Hormonal Pozuntu Niyə Yaranır? Hansı Xəstəliklərə Səbəb Olur?

Qadınlarda hormonal pozuntular bədəndə normal hormonal balansın pozulmasına aiddir. Hormonlar orqanizmdə orqan və sistemlərin fəaliyyətində son dərəcə mühüm rol oynayan ifrazatlardır və buna görə də hormon balansının nizamlı olması sağlam həyat üçün çox vacibdir.
Bu pozğunluqlar müxtəlif səbəblərdən yaranır və müxtəlif simptomlara səbəb olur. Ən əsası, müəyyən bir pozğunluğun hansı hormon və ya hormonlarla əlaqəli olduğunu müəyyən etməkdir.

Hormonların qeyri-kafi ifraz olunması, doğru olmayan vaxtda və yanlış miqdarda ifraz olunması kimi problemlər bir çox sağlamlıq problemlərinin əsas amillərindəndir. Hormonların əsas funksiyalarından biri həm qadınlarda, həm də kişilərdə reproduktiv sistemin düzgün işləməsini təmin etməkdir. Bu səbəbdən hormonal pozuntu olan insanlarda sonsuzluq problemlərinin yaranması mümkündür.

Hormonal pozuntudan qaynaqlanan sonsuzluq problemlərinin əhəmiyyətli bir hissəsi problemin düzəldilməsi ilə özbaşına həll edilir. Əgər "Hormonal pozuntunun müalicəsi varmı?" “Hormonal pozuntuya nə yaxşı təsir edir?” kimi suallara cavab axtarırsınızsa, məqalənin davamına nəzər sala bilərsiniz.

Hormonal pozuntu nədir?

Əksəriyyəti beyindəki hipofiz vəzi tərəfindən idarə olunan və bədənin müxtəlif nöqtələrindəki vəzilər tərəfindən ifraz olunan hormonlar orqanizmdə bir çox kritik vəzifədə rol oynayır.

Bədən temperaturunun tənzimlənməsindən tutmuş, menstruasiya dövrünün rahat keçməsini təmin etməyə, yuxu zamanı zehnin dincəlməsindən tutmuş neqativ emosiyaların öhdəsindən gəlməyə qədər bir çox işi hormonlar yerinə yetirir. Hormonlar həmçinin orqanizmin yetkinlik yaşına girməsinə, böyüməsinə və sağlam şəkildə çoxalmasına şərait yaradır.

Beyin, hipofiz vəzi və ya müxtəlif orqanlardakı bəzi pozğunluqlar və ya anomaliyalar hormonların balanslı və düzgün səviyyədə ifraz olunmamasına səbəb ola bilir. Bu vəziyyət hormonal pozuntu olaraq adlandırılır və son dərəcə kritikdir.

Hormonal pozuntu yaşayan insanlar müxtəlif sağlamlıq problemləri ilə qarşılaşa bilərlər. Bədəndə həddindən artıq tüklənmənin olması, cinsi yetiıkənliyin olmaması, yuxu rejiminin olmaması, menstruasiya dövrünün olmaması və sonsuzluq hormonal disbalansdan yarana biləcək problemlərdən yalnız bir neçəsidir. Bu səbəblə sağlam həyat istəyən hər kəsin hormon səviyyələrini mütəmadi olaraq yoxlatdırmağında fayda var.

Hormonal pozuntunun əsas simptomları nələrdir?

Hormonlar bədəndəki bir çox funksiyanı idarə edir və buna görə də hormonların səviyyəsinin pozulması bir çox fərqli simptomlara səbəb olur. Kişilərdə və qadınlarda hormonal pozuntu simptomları adətən müxtəlif formalarda müşahidə edilir. Qadınlarda reproduktiv sistemə təsir edən bu hormonal pozuntu simptomlarını ümumiləşdirməli olsaq, buraya aşağıdakı əlamətləri şamil edə bilərik:

Nizamsız aybaşı dövrü
Dəri problemləri
Metabolizmada dəyişikliklər
Emosional dəyişikliklər
Reproduktiv sistemdə problemlər

Reproduktiv sistemdə olan hormonal pozuntular cinsi həyatın keyfiyyətindən uşaq sahibi olmağa, ümumi psixologiyadan bədən müqavimətinə qədər bir çox fərqli nöqtəyə təsir edir. Bu səbəblə yuxarıda göstərilən simptomlardan bir neçəsini yaşayan qadınların hormon pozğunluğundan şübhələndikləri təqdirdə ən qısa müddətdə peşəkar həkimə müraciət etmələri böyük əhəmiyyət kəsb edir.

