El arasında burun allergiyası adlanan rinit, bir insanın allergenlərlə nəfəs alması zamanı meydana gəlir. Bu, burunda qaşınma, asqırma, qıcıqlanma, axıntı və tıxanma, həmçinin ağızın yuxarı hissəsi olan damaqda və ya qulaqda qaşınmaya səbəb ola bilər. Rinitin iki növü var: allergik rinit və qeyri-allergik rinit.

                                                  

Allergik rinitin yaranma səbəbləri

Bu hal, ilk növbədə, həssas şəxslərdə immun sistemini qıcıqlandıran müəyyən allergenlərə qarşı allergik reaksiya nəticəsində yaranır. Bu tip insanların immun sistemi səhvən bu allergenləri zərərli işğalçılar kimi qəbul edir və onlarla mübarizə aparmaq üçün histaminləri və digər kimyəvi maddələri buraxır. Bu immun reaksiyalar eyni adlı xəstəliyin xarakterik simptomlarına səbəb olur. 

Allergik rinitə səbəb ola biləcək allergenlər bunlardır:

Polen. Ağacların, otların və alaq otlarının tozcuqları geniş yayılmış açıq allergendir. Mövsümi allergik rinit, daha çox saman qızdırması olaraq adlandırılır, adətən polen allergiyası ilə əlaqədardır. Müxtəlif növ ağaclar, otlar və alaq otları ilin müxtəlif vaxtlarında polen buraxır ki, bu da mövsümi olan bu xəstəliyə səbəb olur.

Toz gənələri. Bu mikroskopik həşəratlar qapalı mühitlərdə, xüsusən də yataq dəstləri, xalçalar və yumşaq mebellərdə inkişaf edir. Toz gənələrinə qarşı allergiya adətən ilboyu bu hala səbəb olur.

Heyvan tükləri. Pişiklərin, itlərin və digər heyvanların dəri hüceyrələrində, tüpürcəklərində və sidiklərində olan zülallar bəzi insanlarda allergiyaya səbəb ola bilər. Ev heyvanlarının tükünə qarşı allergik reaksiyalar həm evdə, həm də açıq havada baş verir.

Kif göbələyi. Bu havaya kiçik sporlar buraxan bir göbələk növüdür. Qapalı və açıq havada yaranan kif göbələyi sporları havaya, oradan da tənəffüs yoluna keçə bilər ki, bu da allergik reaksiyalara səbəb olmaqla bu xsətəliyi yarada bilər.

Bəzi qidalar. Bəzi hallarda, müəyyən meyvə, tərəvəz və ya qoz-fındıqdakı polen allergenləri və zülalları arasında çarpaz reaksiya, dodaqlarda, ağızda və boğazda qaşınma və ya şişkinlik kimi simptomlara səbəb olan oral allergiya sindromuna (OAS) səbəb ola bilər.

Qıcıqlandırıcılar.Həqiqi allergen olmasa da, siqaret tüstüsü, kəskin qoxular, hava çirkliliyi və kimyəvi maddələr kimi qıcıqlandırıcılar bu xəstəliyin simptomlarını gücləndirə və ya onları təqlid edə bilər.

Genetikanın allergik rinitin inkişafında rol oynaya biləcəyini qeyd etmək vacibdir. Yəni əgər ailənin tibbi tarixçəsində allergiya varsa, bu nəsildə özünü allergiyanın hər bir növü kimi biruzə verə bilər.

Allergik rinitin əlamətləri

Saman qızdırması kimi tanınan allergik rinit adətən burun, boğaz və gözlərdə müxtəlif simptomlarla xarakterizə olunur. Simptomlarının şiddəti və müddəti spesifik allergendən və məruz qalma səviyyəsindən asılı olaraq insandan insana dəyişə bilər. 

Ümumi simptomlarına aşağıdakılar daxildir:

Burun axıntısı (Rinoreya). Burundan həddindən artıq şəffaf, sulu mucus istehsalı allergic rinitin ən geniş yayılmış simptomudur. Bu zaman olan burun axıntısı daha çox "damlama" hissi ilə müşayiət olunur.

Burun tıxanıqlığı. Burun keçidlərinin şişməsi və iltihabı burun tıxanmasına səbəb ola bilər ki, bu da burun dəlikləri ilə nəfəs almağı çətinləşdirir.

