Uşaqlarda və Böyüklərdə Allergiya: Fərqlər. Neçə yaşda özünü göstərir?

Allergik xəstəliklər həm uşaqlarda, həm də böyüklərdə yayılmışdır. Lakin onların ortaya çıxma yaşı, gedişatı və idarə olunması baxımından bəzi fərqlər müşahidə olunur.

Allergiya neçə yaşdan etibarən özünü göstərir?

Allergiyalar çox zaman uşaq yaşlarında özünü göstərir. Bir çox insan ilk dəfə allergiya əlamətlərini məktəbəqədər və ya məktəb dövründə yaşayır. Məsələn, uşaq 6-7 yaşına gəldikdə hər il yazda burnu axıb, gözləri sulanmağa başlayırsa, bu, mövsümi allergiyanin başlanğıcını göstərə bilər. Uşaqlıqda ortaya çıxan bəzi allergiyalar (xüsusən qida allergiyaları) yaş artdıqca sönə bilər, lakin toz dənələri, toz kimi allergenlərə həssaslıq adətən qalıcı olur. Maraqlısı budur ki, heç vaxt allergiyası olmayıb 30-40 yaşlarında ilk dəfə allergiya yaşayan kifayət qədər insan da var. Yəni, böyüklərdə immun sistem yaşla bağlı dəyişə və əvvəllər problem yaratmayan maddələrə qarşı həssaslıq qazana bilər. Allerqoloqlar qeyd edir ki, uşaqlıqda allergiyasi olmayan bir çox pasiyent 30-40 yaşlarda ilk dəfə yaz toz dənələrinə qarşı allergik rinit şikayətləri ilə müraciət edir. Araşdırmalar göstərir ki, yetkinlikdə yeni allergiya hallarının sayı son illərdə artmaqdadır. Bunun səbəbi tam məlum deyil, lakin “gigiyena hipotezi” deyilən bir nəzəriyyə var: uşaq vaxtı çox steril mühitdə böyümək, immun sistemin təbii yollarla məşq etməməsinə, beləliklə, daha sonra yad maddələrə həddindən artıq reaksiya verməsinə yol aça bilər.

Uşaqlarda allergiya əlamətləri hansılardır?

Uşaqlar da böyüklərlə eyni allergiya simptomlarını yaşasalar da, onlar bunu ifadə etməkdə çətinlik çəkə bilərlər. Valideynlər aşağıdakı "işarəedici əlamətlərə" diqqət yetirməlidir:

•    Uşaq tez-tez ard-arda asqırırsa, burnu daim axırsa və ya tıxanırsa.
•    Uşaqların xüsusi bir vərdişi var: allergik rinitli uşaqlar burnunun ucu qaşındığı üçün ovuclarını yuxarı doğru sürtərək burunu silirmiş kimi hərəkət edirlər. Bu hərəkət "allergik salam" adlanır və nəticədə burun üzərində kiçik eninə qırış yarana bilər. Uşağınızın tez-tez burnunu ovuşdurduğunu görürsünüzsə, bu, allergiyanin göstəricisi ola bilər.
•    Gözləri qızarıb qaşınan uşaq onları ovuşdurmağa meyllidir. Daim gözlərini qaşıyan uşaqda allergik konjuktiviti düşünmək olar.
•    Allergiya səbəbindən ağız açıq yatmaq, gecə xoruldamaq da uşaqlarda görülə bilər (burun tutulduğu üçün).
•    Uşaqlarda allergiya onların təhsilinə də təsir göstərə bilər – sinifdə diqqəti yayınır, özünü narahat hiss edir, bəlkə də dərsləri buraxır.

Uşaqlarda allergiyaya vaxtında diaqnoz qoymaq vacibdir, çünki uzunmüddətdə onların inkişafına təsir göstərə bilər. Xoşbəxtlikdən, uşaqlar müəyyən yaşa çatdıqda bəzi allergiyalari aşa bilirlər. Məsələn, bəzi uşaqların toz və ya ev heyvanı allergiyasi ərgənlik dövründə azalır və yetkinlikdə onlara o qədər də təsir etmir. Uşaqların bəziləri böyüdükcə allergiyadən "böyüyüb çıxır", lakin bu, allergiyanin növündən və şiddətindən asılıdır. Məsələn, qida allergiyalarının (süd, yumurta) uşaq ikən başlanıb böyüdükcə keçib getmə halları məlumdur, lakin toz dənələri allergiyasi adətən qalıcı olur, sadəcə şiddəti fərqli illərdə dəyişə bilər.

