Qan Laxtalanması Çox Risklidir? Laxta Qanı Necə Duruldum?

Qan Laxtalanması Çox Risklidir? Laxta Qanı Necə Duruldum?

Qanın laxtalanması hər hansısa zədələr baş verdikdə həddindən artıq qanaxmanın qarşısını almaq üçün vacib olan mürəkkəb fizioloji prosesdir. Bu mürəkkəb mexanizm qanda müxtəlif laxtalanma faktorları, trombositlər və zülallarla tənzimlənən bir sıra prosesləri əhatə edir. Laxtalanma prosesi 3 əsas mərhələyə bölünür: vazokonstriksiya, trombosit tıxacının əmələ gəlməsi və laxtalanma.

Damar spazmı qan damarlarının zədələnməsinə dərhal cavabdır, damarların daralmasına səbəb olur, qan itkisini minimuma endirir. Sonradan trombositlərin tıxacının əmələ gəlməsi baş verir, burada trombositlər zədələnmiş yerdəki açıq kollagen liflərinə yapışaraq müvəqqəti möhür yaradır.
Bu trombositlər daha çox trombosit cəlb edən kimyəvi maddələr buraxır və tıxacın sabitliyini artırır.

Son mərhələ, laxtalanma, fibrinogenin fibrin liflərinə çevrilməsinə səbəb olan biokimyəvi reaksiyaların kaskadını əhatə edir. Fibrin sapları trombosit tıxacından keçir və onu daha davamlı laxtaya çevirir. Qan laxtası yaradan qanaxmanı dayandırdıqdan sonra, fibrinolitik sistem onu plazmin kimi fermentlərin təsiri ilə həll edir.

Qanın laxtalanması sağ qalmaq üçün çox vacib olsa da, bu sistemdə olan pozğunğunluqlar tromboza və ya qanaxma pozğunluğuna səbəb ola bilər ki, bunun da ciddi fəsadları olur.

Qan laxtalanmasının səbəb olduğu ağırlaşmalar hansılardır?

Qan laxtalanmaları laxtalanmanın olduğu yerdə və bədənin digər hissələrinə qopub getməsindən asılı olaraq müxtəlif ağırlaşmalara səbəb olur. Laxtalanma ilə əlaqəli bəzi ümumi ağırlaşmalara aşağıdakılar daxildir:

• Dərin Vena Trombozu (DVT). Bu, dərin damarlarda, adətən ayaqlarda qan laxtalanması meydana gəldiyi zaman baş verir. Dərin vena trombozu olarsa həmin nahiyədə şişlik, ağrı və həssaslığa səbəb ola bilər. Əgər laxta yerindən çıxıb ağciyərlərə gedərsə, bu hal pulmonar emboliya kimi tanınan həyati təhlükəli vəziyyətə də səbəb ola bilər.
  
  
• Ağciyər emboliyası (PE). Ağciyərlərə gedən qan laxtası pulmonar arteriyaları bağlaya bilər və ağciyər emboliyasına səbəb ola bilər. Ağciyər emboliuasının simptomlarına qəfil nəfəs darlığı, sinə ağrısı, sürətli ürək döyüntüsü və qanlı öskürək daxildir. Ona vaxtında müalicə edilmədikdə ölümlə nəticələ bilər.
  
  
• İnsult. Beyni qidalandıran arteriyalarda qan laxtalanması insulta səbəb ola bilər. Qan laxtasının yerindən və ölçüsündən asılı olaraq, insult müxtəlif nevroloji çatışmazlıqlara, o cümlədən iflic, danışma pozğunluğu və ya idrak problemləri ilə nəticələnən vəziyyətə gətirib çıxara bilər.
  
  
• Ürək çatışmazlığı. Koronar arteriyalara qan axınına mane olan laxtalar ürəyin qan  təchizatının pozulmasına səbəb olur. Bu, ürək əzələsinin zədələnməsi, sinə ağrısı, nəfəs darlığı və digər ürək simptomlarla özünü göstərir. Bu tibbi dildə Miokard infarktı adlanır.
  