Asqırma. Bu xəstəlik, xüsusən də allergenlərə məruz qaldıqda tez-tez asqırma hallarına səbəb ola bilər.

Burun qaşınması. Bu hal zamanı burunda qaşınma və ya qıcıqlanmaya tez-tez rast gəlinir. Bəzi insanlar hətta boğazın arxasında qaşınma və ya qıdıq hissi ilə də qarşılaşa bilərlər.

Postnazal axıntı. Həddindən artıq selik boğazın arxa divarından aşağı axması davamlı öskürəyə və ya boğazda "qıdıq" hissinə səbəb olur.

Boğaz ağrısı. Postnazal damcıdan qıcıqlanma və ya allergenlərə birbaşa məruz qalma boğaz ağrısına səbəb ola bilər.

Sulu və ya qırmızı gözlər (Allergik Konyunktivit). Bu xəstəlik gözlərə təsir göstərə bilər ki, bu da qızartı, qaşınma, gözün yaşarmasə və gözdə ağırlıq hissi kimi əlamətlərə səbəb olur.

Qulaqların qaşınması. Bu xəstəliyi olan bəzi insanlar qulaq kanalları boğaza bağlandığından qulaqlarında qaşınma ola bilər.

Öskürək. Xüsusən də gecələr, postnazal axıntıdan qaynaqlanan davamlı öskürəklər müşahidə oluna bilər.

Baş ağrısı. Sinus tıxanıqlığı və təzyiq bəzi insanlarda baş ağrısına səbəb ola bilər.

Yuxuda çətinlik. Semptomlardan yaranan narahatlıq, xüsusilə də tıxanıqlıq və postnazal axıntı yuxuya mane ola bilər. Yuxarıda yazdığım simptomlar mövsümi olaraq, məsələn, polen mövsümlərində baş verərsə mövsümi, əgər bu hal toz gənələri, ev heyvanları kimi qapalı allergenlər tərəfindən yaranarsa, il ərzində davam edə bilər. 

Allergik rinitin diaqnozu

Bu xəstəliyin diaqnozu adətən hərtərəfli tibbi anamnez, fiziki müayinə və bəzi hallarda allergiya testinə əsasən qoyulur. 

Allergik rinitin diaqnozunda ümumi gedişat belədir:

Tibbi tarixçənin yoxlanılması. Həkim müayinəyə tibbi keçmişiniz haqqında ətraflı məlumatlar toplamaqla başlayacaq. Onlar sizin simptomlarınız, onların müddəti və potensial tətiklər və ya nümunələr haqqında suallar soruşacaqlar. Allergik rinitin genetik komponenti aktual olduğu üçün ailənizin alergik tarixçəsi haqqında məlumatların alınması da bura daxildir. Həmçinin daha dəqiq diaqnoz üçün həkim qəbul etdiyiniz dərmanlar varsa, onları da sizdən öyrənəcək. Düzgün diaqnoz və müalicə planı üçün həkimin bütün suallarına doğru məlumat verilməlidir.

Fiziki müayinə. Burun keçidlərini və digər müvafiq sahələri qiymətləndirmək üçün fiziki müayinə aparıla bilər. Bu, həkimə simptomlarınızın digər potensial səbəblərini istisna etməyə kömək edən üsuldur.

Allergiya testi. Allergik rinitinizi qıcıqlandıran spesifik allergenləri müəyyən etmək üçün allergiya testi tövsiyə oluna bilər.

Allergiya testlərinin iki əsas növü var:

Skin Prick test. Bu testdə kiçik bir iynə və ya lansetlə dərinizə az miqdarda ümumi allergen tətbiq edilir. Müəyyən bir allergenə qarşı allergiyanız varsa, 15-20 dəqiqə ərzində test yerində kiçik bir qabar (qızartma) və qızartı yaranacaq.

Tənəffüs və Qida paneli.Qanda spesifik antikorların (İGE) səviyyəsinin ölçülməsi ilə Tənəffüs və Qida paneli icra edilir.

Allergik rinitin qarşısını necə almaq olar?

