını almağa kömək edə bilər.
- Ventrikulyar dəstək Cihazı (VAD). Ağır hallarda ürəyin qanı pompalamasına kömək etmək üçün VAD implantasiya edilə bilər və s.
Bu xəstəliyin müalicəsi onun şiddətindən və simptomlarından aslı olaraq təyin olunur. Düzgün və vaxtında müdaxilə xəstəliyin müalicəsinə kömək etdiyi halda, gecikdirilmiş müalicələr həyati risklərə səbəb ola bilər. Bu səbəbdən də ürək çatışmazlığı ilə bağlı hər hansı simptomla qarşılaşdığınız an həkimə müraciət etməyiniz vacibdir.
Yekun olaraq ürək çatışmazlığı müxtəlif səbəblərin təsirindən yaranır. Müalicə və xəstəlikdən qorunmaq üçün inteqrativ təbabətin drenaj detoksikasiya, zədələnmiş orqanın bərpasına uyğun suis orqan preparatlarının istifadəsi pasientin şikayətlərin azalmasına, vəziyyətinin klinik olaraq yaxşılaşmasına müsbət təsir göstərir.