Nizamsız aybaşı dövrü. Qeyri-müntəzəm menstrual dövrü qadınlarda rast gəlinən ümumi bir problemdir və bir çox müxtəlif səbəblərdən yarana bilir. Normal menstruasiya dövrü 21 ilə 35 gün arasında olmalıdır və menstrual qanaxma adətən 2 ilə 7 gün davam edir. Ancaq hormonal dəyişikliklər, stress, yemək vərdişlərindəki dəyişikliklər, çəki və fiziki aktivlik səviyyələrində dəyişiklik kimi amillər nizamsız menstrual dövrlərə səbəb olur.Qeyri-müntəzəm menstruasiyalar, mensturasiyanın daha tez və ya əksinə, daha gec aralıqla olması, menstrual qanaxmanın miqdarında və ya müddətində dəyişiklik, premenstrual simptomların (PMS) şiddətinin artması və ya azalması kimi simptomlarla özünü göstərir.
Bununla belə, bəzi hallarda nizamsız menstruasiya ciddi bir xəstəliyin əlaməti hesab olunur. Polikistik yumurtalıq sindromu (PCOS), tiroid problemləri kimi vəziyyətlər də nizamsız menstruasiyaya səbəb olan hallardır.
Qeyri-stabil menstrual dövrü yaşayırsınızsa və narahatlıqlarınız varsa, həkimə müraciət etməyinizda fayda var. Həkiminiz müvafiq testlər apararaq əsas səbəbi müəyyən edib, sizə müalicə variantlarını təklif edəcəkdir. Bəzi hallarda nizamsız menstrual dövrlər həyat tərzi dəyişiklikləri, çəki nəzarəti, pəhriz və ya hormonal müalicə kimi müxtəlif yanaşmalarla düzəldilə bilinir.

Dəri problemləri. Qadınlarda bu narahatlıq tez-tez dəri problemlərinə səbəb ola bilir. Bu problemlər piy toxumasının artması və ya hormonal dəyişikliklərin səbəb olduğu balanssızlıqlarla əlaqələndirilir. Xüsusilə gənc qadınlarda rast gəlinən bu şərtlərə aşağıdakılar daxil etmək olar:

Sızanaqlar. Xüsusilə yetkinlik dövründə və ya menstruasiya dövründə hormonal dəyişikliklər dəridə yağ istehsalını artırır. Bu vəziyyətdə, sızanaqlar və aknelər üz, sinə və ya arxa nahiyədə görünə bilir.
Yağlı dəri. Hormonal pozuntular dərinin ümumiyyətlə yağlı olmasına səbəb olan haldır. Bu vəziyyətdə, parlaq bir dəri hissi, genişlənmiş məsamələr və akneyə meylli dəri görülür .
Dəri rənginin dəyişiklikləri. Hormonlar dəri rənginin dəyişməsinə (hiperpiqmentasiya və ya ləkələr) səbəb ola biləcək melanin istehsalına təsir göstərir.
Quru dəri. Bəzi hormonal disbalanslar dərinin nəm balansına təsir edə bilir və dərinin qurumasına, qabıqlanmasına səbəb olur.
Hirsutizm. Hormonal disbalans, xüsusilə də artıq androgen hormonu istehsalı bədəndə arzuolunmaz tüklərin yaranmasına səbəb olur (məsələn, üzdə və ya bədəndə).

Hormonal pozuntu ilə əlaqəli dəri problemləri çox vaxt əsas hormon balanssızlığının müalicəsi ilə əlaqədardır. Müalicə hormonal tənzimləyici dərmanlar, gündəlik həyat tərzindəki dəyişikliklər və ya dəriyə qulluq üsullarını əhatə edir. Hormonal balansınızı bərpa etmək və dəri problemlərinizi həll etmək üçün həkiminiz sizin üçün ən uyğun müalicə planını təyin edəcəkdir.

