Nəfəs Darlığı Hansı Xəstəliyin Əlamətidir? Riskləri Nələrdir?
Nəfəs darlığı insanın nəfəs almaqda çətinlik çəkdiyini və kifayət qədər hava ala bilmədiyi vəziyyətdir. Tibbdə həm də “dispnoe”, yəni təngnəfəslik adlanan bu hal tənəffüs sistemi problemlərindən tutmuş ürək çatışmazlığı kimi ciddi problem səbəbindən ola bilər.Nəfəs darlığı niyə olur?
Təngnəfəsliyin müxtəlif səbəbləri olsa da, bəzi ümumi səbəbləri bunlardır:- Astma
- Xroniki Obstruktiv Ağciyər Xəstəliyi (XOAH)
- Ürək çatışmazlığı
- Anemiya
- Piylənmə
- Narahatlıq və panik ataklar
- Ağciyər infeksiyaları
- Allergiyalar
- Ağciyər xərçəngi
- Tənəffüs yollarında yad cismin olması
Xroniki Obstruktiv Ağciyər Xəstəliyi (XOAH). Xroniki obstruktiv ağciyər xəstəliyi xüsusilə siqaret çəkənlərdə rast gəlinən və tənəffüs yollarının daimi daralmasına səbəb olan xəstəlikdir. Bu xəstəlikdə ağciyərlər kifayət qədər hava ala bilmir və nəticədə nəsəfdə daralmalar olur.
Ürək çatışmazlığı. Ürək çatışmazlığı ürəyin bədənə kifayət qədər qan pompalaya bilməməsidir. Bunun nəticəsində ağciyərlərdə maye yığılır və təngnəfəslik yaranır. Xüsusilə uzanarkən və ya məşq edərkən nəfəs almaq çətinləşə bilər.
Anemiya. Anemiya baş verdikdə bədənin oksigen daşıma qabiliyyəti azalır, bu da təngnəfəsliyə səbəb olur.
Piylənmə. Artıq çəki ağciyərlərin və diafraqmanın normal işləməsini çətinləşdirir ki, bu da xüsusilə məşq zamanı və ya uzanarkən nəfəs almaqda narahatlıq yaradır.
Narahatlıq və panik ataklar. Narahatlıq və panik ataklar kifayət qədər dərin nəfəs ala bilməməyə və təngnəfəsliyə səbəb olur.
Ağciyər infeksiyaları. Pnevmoniya və bronxit kimi ağciyər infeksiyaları tənəffüs yollarında iltihaba və selik yığılmasına səbəb olur və bununla da ağciyərlər səmərəli işləmir, təngnəfəslik yaranır.
Allergiyalar. Polen, toz, kif və heyvan tükləri kimi allergenlər bəzi insanlarda astma kimi simptomlara və nəfəsdə darlığa səbəb olur.
Ağciyər xərçəngi. Ağciyər xərçəngi ağciyər toxumasına zərər verərək və tənəffüs yollarını bağlayaraq nəfəs almaqda çətinliyə səbəb olur.
Tənəffüs yollarında yad cismin olması. Tənəffüs yollarına daxil olan yad cisimlər (məsələn, yemək parçaları) qəfil nəfəs daralmasına və boğulma hissinə səbəb olur.
Bu vəziyyət təcili müdaxilə tələb edir və vaxtında müdaxilə olmazsa, nəticəsi ağır ola bilər.
Nəfəs darlığının simptomları nələrdir?
Bu pozğunluq adətən digər sağlamlıq problemlərinin əlaməti olaraq baş verir və özünü bir çox fərqli şəkildə göstərir:Sürətli nəfəs almaq. Nəfəsdə narahatlıq yaşayan insanlar normaldan daha sürətli nəfəs alırlar. Bunun səbəbi bədənin öz oksigen ehtiyacını ödəməyə çalışmasıdır. Ona görə də hər dəfə bədəndə oksigen azalanda sürətli nəfəs alma baş verir.
Dərin nəfəs almaqda çətinlik. Nəfəs alarkən və ya kifayət qədər hava ala bilmədikdə sinədə sıxılma hiss olunur və dərin nəfəs almaq olmur.