  
• Periferik Arteriya Xəstəliyi (PAD). Nahiyələri qidalandıran arteriyalarda qanın laxtalanması fərddə periferik arteriya xəstəliyinin yaranması ilə nəticələnir. Bu vəziyyət həmin nahiyədəki ətraflarda ağrı, uyuşma və qan dövranının pozulmasına səbəb ola bilər.
  
  
• Orqan zədələnməsi. Qan laxtalanmaları böyrəklər və ya bağırsaqlar kimi digər orqanlara da təsir göstərərək orqan zədələnməsinə və disfunksiyaya səbəb ola bilər.
  
  
• Xroniki Venöz Çatışmazlıq. Damarlarda təkrarlanan və ya həll olunmamış qan laxtalanması xroniki venoz çatışmazlığa səbəb ola bilər ki, bu da ayaqların şişməsi, dəridə dəyişikliklərə və xoralar kimi simptomlara səbəb olur.
  
  

Bu ağırlaşmaların qarşısını almaq üçün qan laxtalanmasının simptomlarından xəbərdar olmaq və vaxtında kardioloqa müraciət etmək mütləqdir.

Qan laxtalanması kimlər üçün risklidir?

Bir neçə faktor var ki, onların fərddə olması onda qan laxtalanması riskini artırır. 

Ümumi risk faktorlarından bəzilərinə aşağıdakılar daxildir:

• Yaş. Qan laxtalanma riski yaşla artmağa meylli olduğu üçün yaşlı insanların bu problemlərlə qarşılaşması daha çoxdur.
  
  
• Piylənmə. Həddindən çox artıq çəki və ya piylənmə qan laxtalanma riskini artıra bilər.
  
  
• Siqaret çəkmək. Siqaret çəkmək qan damarlarına zərər verdiyinə görə laxtalanma riskini də artırır.
  
  
• Tibbi şərtlər. Xərçəng, otoimmün xəstəliklər və iltihablı vəziyyətlər kimi bəzi tibbi şərtlər qan laxtalanma riskini artıra bilər.
  
  
• Cərrahiyyə və travma. Ağır cərrahiyyə, xüsusilə də oynaq dəyişdirmə əməliyyatı və travmatik zədələr fərddə qan laxtalanma riskini artırır.
  
  
• Hormonal amillər.Hamiləlik, doğuş və doğum nəzarət həblərinin və ya hormon əvəzedicilərin istifadəsi ilə əlaqəli olaraq yaranan hormonal dəyişikliklər qan laxtalanmasına təsir göstərə bilər.
  
  
• Bəzi dərmanlar. Oral kontraseptivlər, hormon əvəzedici terapiya və xərçəng müalicəsində istifadə olunan bəzi dərmanlar qan laxtalanma riskini artıra bilər.
  
  
• İrsi və ya qazanılmış qan pozğunluqları. Faktor V Leiden mutasiyası və ya antifosfolipid sindromu kimi qanın laxtalanmasına təsir edən şərtlər laxtlanma riskini artıra bilər.
  
  
• Xroniki xəstəliklər. Diabet və ürək-damar xəstəlikləri kimi hallar qan laxtalanma riskinin artmasına kömək edə bilər.
  
  

Qeyd edim ki, bir və ya daha çox risk faktoruna malik olmaq mütləq bir insanda qan laxtalanmasını inkişaf etdirəcəyi demək deyil və aşkar risk faktorları olmayan şəxslər də qan laxtalanma pozğunluqlarını yaşaya bilərlər. 

Qan laxtalanması hansı simptomlarla özünü göstərir?

Qan laxtalanmaları bütün bədənin damarlarında və arteriyalarında baş verə bilər və onların yerindən asılı olaraq müxtəlif simptomlara səbəb ola bilər.

Qan laxtalanmasının ümumi simptomlarına aşağıdakılar daxildir:

• Şişkinlik. Laxtalar təsirlənmiş bölgədə, xüsusən də ayaqlarda və ya qollarda şişməyə səbəb ola bilər.
  
  
• Ağrı və ya həssaslıq. Laxtalanma sahəsində ağrı və ya həssaslıq yarana bilər. Bu ağrı yüngül ağrıdan şiddətli narahatlığa qədər dəyişə bilər.
  
