Mövsümi Allergiyaların və Bahar (Yaz) Allergiyasının Əlamətləri və Riskləri
Mövsümi Allergiyaların və Bahar (Yaz) Allergiyasının Əlamətləri hansılardır?
Mövsümi allergiyaların əlamətləri adətən soyuqdəyməyə bənzəyir, lakin aralarındakı fərq ondan ibarətdir ki, allergiya zamanı qızdırma olmur və şikayətlər allergenə məruz qaldıqca davam edir (soyuqdəymə isə virusla yoluxmadan bir neçə gün sonra başlayıb, adətən bir həftə içində keçir). Aşağıda Bahar (Yaz) və mövsümi allergiyaların ən tipik simptomları sıralanır:
• Tez-tez asqırma: Allergiya zamanı ard-arda dəfələrlə asqırma tutmaları olur. Xüsusən allergenlə ilk təmas anında (məsələn, tozlu otağa girən kimi) xəstəni ardıcıl çoxsaylı asqırmalar tutması çox xarakterikdir.
• Burun axıntısı və tıxanıqlığı: Burun seliyi duru və şəffaf olur (soyuqdəymədəki kimi qatı sarı-yaşıl deyil). Burun dəliklərinin selikli qişası şişdiyi üçün nəfəs almaq çətinləşir, xəstə ağızla nəfəs almağa məcbur qala bilər. Burun axıntısı demək olar ki, fasiləsiz olub "axar su kimi" ifadə edilən bir şəkil alır.
• Göz simptomları: Gözlərin qaşınması, yaşarması, qızarması allergiyanin göstəricisidir. Bu, allergik konjonktivitdir (yuxarıda izah edildi). Bəzən gözaltı dəridə tünd rəngli kölgələr yaranır ki, bunlara "allergik kölgələr" deyilir (xüsusən uşaqlarda, xroniki allergiyasi olanlarda görünür).
• Boğaz və ağızda qaşınma: Bəzi allergiya xəstələri burun qaşınması ilə yanaşı damaqda, boğazda da qaşınma və ya gicişmə hiss edirlər. Bu hiss boğazı tez-tez təmizləmək ehtiyacı yarada bilər.
• Öskürək: Xüsusilə gecələr burun axıntısının boğaz arxasına axması (post-nazal damcı) səbəbindən reflektor öskürək yarana bilər. Həmçinin allergik astması olan şəxslərdə quru öskürək tutmaları ola bilər.
• Dadı və qoxu hissinin azalması: Burun tıxanıqlığı səbəbilə allergiya xəstələrinin qoxu və bəzən dad bilmə duyğusu müvəqqəti zəifləyə bilər.
• Qulaqlarda tutqunluq: Burun-boğazda ödem olduğundan orta qulağı buruna birləşdirən kanal (östaki borusu) da təsirlənə bilər, nəticədə qulaqda dolğunluq, eşitmədə yüngül azalmalara səbəb ola bilir.
• Ümumi halsızlıq: Allergiya birbaşa qızdırma yapmasa da, davamlı asqırma, burun tıxanıqlığı gecə yuxusunu poza bilər. Nəticədə xəstə özünü yorğun, halsız hiss edə bilər. Allergik şəxslər gecə rahat yata bilmədiklərindən gün içində diqqət pozuntusu, əsəbilik də yaşaya bilərlər.
Yuxarıdakı əlamətlər allergenlə təmasda olduqdan dərhal sonra başlaya bilər və allergen mühitdən uzaqlaşana qədər davam edə bilər. Məsələn, toz dənələrinə allergiyaniz varsa və çöldə uzun müddət qaldınızsa, evə döndükdən sonra paltar dəyişib yuyunmazsanız, əlamətlər bir neçə saat və ya gün boyu sürə bilər, çünki üzərinizdə və evdə hələ də toz dənələri hissəcikləri qalır. Allergiya əlamətləri allergen miqdarına görə də dəyişə bilər – toz dənələri sayının çox olduğu günlərdə simptomlarınız şiddətlənə bilər.
Qeyd edək ki, allergik rinit, soyuqdəymə və COVID-19 kimi respirator infeksiyalar bir-birinə qarışdırıla bilər. Allergiyada qızdırma, əzələ ağrıları olmur və şikayətlər uzun müddət (həftələrlə) gedə bilər; halbuki infeksiyalar adətən 1-2 həftə içində sağalır. Əgər əlamətlərinizin hansı səbəbdən olduğunu ayırd edə bilmirsinizsə, mütləq həkim məsləhəti alın.