Metabolizmada dəyişikliklər. Qadınlarda hormonal pozuntular maddələr mübadiləsinə əhəmiyyətli təsir göstərir. Hormonlar bədəndəki maddələr mübadiləsini tənzimləyən vacib siqnallardır və hormonal balanssızlıqlar maddələr mübadiləsi sürətini və fəaliyyətini dəyişirlər. Xüsusilə, aşağıdakı pozğunluqlar maddələr mübadiləsinə təsir göstərən əsas amillərdir:

Hipotiroidizm. Tiroid hormonlarının qeyri-kafi istehsalı metabolik sürəti azaldır. Bu zaman insanlarda çəki artımı, yorğunluq, soyuğa dözümsüzlük kimi əlamətlər rast gəlinir.
Polikistik Yumurtalıq Sindromu (PCOS). PCOS hormonal balanssızlıqlarla əlaqələndirilir və insulin rezistentliyi kimi metabolik problemlərə səbəb olur. Bu vəziyyətdə çəki artımı, çətin arıqlama, insulin rezistentliyi və 2-ci tip diabet riski artır.
Cushing Sindromu. Orqanizmdə kortizol səviyyəsinin həddindən artıq yüksəlməsi nəticəsində yaranan bu sindrom, maddələr mübadiləsinə təsir edərək çəki artımına, yağ paylanmasında dəyişikliklərə və insulin rezistentliyinə səbəb olur.
Hiperparatiroidizm. Paratiroid bezlərindən yaranan bu vəziyyət kalsium səviyyələrinə təsir edərək maddələr mübadiləsini poza və sümük sağlamlığına təsir göstərə bilir.

Hormonal pozuntular maddələr mübadiləsində dəyişikliklərə səbəb ola bilər ki, bu da çəki nəzarətinə, enerji səviyyələrinə və ümumi sağlamlığa təsir edən haldır. Müalicə tez-tez hormonal tarazlığın bərpasını, həyat tərzini dəyişdirməyi və dərmanları əhatə edə bilir. Həkiminiz xüsusi hormonal pozğunluq üçün müalicə variantlarını təyin edəcək. Bu müalicələr tez-tez maddələr mübadiləsini bərpa etməyə və ümumi sağlamlığı yaxşılaşdırmağa kömək edəcəkdir.

Emosional dəyişikliklər. Bəli, hormonal pozğunluqlar qadınlarda emosional dəyişikliklərə səbəb olur. Hormonlar emosional vəziyyətlərin və ümumi əhval-ruhiyyənin tənzimlənməsində mühüm rol oynayır. Hormonal balanssızlıq və ya dəyişikliklər emosional vəziyyətə əhəmiyyətli təsir göstərə bilir. Premenstrüel sindrom (PMS) adlanan vəziyyət menstruasiya əvvəli hormonal dəyişikliklərlə əlaqələndirilir və emosional dalğalanmalara, gərginlik, kədər və əsəbilik kimi simptomlara səbəb olur.

Həmçinin, menopauza zamanı estrogen və progesteron kimi hormonların azalması emosional dəyişikliklərə və əhval dəyişikliyinə səbəb olur kı bu da premenopausal sındrom olaraq ədəbiyyatda öz əksini tapır. Bu dövrdə narahatlıq, depressiya, stress kimi emosional vəziyyətlər arta bilir.
Tiroid problemləri və polikistik yumurtalıq sindromu (PCOS) kimi hormonal pozğunluqlar da emosional dəyişikliklərə səbəb olur. Bəzi qadınlar doğuşa nəzarət üçün istifadə edilən hormonal dərmanlarla emosional dəyişikliklərlə üzləşirlər. Bu dərmanlar hormon səviyyələrini dəyişdirir və bəzi insanlarda emosional dalğalanmalara səbəb olur.

Bu emosional dəyişikliklər fərddən fərdə fərqli olur və hormonal dəyişikliklərin şiddəti insanın yaşadığı emosional reaksiyalara təsir edir. Sözügedən problemlə əlaqəli emosional dəyişikliklər hormon balansını bərpa etməklə idarə edilir. Bu səbəblə həkimə müraciət etmək, uyğun müalicə variantları və dəstək almaq vacibdir. Xüsusilə aydın və davamlı emosional dəyişikliklər yaşayan insanlar üçün peşəkar kömək axtarmaq çox vaxt vacibdir.