Xırıltı. Nəfəs alarkən və ya nəfəs verərkən xırıltı və ya fit səsi eşidilə bilər. Xüsusilə, astma və ya XOAH kimi xəstəliklərdə daha çox xırıltı müşahidə olunur.
Öskürək. Xroniki və ya təkrarlanan öskürək xüsusilə astma, bronxit və ya ağciyər infeksiyası hallarında daha çox olur.
Qançırlar (Sianoz). Kifayət qədər oksigen ala bilməyən insanlarda dəridə və xüsusilə dodaqlarda qançırlar əmələ gəlir.
İstirahət zamanı nəfəs darlığı. Bəzi hallarda insan hətta istirahətdə də təngnəflik hiss edir. Bu, adətən ciddi sağlamlıq probleminin əlamətidir və təcili tibbi yardım tələb edir.
Gecələr nəfəs darlığı. Adətən ürək çatışmazlığı və ya yuxu apnesi kimi sağlamlıq problemləri ilə əlaqəli olaraq gecə yatarkən və ya uzanarkən təngnəfəslik müşahidə olunur.
Nəfəs darlığı həyat keyfiyyətinə ciddi şəkildə təsir edən bir vəziyyətdir. Bu simptomlardan biri və ya bir neçəsi ilə qarşılaşırsınızsa, dəqiq diaqnoz və müalicə üçün həkimə müraciət etmək vacibdir. Erkən diaqnoz və müalicə əsas sağlamlıq problemlərinin idarə edilməsində və problemin aradan qaldırılmasında mühüm rol oynayır.
Nəfəs darlığının diaqnozu necə qoyulur?
Diaqnostik proses adətən bir neçə mərhələdən ibarətdir və proses həkimə xəstənin vəziyyəti haqqında hərtərəfli məlumat almağa kömək edir.Tibb anamnez. Həkim xəstənin xəstəlik tarixini ətraflı araşdırmaqla başlayır.
Fiziki Müayinə. Xəstəlik tarixindən sonra həkim xəstəni fiziki müayinə edir. Bu müayinə zamanı ağciyər və ürək səsləri stetoskopla dinlənilir, nəbz və qan təzyiqi ölçülür.
Laboratoriya testləri. İnfeksiya, anemiya və ya digər sağlamlıq problemləriniz olub-olmadığını müəyyən etmək üçün qan testləri edilir.
Qanda oksigen və karbon dioksid səviyyəsini ölçməklə tənəffüs funksiyası qiymətləndirilir.
Görüntüləmə testləri. Həkim nəfəs daralmasının səbəbini müəyyən etmək üçün müxtəlif görüntüləmə testləri - döş qəfəsinin rentgenoqrafiyası, kompüterli tomoqrafiya (KT) və maqnit rezonans görüntüləmə (MRT) təyin edilir.
Ağciyər funksiyası testləri. Bu testlər ağciyərlərin nə qədər yaxşı işlədiyini qiymətləndirmək üçün istifadə olunur. Spirometriya xəstənin nəfəs alma qabiliyyətini ölçür və astma, XOAH kimi xroniki ağciyər xəstəliklərinin diaqnostikasında vacibdir.
Exokardioqrafiya (EKQ). Elektrokardioqramma ürəyin elektrik fəaliyyətini ölçməklə ürək ritminin pozulması və infarkt əlamətlərini aşkar edir. Nəfəsin daralmasına səbəb kimi ürəklə bağlı şübhələr varsa, EKQ təyin edilir.
Allergiya testləri. Nəfəs darlığının allergik reaksiyalardan qaynaqlandığını müəyyən etmək üçün dəri və ya qanda allergiya testləri aparıla bilər.
Nəfəs darlığı ciddi sağlamlıq probleminin əlaməti ola biləcəyi üçün simptomlar baş verdikdə dərhal həkimə müraciət etmək vacibdir.
Nəfəs darlığının qarşısını almaq üçün profilaktik tədbirlər
Nəfəs darlığını azaltmaq və risklərini minimuma endirmək üçün profilaktik tədbirlər mühüm rol oynayır. İlk növbədə, siqaretdən uzaq durmaq, sağlam qidalanmaq və müntəzəm fiziki aktivlik tənəffüs sistemini gücləndirir. Bununla yanaşı, artıq çəki ilə mübarizə aparmaq və stressi idarə etmək də nəfəs darlığının qarşısının alınmasında vacibdir.