  
• Qırmızıya çalan və ya rəngsiz dəri. Laxtanın üzərindəki dəri qırmızı görünə və ya mavi rəngə çala bilər.
  
  
• İstilik. Laxtanın ətrafındakı dəriyə toxunduqda orada istilik hiss olunur.
  
  
• Damar iltihabı (flebit). Flebit kimi tanınan damarın iltihabı qan laxtasının əlamətlərindəndir. Bu, damar boyunca qızartı və istilik kimi əlamətlərlə müşahidə olunur.
  
  
• Nəfəs darlığı. Ağciyərlərdə qan laxtalanması (ağciyər emboliyası) qəfil nəfəs darlığına, sinə ağrısına və sürətli ürək döyüntüsünə səbəb ola bilər.
  
  
• Sinə ağrısı və ya narahatlıq. Ürəyi qidalandıran arteriyalarda (koronar arteriyalar) laxtalanmalar qollara, boyuna, çənəyə və ya arxaya yayıla bilən sinə ağrısı və ya narahatlığına səbəb ola bilər.
  
  
• Çaşqınlıq və ya danışmaqda çətinlik. Beyindəki qan laxtalanmaları çaşqınlıq, danışmada çətinlik, qəfil şiddətli baş ağrısı, üz, qol və ya ayaqda zəiflik kimi əlamətlərə səbəb ola bilər.
  
  

Laxtalanma ilə bağlı bu simptomlar fərqli ola və bəzi insanlar heç bir simptomla qarşılaşmaya bilər. Bu səbəbdən də simptomlar varsa, xüsusən də laxtalanma pozğunluqları, cərrahi əməliyyatlar və ya uzun müddət hərəkətsizlik kimi risk faktorlarınız varsa, vaxtında diaqnoz üçün kardioloqa müraciət etməyiniz vacibdir.

Qan laxtalanmasının diaqnozu hansı addımları əhatə edir? 

Qan laxtalanmasının diaqnozu adətən xəstəliyin tarixinin qiymətləndirilməsi, fiziki müayinə və diaqnostik testlərin birləşməsini əhatə edir.

Laxtalanma diaqnozunda edilən proseslər bunlardır:

• Xəstəlik tarixi. Həkim müayinəsi xəstəlik tarixçəniz, o cümlədən qan laxtalanması üçün hər hansı risk faktoru, məsələn, laxtalanma pozğunluqları, əməliyyatlar, uzun müddət hərəkətsizlik, siqaret çəkmək və ya ailədə laxtalanma pozğunluqları tarixi haqqında soruşmaqla başlayacaq.
  
  
• Fiziki müayinə. Daha sonra zədələnmiş ərazidə şişlik, həssaslıq, qızartı və ya istilik kimi qan laxtasının əlamətlərini və simptomlarını yoxlamaq üçün fiziki müayinə həyata keçirilir.
  
  
• D-dimer testi. D-dimer qan laxtasının parçalanması zamanı yaranan bir maddədir. D-dimerin yüksək səviyyələri anormal qan laxtasının mövcudluğunu göstərə bilər. Lakin digər tibbi şərtlər də D-dimer səviyyələrinin yüksəlməsinə səbəb ola bildiyi üçün, bu test təkcə laxtalanmanın qiymətləndirilməsi üçün nəzərdə tutulmayıb.
  
  
• Ultrasəs görüntüləmə. Doppler ultrasəs qan laxtalarını aşkar etmək üçün istifadə edilən ümumi bir görüntüləmə testidir. O, damarlarda qan axınının təsvirlərini yaratmaq üçün səs dalğalarından istifadə edir və laxtanın varlığını müəyyən edə bilir.
  
  
• CT və ya MRT taraması. Kompüter tomoqrafiyası (CT) və ya maqnit rezonans görüntüləmə (MRT) qan damarlarını vizuallaşdırmaq və daha böyük damarlarda və ya orqanlarda qan laxtalarını müəyyən etmək üçün istifadə edilə bilər.
  
  
• Venoqrafiya. Bəzi hallarda diaqnozun dəqiqləşdirilməsi üçün venoqrafiya aparıla bilər. Bu, böyük bir damara kontrastlı boya yeridilməsi və qan axını vizuallaşdırmaq və laxtalanma nəticəsində yaranan hər hansı tıxanıqlığı aşkar etmək üçün rentgen şəkillərinin çəkilməsini əhatə edən prosesdir.
  