Reproduktiv sistemdə problemlər. Qadınlarda hormonal pozğunluqlar reproduktiv sistemdə də müxtəlif problemlər yaradır. Hormonal balanssızlıq reproduktiv sistemin düzgün işləməsinə təsir göstərə bilər və müxtəlif reproduktiv problemlərə səbəb olur. Sözügedən problem menstrual dövrə təsir edə bilər və nizamsız və ya həddindən artıq qanaxma və menstruasiya olmaması kimi problemlərə səbəb olur.
Polikistik Yumurtalıq Sindromu – PCOS da hormonal balanssızlıqlarla əlaqələndirilir ki, bu da yumurtalıqlarda kist əmələ gəlməsi və qeyri-müntəzəm menstrual dövrlərlə birlikdə sonsuzluq riskini artırır.

Həmçinin hormonal dəyişikliklər müntəzəm ovulyasiya prosesinə təsir göstərə bilər. Ovulyasiyanın olmaması hamilə qalmağı çətinləşdirən haldır.
Hormonal disbalans zamanı endometriozəs problemi ilə də qarşılaşan qadınlar olur. Bu zaman uşaqlığın daxili təbəqəsi (endometrium) uşaqlıqdan kənar toxuma və orqanlarda böyüyür. Endometriozis hormonal amillərlə əlaqələndirilir və sonsuzluq kimi reproduktiv problemlərə səbəb olur.
Hormonal balanssızlıqlar boruların tıxanmasına səbəb olur ki, bu da yumurtanın sperma ilə görüşməsinə və mayalanmaya mane ola bilər.
Bu reproduktiv sistem problemləri müxtəlif üsullarla müalicə edilə bilər. Hormonal balansın korreksiyası, tibbi müdaxilələr (məsələn, kistlərin çıxarılması), cərrahi müdaxilələr və ya reproduktiv texnologiyalar (məsələn, IVF) kimi müxtəlif üsullarla müalicə edilir. Reproduktiv sistem problemləri həkimlər və reproduktiv sağlamlıq mütəxəssisləri tərəfindən müayinə və müalicə edilməlidir.

Hormonal pozuntunun hansı hallarında həkimə müraciət edilməlidir?

Bu hal tez-tez müxtəlif simptomlarla özünü göstərir və bəzi hallarda bir insanın həyat keyfiyyətinə əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərir. Həkim müayinəsi almaq üçün hansı halla qarşılaşmalı olduğunuzu bilmirsinizsə, bloqumuzun bu hissəsində narahatlığın hansı səviyyəsinin həkim müayinəsinə ehtiyacı olduğunu izah edəcəyik.

Menstruasiya dövrünüzdə əhəmiyyətli və davamlı pozuntularla qarşılaşırsınızsa
Menstruasiya zamanı həddindən artıq qanaxma və ya ağrı varsa
Xüsusilə sızanaq, yağlı dəriniz və ya dəridə əhəmiyyətli dəyişikliklər varsa
Ani çəki artımı və ya itkisi ilə qarşılaşırsınızsa (xüsusən heç bir səbəb olmadan)
Narahatlıq, depressiya, əsəbilik kimi emosional vəziyyətlər tez-tez baş verirsə
Hamilə qalmaqda çətinlik çəkirsinizsə və ya müntəzəm menstrual dövrünə baxmayaraq hamiləliyə nail ola bilmirsinizsə
Davamlı yorğunluq hissi, aşağı enerji səviyyələri ilə qarşılaşırsınızsa

Bu simptomlardan hər hansı biri ilə qarşılaşırsınızsa və ya narahatlığınız varsa, həkimə müraciət etmək vacibdir. Həkim müvafiq testlər apararaq bu narahatlığın varlığını və əsas səbəbi müəyyən edəcəkdir. Erkən diaqnoz bu problemin müalicəsində daha təsirli ola bilər və simptomları aradan qaldırmağa kömək edəcəkdir. Hər hansı bir sağlamlıq problemindən narahatsınızsa və ya simptomlarınız davam edərsə, bir tibb işçisindən kömək istəmək vacibdir.

Hormonal pozuntunun diaqnozu necə qoyulur?