Allergenlərə qarşı diqqətli olmaq, evdə toz, kif və tüklü heyvanlara qarşı gigiyenik tədbirlər görmək nəfəs problemlərinin qarşısını almağa kömək edir. Həmçinin, mövsümi xəstəliklər zamanı immuniteti gücləndirmək üçün vitaminlərdən istifadə və peyvəndləmə də önəmlidir.
Daimi tibbi müayinələr nəfəs darlığına səbəb ola biləcək ürək və ağciyər xəstəliklərinin erkən aşkarlanmasına imkan yaradır. Beləliklə, həm həyat keyfiyyəti qorunur, həm də ciddi fəsadların qarşısı alınır.
Nəfəs darlığının müalicəsi necədir?
Təngnəfəsliyin müalicəsi əsas səbəbindən asılı olaraq dəyişir. Hər bir halda olunan müalicə simptomları aradan qaldırmağa və əsas sağlamlıq problemlərini idarə etməyə yönəlmiş olur. Nəfəs probleminin müalicəsində ən çox istifadə edilən üsullar bunlardır:Həyat tərzi dəyişiklikləri. Təngnəfəsliyi aradan qaldırmaq üçün edilə bilən bəzi həyat tərzi dəyişiklikləri var. Bunlara siqareti tərgitmək, sağlam qidalanmaq, müntəzəm idman etmək daxildir.
Dərman istifadəsi. Tənəffüs yollarında iltihabı azaltmaq, nəfəs almağı asanlaşdırmaq üçün tənəffüs yollarını genişləndirən və ağciyər infeksiyalarını müalicə etmək üçün müxtəlif dərmanlar təyin edilir. Bundan əlavə, ürək çatışmazlığı halında bədəndə yığılan artıq mayenin çıxarılmasına kömək edən dərmanlar da təyin oluna bilər. Həkimin tövsiyə etdiyi dərmanlardan mütəmadi istifadə etmək və həkimin təyin etdiyi dozadan kənara çıxmamaq lazımdır.
Tənəffüs məşqləri. Tənəffüs məşqləri nəfəs almaq üsullarını öyrənmək və ağciyərin nəfəs tutumunu artırmaq üçün istifadə edilən müalicə üsuludur. Bu məşqlər xroniki tənəffüs xəstəlikləri olan insanlar üçün xüsusilə faydalıdır.
Oksigen terapiyası. Bu üsul xüsusilə ağciyər və ya ürək xəstəliyi olan insanlarda bədənin ehtiyac duyduğu oksigeni təmin edərək nəfəs almağı asanlaşdırır.
Cərrahi müdaxilə. Vəziyyət ciddidirsə və digər müalicələr nəticə vermirsə, cərrahi müdaxilə tələb olunur. Belə ki, ağciyər xərçəngi, böyük tənəffüs yollarında maneələr və ya ciddi ürək xəstəlikləri kimi hallarda cərrahi əməliyyatlar edilir.
Unutmayın ki, nəfəs darlığı hiss edirsinizsə, vaxtında müalicə üçün həkimə müraciət etmək mütləqdir.
Nəfəs Darlığı ilə Bağlı Çox Soruşulan Suallar
Nəfəs darlığı zamanı nə etməli?
Nəfəs darlığı zamanı nə etməli sualının cavabı vəziyyətin səbəbindən asılıdır. Əgər nəfəs darlığı qəfil başlayıbsa və boğulma hissi yaradırsa, dərhal təcili tibbi yardıma müraciət edilməlidir. Xroniki xəstəliklərdən qaynaqlanan hallarda isə həkimin verdiyi dərmanlardan istifadə etmək və sakit qalmaq tövsiyə olunur.
Nəfəs darlığı üçün dərman varmı?
Nəfəs darlığı üçün dərman yalnız həkim tərəfindən təyin olunur. Astma və XOAH hallarında inhalyatorlar, ürək çatışmazlığında isə sidikqovucu və ürək gücləndirici dərmanlar istifadə edilə bilər. Özbaşına dərman qəbulu risklidir və yalnız mütəxəssis təyinatı ilə qəbul edilməlidir.