  
• Ağciyər angioqrafiyası. Ağciyər emboliyası (ağciyərlərdə laxtalanma) şübhəsi varsa, ağciyər angioqrafiyası aparıla bilər. Bu, ağciyərlərdə qan axını vizuallaşdırmaq üçün ağciyər arteriyalarına kontrastlı boya yeridilməsini əhatə edir.
  
  
• Qan testləri. Laxtalanma faktorlarını qiymətləndirmək və digər tibbi şərtləri istisna etmək üçün əlavə qan testləri götürmək də müayinənin əsas hissələrindəndir.
  
  

Qan laxtalanmasına diaqnostik yanaşması laxtanın şübhəli yeri və fərdin tibbi tarixçəsinə görə dəyişə bilər. 

Qan laxtalanmasının qarşısını almağın tədbirləri

Qan laxtalanması riski olan şəxslər üçün qarşısını alma tədbirləri müalicə qədər vacibdir. Həyat tərzində edilən sadə dəyişikliklər laxtalanma ehtimalını azalda bilər. Məsələn, uzun müddət hərəkətsiz qalmaqdan qaçmaq, hər gün ən azı qısa məsafələrdə yerimək və ya sadə məşqlər etmək qan dövranını yaxşılaşdırır. Bu, xüsusilə ofis şəraitində çalışan və ya uzun səfərlərdə hərəkətsiz qalan insanlar üçün çox faydalıdır.

Sağlam qidalanma və balanslı pəhriz də qan dövranına müsbət təsir edir. Qidada Omega-3 yağ turşuları, təzə tərəvəzlər, meyvələr və liflə zəngin məhsulların olması tövsiyə olunur. Siqaretdən uzaq durmaq, artıq çəkini azaltmaq və stressi idarə etmək də qan damarlarının sağlam qalmasına kömək edir. Risk faktorları olan şəxslərin mütəmadi həkim nəzarətində olması və vaxtında analizlər verməsi də profilaktikanın əsas hissəsidir.

Qan laxtalanmasının müalicəsi

Laxtalanmanın müalicəsi müxtəlif amillərdən, o cümlədən laxtanın yeri və ölçüsündən, fərdin ümumi sağlamlığından və hər hansı əsas tibbi vəziyyətin mövcudluğundan asılıdır. 

Qan laxtalanmasının müalicəsində bəzi ümumi yanaşmalar bunlardır:

• Antikoaqulyant dərmanlar (qan durulaşdırıcılar). Antikoaqulyantlar yeni qan laxtalarının əmələ gəlməsinin qarşısını alan və mövcud laxtaların böyüməsini dayandıran dərmanlardır. Bu dərmanlar həkim tərəfindən təyin olunur və dozasını eynilə həkimin təlimatına uyğun istifadə olunmalıdır.
  
  
• Trombolitik terapiya. Trombolitik dərmanlar, müəyyən hallarda qan laxtalarını tez həll etmək üçün istifadə edilə bilər. Bu terapiya daha aqressivdir və adətən böyük ağciyər emboliyaları və ya müəyyən arterial laxtalanma növləri kimi ağır hallar üçün nəzərdə tutulub.
  
  
• Kompressiya corabları. Ayaqlarda qan laxtalanması (dərin ven trombozu və ya DVT) üçün sıxılma corabları taxmaq şişkinliyin qarşısını almağa və ağırlaşma riskini azaltmağa kömək edə bilər.
  
  
• Aşağı Vena Kava (IVC) filtri. Bəzi hallarda, xüsusən də antikoaqulyasiya əks göstəriş olduqda və ya təsirsiz olduqda, IVC filtri yerləşdirilə bilər. Bu, laxtaların ağciyərlərə keçməsinin qarşısını almaq üçün aşağı vena kavaya daxil edilən kiçik cihazdır.
  
  
• Cərrahiyyə. Cərrahi müdaxilələr müəyyən hallarda, məsələn, qan laxtasının əsas qan damarında tıxanmaya səbəb olduğu zaman lazım ola bilər. Cərrahi prosedurlar laxtanın çıxarılmasını və ya yan keçməsini əhatə edir və təhlükəsizdir.
  