Qadınlarda hormonal disbalans diaqnozu adətən simptomların qiymətləndirilməsi və müəyyən testlərin aparılması ilə qoyulur. Bu halı diaqnoz etmək üçün həkim aşağıdakı addımları ata bilər:

Həkim simptomları, menstrual dövrü modelini, çəki dəyişikliklərini, dəri problemlərini və digər əlamətləri qiymətləndirmək üçün ətraflı anamnez alır. O, həmçinin dərinin vəziyyətini, bədən quruluşunu və digər mümkün simptomları yoxlamaq üçün fiziki müayinə keçirə bilər. Növbəti mərhələdə hormon səviyyələrini qiymətləndirmək üçün qan testləri edilir. Məsələn, tiroid hormonları (TSH, T3, T4 kimi), estrogen, progesteron, testosteron, LH (luteinizing hormon), FSH (follikul stimullaşdırıcı hormon) kimi hormon səviyyələri araşdırılır.

Həmçinin utrasəs və ya digər görüntüləmə testləri, xüsusən kistlər, şişlər və ya digər struktur problemləri kimi şərtləri aşkar etmək üçün lazım olacaqdır.

Bəzi hallarda isə xüsusi şərtləri müəyyən etmək və ya səbəbləri anlamaq üçün əlavə testlər tələb olunur. Məsələn, qlükoza tolerantlığı testi (insulin rezistendtliyini qiymətləndirmək üçün), qalxanabənzər vəzin yoxlanilması və ya digər xüsusi testlər aparılır.

Sözügedən narahatlığın diaqnozu simptomlar, test nəticələri və şəxsin tibbi hekayəsi əsasında qoyulur. Müalicə hormonal tarazlığı bərpa etmək məqsədi daşıyır və bu, adətən insanın simptomlarına, hormon səviyyələrinə və əsas səbəblərə əsasən müəyyən edilir. Hər hansı bir hormonal pozuntudan şübhələnirsinizsə və ya simptomlarınızı qiymətləndirmək istəyirsinizsə, həkimə müraciət etmək vacibdir.

Hormonal pozuntunun müalicə üsulları hansılardır?

Qadınlarda hormonal pozuntunun müalicəsi əsas vəziyyətə, simptomlara və insanın ümumi sağlamlığına görə dəyişir.
Bu halı bərpa etmək üçün dərmanlar istifadə edilməlidir. Məsələn, tiroid hormonları aşağı olarsa, tiroid hormonlarının əvəzedici terapiyası təyin edilir. PCOS kimi hallarda isə hormonal balansı düzəldən dərmanlar istifadə edilməlidir.
Hormonal tarazlığı qorumaq üçün kontraseptiv dərmanlar deyilən hormonal müalicələrdən istifadə ediləcəkdir. Bu müalicələr müntəzəm menstrual dövrü bərpa etmək, hormonal balansı bərpa etmək və ya simptomları aradan qaldırmaq üçündür.
Pəhriz, məşq vərdişləri və stresin idarə edilməsi kimi həyat tərzi dəyişiklikləri hormonal tarazlığın bərpasına kömək edir. Xüsusilə sağlam çəki saxlamaq hormonal balansa müsbət təsir göstərir.

Bəzi hallarda isə kistlərin və ya şişlərin cərrahi yolla çıxarılması tələb olunur. Xüsusilə tıxanma və ya endometrioz kimi hallarda cərrahi müdaxilə tələb olunur. Sonsuzluq kimi hallarda reproduktiv texnologiyalardan (IVF, IUI kimi) və ya digər reproduktiv sağlamlıq müalicələrindən istifadə edilir.
Bəzi insanlar hormonal tarazlığı qorumaq üçün təbii və ya bitki mənşəli əlavələr, qidalanma dəstəyi və ya bitki çayları kimi alternativ müalicələrə müraciət edə bilirlər.

Müalicə planı insanın spesifik vəziyyətindən və hormonal pozğunluğun əsas səbəblərindən asılı olaraq dəyişə bilir. Müalicəyə başlamazdan əvvəl həkimə müraciət etmək vacibdir. Bialoji Təbabət Klinikasında sizi narahat edən bu problemlə bağlı müayinəyə yazıla və həkim tövsiyələri ala bilərsiniz