Mövsümi Allergiyaların və Bahar (Yaz) Allergiyasının riskləri hansılardır?
Hər kəs allergiya problemi ilə qarşılaşa bilər, bəzi insanlarda isə allergiyayə meyillilik daha yüksək olur. Risk faktorları dedikdə, allergiyanin yaranma ehtimalını artıran amillər nəzərdə tutulur. Mövsümi allergiya (xüsusilə allergik rinit) üçün əsas risk faktorları bunlardır:
• İrsi meyillilik (genetik faktorlar): Əgər ailənizdə (bioloji valideynlərinizdə və ya bacı-qardaşlarınızda) allergiya və ya astma kimi atopik xəstəliklər varsa, sizdə də allergiya olma ehtimalı yüksəkdir. Məsələn, valideynlərdən birində allergiya varsa uşağında təxminən 25% ehtimalla, hər ikisində varsa 50%-ə qədər ehtimalla uşaqda da allergiya inkişaf edə bilər. Bu, allergiyanin genetik keçidini göstərir.
• Digər allergik xəstəliklərin olması: Əgər artıq hər hansı bir şeyə qarşı allergiyaniz varsa (məsələn, qida allergiyasi, və ya atopik dermatit – ekzema) və yaxud astma xəstəsisinizsə, əlavə olaraq mövsümi allergiyaya tutlma riskiniz artır. Atopik insanlar adətən bir neçə allergik meyli birlikdə daşıyır. Məsələn, uşaqlığında qida allergiyasi olan bir şəxsdə böyüdükcə toz dənələriə qarşı allergik rinit ortaya çıxa bilər.
• Müəyyən mühitdə yaşamaq və ya işləmək: Ətraf mühit faktorları allergiya riskini artırır. Məsələn, davamlı olaraq yüksək miqdarda allergen olan şəraitdə olmaq zamanla həssaslıq yarada bilər. Kənd təsərrüfatı ilə məşğul olan və ya bağbanlıq edən insanların toz dənələriə məruz qalma səviyyəsi yüksək olduğundan allergiya riski də arta bilər. Həmçinin evdə çoxlu ev heyvanı saxlayan və ya tozlu- rütubətli binalarda yaşayan insanlarda da allergiya yaranması ehtimalı var. Uşaqlıq dövründə uzun müddət siqaret tüstüsünə məruz qalmaq da risk faktorlarından sayılır – məsələn, bir araşdırmaya görə, həyatının ilk ilində anası siqaret çəkən uşaqlarda sonradan allergik rinitin inkişaf etmə ehtimalı yüksəlir.
• Siqaret və digər qıcıqlandırıcılar: Aktiv və ya passiv siqaret çəkmək tənəffüs yollarının selikli qişasını zədələyib onu allergenlərə qarşı daha həssas edə bilər. Siqaret tüstüsü ilə böyüyən uşaqlarda da allergiya və astma daha çox görülür. Eyni zamanda, kəskin iyli kimyəvi maddələr, hava çirklənməsi də burun yollarını qıcıqlandıraraq allergik riniti tətikləməyə meyilli mühit yarada bilər.
• Yaş faktorları: Allergiya hər yaşda başlaya bilsə də, ən çox uşaqlıqdan gənc yaşlara qədər inkişaf edir. Uşaqlar xüsusilə, məktəb yaşlarında (təxminən 5-15 yaş arası) mövsümi allergiya əlamətlərini göstərməyə başlayırlar. Lakin bu o demək deyil ki, böyüklər sığortalanıb – bəzi insanlar 30-40 yaşlarında ilk dəfə allergiya ilə rastlaşırlar. Beləliklə, gənc yaşlar allergiya üçün riskli dövr sayıla bilər, ancaq yaş artdıqca allergiyanın keçib-getməsi də mümkündür (buna aşağıda toxunacağıq).
Qeyd etmək lazımdır ki, allergiyanın konkret bir səbəbdən və ya risk faktorundan qaynaqlandığını öncədən tam proqnozlaşdırmaq mümkün deyil. Lakin ailəsində allergiya olan, atopik dəri xəstəliyi (ekzema) keçirən və ya astması olan insanlar, həmçinin davamlı allergenlərlə dolu mühitdə yaşayanlar ehtiyatlı olmalıdır. Belə şəxslər özlərini mümkün allergen təsirindən qorumağa çalışmalıdırlar ki, allergiyanın əmələ gəlməsi və ya şiddətlənməsi ehtimalını azaltsınlar.