Dərindən nəfəs ala bilməmək nə deməkdir?
Dərindən nəfəs ala bilməmək adətən ağciyərlərin və ya sinə qəfəsinin normal genişlənməsinə mane olan vəziyyətlərlə bağlıdır. Bu simptom astma, panik atak, ürək çatışmazlığı və ya hətta piylənmə səbəbindən yarana bilər. Hiss davamlı olarsa, səbəbi öyrənmək üçün həkimə müraciət etmək vacibdir.
Nəfəs darlığının müalicəsi necə aparılır?
Nəfəs darlığının müalicəsi əsas səbəbin aradan qaldırılmasına yönəlir. Ağciyər infeksiyaları antibiotiklərlə, allergiyalar antihistaminlərlə, ürək problemləri isə ürək dərmanları ilə müalicə olunur. Bundan əlavə, nəfəs məşqləri və həyat tərzi dəyişiklikləri də müalicəyə dəstək olur.
Derinden nefes ala bilmemeyin sebebleri nələrdir?
Derinden nefes ala bilmemeyin sebebleri arasında astma, narahatlıq, anemiya, allergiya və piylənmə kimi problemlər var. Həmçinin emosional gərginlik və panik atak da bu vəziyyəti yarada bilər. Buna görə səbəbin düzgün müəyyən olunması vacibdir.
Əsəbdən nəfəs darlığı ola bilərmi?
Əsəbdən nəfəs darlığı xüsusilə stress, panik atak və narahatlıq hallarında müşahidə olunur. İnsan dərin nəfəs ala bilmədiyini hiss edir və boğulma qorxusu yaşayır. Bu hal adətən psixoloji mənşəlidir və sakitləşdikdə azalır.
Nəfəs çatışmazlığı səbəbləri hansılardır?
Nəfəs çatışmazlığı səbəbləri çox genişdir. Astma, ürək çatışmazlığı, anemiya, allergiyalar və ağciyər infeksiyaları ən çox rast gəlinən səbəblərdir. Həmçinin piylənmə və narahatlıq da nəfəs çatışmazlığına yol aça bilər.
Derinden nefes ala bilmemek necə təsir edir?
Derinden nefes ala bilmemek bədənin kifayət qədər oksigen qəbul etməməsinə səbəb olur. Bu da yorğunluq, başgicəllənmə və sinədə sıxılma hissi ilə özünü göstərir. Xüsusilə gündəlik fəaliyyətlər zamanı həyat keyfiyyətinə ciddi təsir edə bilər.
Psixoloji nəfəs darlığı nədir?
Psixoloji nəfəs darlığı əsasən panik atak və narahatlıq pozğunluqları zamanı ortaya çıxır. İnsan dərindən nəfəs ala bilmədiyini düşünür, halbuki ağciyərlərdə fiziki problem olmur. Bu hal tez-tez tərləmə, ürək döyüntüsünün artması ilə müşayiət olunur.
Ürək sıxılması nəfəs darlığı ilə əlaqədardırmı?
Ürək sıxılması nəfəs darlığı ilə sıx əlaqədardır. Ürək çatışmazlığı və ya ürəyin ritm pozğunluqları zamanı sinədə sıxılma hissi ilə yanaşı nəfəs almaqda çətinlik də olur. Bu simptomlar ciddi ürək problemi göstəricisi ola bilər.
Nəfəs darlığı nədən olur?
Nəfəs darlığı nədən olur sualına cavab olaraq həm fiziki, həm də psixoloji səbəblər qeyd edilə bilər. Astma, ürək çatışmazlığı, anemiya kimi xəstəliklər fiziki səbəblərə aiddir. Stress və narahatlıq isə psixoloji səbəblər sırasındadır.
Uzananda boğulma hissi niyə yaranır?
Uzananda boğulma adətən ürək çatışmazlığı və ya yuxu apnesi ilə əlaqələndirilir. Uzanarkən ağciyərlərdə maye toplanması və tənəffüs yollarının daralması nəfəs darlığını gücləndirir. Bu simptomu yaşayanların həkimə müraciət etməsi vacibdir.
