Aybaşı Gecikməsi: Səbəbləri və Nə Vaxt Təhlükəlidir?
Aybaşı gecikməsi (menstruasiya gecikməsi) qadınların reproduktiv sağlamlığı ilə bağlı tez-tez qarşılaşılan bir vəziyyətdir. Normal menstrual dövr 21-35 gün arasında dəyişir və bəzən menstruasiyanın gözlənilən vaxtdan bir neçə gün gecikməsi təbii haldır. Təcrübəli bir ginekoloqun pasiyentlərinə izah etdiyi kimi, qısa müddətli (bir neçə günlük) gecikmələr adətən panikaya səbəb olmamalıdır. Lakin gecikmə bir həftədən çox davam edərsə və ya tez-tez təkrarlanırsa, bunun altında yatan səbəbləri araşdırmaq vacibdir. Bu məqalədə aybaşı gecikməsinin mümkün səbəblərini, neçə gün gecikmənin normal sayıldığını, belə halda nə etməli olduğunuzu və hansı müalicə yollarının mövcud olduğunu Bioloji Təbabət - İnteqrativ Müalicə Mərkəzinin ginekologiya şöbəsinin həkimləri ətraflı izah verəcək.
Aybaşı Gecikməsinin Səbəbləri
Aybaşının gecikməsi bir sıra fərqli amillərdən qaynaqlana bilər. Bunlardan ən yayğın olanları aşağıdakılardır:
Hamiləlik: Aybaşının gecikməsinin ilk ağla gələn səbəbi hamiləlikdir. Əgər cinsi aktivsinizsə və aybaşınız bir həftədən çox gecikibsə, ilk növbədə hamiləlik testi etmək məsləhətdir. Menstruasiyanın gecikməsi bir çox halda hamiləliyin ilk əlaməti ola bilər.
Stress: Güclü emosional stress bədənin hormon balansına təsir göstərə bilər. Stress zamanı beynin hormonları tənzimləyən “nəzarət mərkəzi” – hipotalamusun fəaliyyəti müvəqqəti ləngiyir; nəticədə yumurtlama prosesi dayanır və aybaşı gecikə bilər. Stress azaldıqdan sonra isə menstrual dövr adətən öz normal ritminə qayıdır.
Çəki dəyişikliyi və qidalanma: Çox sürətlə arıqlamaq və ya həddindən artıq çəki almaq da menstrual dövrü poza bilər. Bədənin normadan təxminən 10% aşağı çəkiyə düşməsi hormonal funksiyaları pozaraq yumurtlamanı dayandıra bilər. Anoreksiya kimi qida pozğunluğu olan qadınlarda aybaşı uzun müddət dayana bilər. Eyni zamanda, piylənmə (artıq çəki) də hormon balansını dəyişdirərək dövrü nizamsız edə bilər.
Həddindən artıq fiziki məşğuliyyət: İdmanla peşəkar səviyyədə məşğul olan və ya bədənini həddən artıq yükləyən qadınlarda da aybaşı gecikməsi müşahidə edilir. Məsələn, balet rəqqasələri və ya marafon qaçışçıları kimi idmançılarda aşağı bədən yağı, yüksək enerji sərfiyyatı və stressin kombinasiyası menstruasiyanın müvəqqəti dayanmasına səbəb ola bilər. Bu hal idman yükü azaldıqda və bədən normal rejiminə qayıtdıqda düzəlir.
Hormonal pozğunluqlar (PCOS və tiroid): Polikistik yumurtalıq sindromu (PCOS) qadınlarda hormon səviyyəsini pozaraq yumurtlamanı gecikdirə və ya dayandıra bilər. PCOS zamanı menstrual dövr tez-tez qeyri-müntəzəm olur və aybaşı bəzən bir neçə ay baş verməyə bilər. Həmçinin qalxanabənzər vəzi xəstəlikləri – həm funksiyanın azalması (hipotiroidizm), həm də artması (hipertiroidizm) – menstruasiya tsiklinə təsir göstərə bilər. Tiroid vəzinin düzgün işləməməsi dövrü nizamsızlaşdırır və hətta aybaşının müvəqqəti dayanmasına yol aça bilər.