Böyüklərdə allergiya əlamətləri hansılardır?

Əgər bir insan 20-30 il allergiyasiz yaşamışsa, onda allergiya yaranmayacaq deyə bir qayda yoxdur. Böyüklərdə ilk dəfə allergiya yarana bilər – buna adult-onset allergy deyilir. Tipik olaraq, 20-40 yaş aralığında yeni allergiyalar görə bilərik. Məsələn, 35 yaşında biri yeni ev heyvanı (pişik) saxlamaya başlamışsa, bir müddət sonra onda pişiyə bağlı allergiya inkişaf edə bilər. Və ya başqa bir şəhərə köçdükdə oranın fərqli bitkilərinə məruz qaldığı üçün orada ilk dəfə mövsümi allergiya yaşaya bilər. Yetkin yaşda allergiya başlamasının səbəbləri tam aydın deyil. Ola bilər ki, uşaqlıqda yüngül olub keçən allergiyaniz təkrar qayıdır (immun sistemin yaddaşı vardır). Və ya yaşlandıqca immun sistemin reaktivliyində dəyişikliklər olur. Bir nəzəriyyə də budur ki, immun sistem yaşlandıqca bir qədər zəifləyir və paradoksal olaraq bəzən düzgün olmayan reaksiyalar – yəni allergiyalar verə bilər.
Böyüklərdə allergiyanin idarəsi, müalicəsi uşaqlarla eynidir: dərmanlar, immunoterapiya və s. Lakin nəzərə almaq lazımdır ki, böyüklərdə başqa xroniki xəstəliklər ola bilər və allergiya dərmanları onlarla uyğunlaşmaya bilər. Məsələn, yüksək təzyiqi olan bir şəxsdə dekonjestant dərmanlar təzyiqi daha da yüksəldə bilər, ona görə seçim edərkən həkim bunları nəzərə almalıdır. Eləcə də hamiləlik dövründə allergiya dərmanlarının istifadəsi həkim nəzarəti ilə olmalıdır– hamilə qadınlarda çox zaman allergiya yüngülləşir, amma əksinə, bəzən hamiləlik riniti deyilən vəziyyət də olur (hormonal təsirlərlə burun tutulması, amma bu əsl allergiya deyil).

Uşaq və böyüklərin müalicəsində fərqlər nələrdir?

Uşaqlar böyüklərin kiçildilmiş modeli deyil; onlar bəzi dərmanlara fərqli reaksiya verə bilərlər. Məsələn, 2 yaşından kiçik uşaqlara əksər antihistaminik siroplar belə tövsiyə edilmir. Dəri testləri 1 yaşdan tez keçirilməz. İmmunoterapiya adətən 5 yaşından yuxarı uşaqlarda aparılır. Yəni, uşaqlarda daha konservativ yanaşılır, mümkün qədər ətraf-mühit tədbirlərinə önəm verilir. Burun spreyləri müəyyən yaşdan sonra istifadə edilir (bəzi kortikosteroid spreylər 2 yaşdan, bəziləri 6 yaşdan icazəlidir – dərman təlimatına baxmaq lazımdır). Böyüklər isə öz simptomlarını daha yaxşı ifadə edə bildiyi üçün müalicə adaptasiyası asan olur.

Allergiyanın uşaqlıqdan yetkinliyə inkişafı necə baş verir?

Bəzən "allergik yürüş" deyilən bir müşahidə olur: uşaq vaxtı qida allergiyasi və atopik dermatiti olan uşaq böyüdükcə bunlar azalır, əvəzində allergik rinit və astma ortaya çıxır. Bu, orqanizmin allergik reaksiya formasının dəyişməsi kimi izah edilir. Yəni körpə vaxtı qida və dəri ilə özünü göstərən allergiya, məktəb yaşında burun və bronxlara fokuslana bilir. Belə uşaqlar xüsusi diqqətli olmalıdır ki, erkən müdaxilə ilə astmanın qarşısı alınsın.

Nəticə olaraq, həm uşaqlar, həm böyüklər allergiyadən əziyyət çəkə bilər. Vacib olan odur ki, hər iki qrup üçün allergiya düzgün tanınsın və idarə olunsun. Uşaqlarda valideyn müşahidəsi və pediatr məsləhəti, böyüklərdə isə xəstəliyin simptomlarına diqqət yetirmək və lazım gəldikdə allerqoloqa müraciət etməklə keyfiyyətli həyat yaşamaq mümkündür.