  
• Həyat tərzi dəyişiklikləri. Həyat tərzi dəyişiklikləri qan laxtalarının idarə edilməsinə və qarşısının alınmasında digər müalicə üsulları ilə birlikdə yaxşı təsir edir. Buraya sağlam çəki saxlamaq, fiziki cəhətdən aktiv qalmaq, siqareti buraxmaq və digər əsas sağlamlıq şərtlərini idarə etmək daxildir.
  
  

Qan laxtalanması olan şəxslərin kardioloqun tövsiyələrinə əməl etmələri və təyin olunmuş dərmanları qəbul etmələri müalicə müddətində çox vacibdir. Laxtalanma müalicə olunmasa qan laxtaları ağciyər emboliyası, insult və ya orqan zədələnməsi də daxil olmaqla ciddi fəsadlara səbəb ola bilər. Düzgün müalicə və vəziyyətin idarə olunması ilə bu risklərin qarşısını almaq mümkündür.

Qanda laxtalanma ilə bağlı çox soruşulan suallar

Qanda laxtalanma normasi nə qədərdir?

Qanda laxtalanma normasi adətən laborator analizlərlə ölçülür və nəticə saniyələrlə ifadə olunur. Normalda qanın laxtalanması müəyyən zaman aralığında baş verməlidir, bu normadan kənarlaşma laxtalanma pozğunluqlarının göstəricisi ola bilər.

Qan laxtalanmasinin tebii mualicesi mümkündürmü?

Qan laxtalanmasinin tebii mualicesi bəzi hallarda həyat tərzi dəyişiklikləri ilə dəstəklənə bilər. Balanslı qidalanma, kifayət qədər su qəbul etmək, hərəkətli həyat tərzi və qan dövranını yaxşılaşdıran təbii qidalar bu prosesə müsbət təsir göstərə bilər. Lakin ciddi hallarda həkim nəzarəti olmadan yalnız təbii üsullara güvənmək təhlükəlidir.

Aybasi zamani laxta qan gelmesi normaldırmı?

Aybasi zamani laxta qan gelmesi bir çox qadında müşahidə edilə bilər və çox vaxt normal fizioloji haldır. Ancaq laxtalar çox böyük olduqda və ya uzun müddət davamlı olduqda, bu hal ginekoloji problemlərin əlaməti ola bilər və həkimlə məsləhətləşmək lazımdır.

Hamiləlikdə qan laxtalanması təhlükəlidirmi?

Hamiləlikdə qan laxtalanması ciddi risk daşıya bilər, çünki həm ana, həm də dölün sağlamlığını təhlükə altına sala bilər. Hamiləlikdə qan dövranında dəyişikliklər və hormonal təsirlər bu riski artıra bilir, buna görə hamilə qadınlar mütəmadi olaraq nəzarətdə olmalıdır.

Laxtalanma analizi necə verilir?

Laxtalanma analizi nece verilir sualına cavab olaraq, adətən qan nümunəsi götürülür və laborator şəraitdə testlər aparılır. Burada qanın laxtalanma sürəti, D-dimer və digər faktorlar yoxlanılır. Bu analiz həkimə diaqnoz və müalicə planı üçün vacib məlumatlar verir.

Hamilelikde qan laxtalanmasinin qarsisini almaq mümkündürmü?

Hamilelikde qan laxtalanmasinin qarsisini almaq üçün həkimlərin verdiyi məsləhətlərə əməl etmək vacibdir. Fizioterapiya hərəkətləri, sıxılma corablarından istifadə və lazım gəldikdə həkimin təyin etdiyi dərmanlar bu riskin qarşısını ala bilər.

Qan laxtalanması normalda neçə dəqiqədir?

Qan laxtalanması normalda neçə dəqiqədir sualı üçün cavab: sağlam insanlarda qan adətən 3–8 dəqiqə arasında laxtalanır. Bu müddətin daha qısa və ya uzun olması laxtalanma pozğunluqlarının əlaməti ola bilər və əlavə müayinə tələb edir.