Xəstəliyin qarşısının alınması simptomlarınıza təsir edən allergenlərə məruz qalmanın minimuma endirilməsini əhatə edir. Ətrafınızdakı bütün allergenləri tamamilə aradan qaldırmaq mümkün olmasa da, allergik rinitin inkişafı və ya ağırlaşma riskinizi azaltmaq üçün bir neçə addım atmaq mümkündür:

Allergenlərinizi müəyyənləşdirin

Qarşısının alınmasında ilk addım bu xəstəliyə səbəb olan spesifik allergenləri müəyyən etməkdir. Bu, qarşısını almaq üçün lazım olan allergenləri dəqiq təyin etməyə kömək edə biləcək dəri prick testləri və ya qan testləri kimi allergiya testləri vasitəsilə edilə bilər.

Xarici allergenlərə məruz qalmağı azaldın:

Polenlərin sayına nəzarət edin. Xüsusilə yüksək polen mövsümlərində yerli tozcuqların sayı haqqında məlumatlı olun. 

Evdə qalın. Tozcuqların sayının çox olduğu günlərdə, xüsusilə tozcuqların pik saatlarında (adətən səhər tezdən və günortadan sonra) evdən çıxmamağa çalışın.

Hava filtrlərindən istifadə edin. Havadakı allergenləri azaltmağa kömək etmək üçün evinizdə filtrli hava təmizləyicilərindən istifadə edin.

Daxili allergenlərə məruz qalmağı minimuma endirmək:

Toz gənələri. Yastıq və döşəklərdə allergen keçirməyən örtüklərdən istifadə edin, yataq dəstlərini mütəmadi olaraq isti suda yuyun, filtri ilə təchiz olunmuş tozsoran vasitəsilə xalçaları və yumşaq mebelləri tozsoranla təmizləyin.

Pet Dander. Əgər ev heyvanlarına qarşı allergiyanız varsa, onları yataq otağından uzaq tutun və evin müəyyən sahələrinə girişini məhdudlaşdırın. Allergen yığılmasını azaltmaq üçün ev heyvanlarınızı mütəmadi olaraq təmizləyin.

Kif göbələyi. Bu göbələk inkişafının qarşısını almaq üçün daxili rütubət səviyyəsini aşağı (50% -dən aşağı) saxlayın. Su sızıntıları tez bir zamanda təmir edin və həm vanna otağını, həm də mətbəxi düzgün havalandırma sistemilə təmin edin.

Daxili hava keyfiyyətini qoruyun:

Havalandırma. Daxili havanın çirklənməsini və allergen yığılmasını azaltmaq üçün evinizdə yaxşı havalandırma təmin edin.

Siqaretdən çəkinin. Bu xəstəliyin simptomlarını ağırlaşdıracağı üçün evinizdə siqaret çəkməyə icazə verməyin.

Yaxşı gigiyena tətbiq edin:

Yüksək polen mövsümlərində açıq havada vaxt keçirdikdən sonra duş qəbul edin və paltarlarınızı dəyişdirin.  Eyni zamanda allergenləri təmizləmək üçün burun keçidlərinizi sabun məhlulu ilə yuyun. Habelə yeməkdən və ya üzünüzə toxunmadan əvvəl də əllərinizi tez-tez yuyun.

Dərmanlar və immunoterapiya

Əgər allergendən qaçınma tədbirləri tək başına kifayət etməsə, həkim dərmanlarla müalicəyə üz tuta bilər. Semptomlarınızı idarə etmək üçün müvafiq dərmanlar və ya allergen immunoterapiyası tövsiyəsi oluna bilər.

Allergik rinit xroniki bir vəziyyətdir və profilaktik tədbirlər simptomları azaltmağa kömək etsə də, onları tamamilə aradan qaldırmaya bilər.

Yalnız xəstəyə İnteqrativ yanaşma sayəsində dayanıqlı nəticələr əldə etmək mümkündür.

İnteqrativ Təbabətin yanaşmasında hər bir xəstənin müalicəsi fərdi olmalıdır. Müalicə yalnız simptomları aradan qaldırmağa deyil, eyni zamanda onun baş vermə səbəbindən xilas olmağa və orqanizmdə mənəvi tarazlığı bərpa etməyə yönəlməlidir. İnteqrativ Təbabətin müalicəsində işlədilən preparatlar yalnız xəstəliyin simptomlarını aradan qaldırmır, onlar tənzimləyici, detoksikasiyaedici bərpaedici təsir göstərərək orqanizmin müdafiə qüvvələrini stimullaşdırır.