Kontraseptiv vasitələr və bəzi dərmanlar: Hamiləlikdən qorunma həbləri (oral kontraseptivlər) aybaşının müntəzəmliyinə təsir göstərə bilir. Bəzi qadınlar doğum nəzarəti həblərindən istifadə edərkən aybaşı qanaxmasının olmadığını müşahidə edirlər ki, bu, dərmanın təsiri ilə uşaqlıq daxilində endometriumun incəlməsi nəticəsində baş verir. Həbi dayandırdıqdan sonra menstrual dövrün bərpası bir neçə ay çəkə bilər. Digər tərəfdən, kontraseptiv iynələr və implantlar da menstruasiyanın müvəqqəti dayanmasına səbəb ola bilər. Bundan əlavə, bəzi dərmanların (məsələn, bəzi antipsixotiklər, kimyaterapiya preparatları, antidepressantlar və s.) yan təsiri olaraq aybaşı kəsilə bilər.
Uşaq əmizdirmə (laktasiya): Yeni doğuşdan sonra körpəsini ana südü ilə qidalandıran analarda (xüsusilə yalnız ana südü ilə qidalanma halında) aybaşı müvəqqəti olaraq bərpa olmaya bilər. Laktasiya dövründə yüksək ifraz olunan prolaktin hormonu yumurtlamanı basqılayır və menstruasiyanı gecikdirir. Körpə böyüdükcə və əlavə qidalara keçildikcə prolaktin səviyyəsi azalır və nəticədə aybaşı dövrü yenidən normallaşır.
Perimenopauza (menopoza keçid): 45-50 yaş aralığında qadınlar menopoza yaxın dövrə qədəm qoyurlar. Bu perimenopauza mərhələsində hormonal dalğalanmalar nəticəsində menstruasiyanın tezliyi və müddəti dəyişir, gecikmələr və ya sikllərin atlanması baş verə bilər. Menopauz başladıqdan (yəni 12 ay ardıcıl aybaşı olmadıqdan) sonra isə menstruasiya tamamilə dayanır ki, bu da artıq təbii hal sayılır.
Yuxarıda sadalananlar aybaşı gecikməsinin ən geniş yayılmış səbəblərindəndir. Hər bir qadının orqanizmi fərdi olduğu üçün eyni faktor birində ciddi təsir göstərərkən digərində heç bir dəyişiklik yaratmaya bilər. Vacib nüans: əgər aybaşınız gecikirsə, ilk olaraq hamiləlik ehtimalını dəqiqləşdirin, daha sonra isə həyat tərzinizə və sağlamlığınıza təsir edə biləcək digər amilləri dəyərləndirin.
Aybaşı Gecikməsi Zamanı Nə Etməli?
Bəs aybaşınız gecikibsə, praktiki olaraq nə etməlisiniz? İlk növbədə, soyuqqanlılığı qoruyub vəziyyəti obyektiv dəyərləndirmək vacibdir. Aşağıda, menstruasiya gecikməsi zamanı atıla biləcək əsas addımlar sadalanır:
Hamiləlik ehtimalını yoxlayın: Aybaşınızın gecikməsi halında ilk addım mümkün hamiləliyi istisna etməkdir. Əgər aktiv cinsi həyatınız varsa, gecikmə 5-7 gün ötən kimi eczanədən hamiləlik testi alın. Test pozitiv çıxarsa, həkimə müraciət edin. Negativdirsə, bir neçə gün sonra testi təkrar etmək faydalı ola bilər, çünki erkən hamiləlikdə test gec pozitivləşə bilər.
Menstrual dövrünüzü izləyin: Aybaşı tarixlərinizi müntəzəm olaraq qeyd edin (təqvimdə və ya xüsusi mobil tətbiqdə). Dövrünüzün uzunluğunu və dəyişkənliyini izləmək gecikmənin həqiqi olub-olmadığını anlamağa yardım edir. Məsələn, əgər siklləriniz bəzən 28 gün, bəzən 33 gün çəkirsə, bu, sizin üçün normal variasiya ola bilər. Dövrün izlənməsi sayəsində hər hansı qeyri-adi uzanma və ya pozulma tez bir zamanda nəzərinizə çarpacaq. Belə məlumatlar həkim müayinəsi zamanı da çox faydalı olur.
Stressi azaltmağa və sağlam həyat tərzinə riayət edin: Gecikmənin ümumi səbəblərindən biri stress və həyat tərzindəki dəyişikliklərdir. Buna görə çalışın yuxu rejiminizi normallaşdırın, gərginliyi azaltmaq üçün rahatlama texnikalarından (məsələn, yoqa, meditasiya) faydalanın. Çəki dəyişikliklərinə diqqət edin – çox sürətli arıqlamaq və ya kökəlməkdən çəkinin. Həmçinin, ifrat fiziki yüklənməni müvəqqəti azaldın. Bədəninizə dincəlmək üçün vaxt verin ki, hormonal tarazlıq bərpa oluna bilsin. Unutmayın ki, sağlam qidalanma, yetərli yuxu və orta dərəcədə fiziki aktivlik menstrual tsiklin daha müntəzəm olmasına kömək edir.
Təsdiqlənməmiş üsullarla aybaşını “çağırmağa” çalışmayın: İnternetdə və xalq təbabətində aybaşını tezləşdirmək üçün müxtəlif “məsləhətlərə” rast gəlmək olar – vitamin C qəbul etmək, bitki dəmləmələri (cəfəri, zəncəfil və s.), isti vanna, intensiv idman, hətta müəyyən qidalar yemək kimi. Lakin bu kimi ev üsullarının etibarlılığı barədə elmi sübut yoxdur. Hər bir qadının bədən reaksiyası fərqli olduğundan, bu “reseptlər” ən yaxşı halda təsirsiz, bəzən isə zərərli ola bilər. Aybaşını dərhal başlatmaq üçün yeganə etibarlı metod hormonal vasitələrdir – məsələn, doğum nəzarət həbləri vasitəsilə menstrual dövrü qabağa çəkmək mümkündür. Ancaq hormonal dərmanlarla tsiklə müdaxilə yalnız həkim nəzarəti ilə aparılmalıdır. Özbaşına hər hansı dərman qəbul etmək və ya təsdiqlənməmiş üsullara əl atmaq məsləhət görülmür.
Zəruri hallarda vaxtında həkimə müraciət edin: Gecikmə 7 günü keçərsə və ya mütəmadi təkrarlanmağa başlayarsa, professional məsləhət almaq üçün ginekoloqa müraciət edin. Xüsusilə də aybaşı 3 sikl ardıcıl gəlmirsə (amenoreya), bu, artıq gözləmədən həkimə getmək üçün ciddi bir səbəbdir. Eyni zamanda, gecikmə ilə yanaşı qeyri-adi hallar varsa – məsələn, kəskin qarın ağrıları, çox güclü (və ya əksinə zəif) menstruasiya qanaxması baş verərsə, yaxud səbəbsiz şəkildə çəki artımı, tüklənmə, sızanaqlanma, saç tökülməsi, həddən artıq yorğunluq kimi əlavə əlamətlər müşahidə olunursa – vaxt itirmədən həkim müayinəsindən keçin. Həkim nə edəcək? Ginekoloq ilkin olaraq sizin detallı anamnezinizi toplayacaq (dövrünüz, həyat tərziniz, xəstəlik tarixçəniz barədə suallar verəcək). Daha sonra ginekoloji müayinə aparıla və ehtiyac olarsa, ultrasəs müayinəsi edilə bilər. Həkim həmçinin qan analizləri ilə hormon səviyyələrinizi (qalxanabənzər vəzi hormonları, prolaktin, cinsiyyət hormonları və s.) yoxlaya bilər. Bu müayinələr vasitəsilə problemin konkret səbəbi müəyyən edilir. Əksər hallarda aybaşı gecikməsinə səbəb olan durum ciddi bir problem olmur və həkimin təyin edəcəyi müalicə ilə aradan qaldırıla bilir. Məsələn, hormonal disbalans aşkarlanarsa, onu tənzimləyən dərman müalicəsi başlanacaq, yaxud PCOS diaqnozu təsdiqlənərsə, uzunmüddətli planlama və müalicə (pəhriz, xüsusi dərmanlar və s.) aparılacaq. Vacib olan odur ki, problemin səbəbi dəqiq bilinsin və uyğun şəkildə həll olunsun.
Aybaşını necə tezləşdirmək olar?
Bəzi qadınlar mühüm bir plan və ya tədbir öncəsi aybaşının tezləşməsini arzulayır və bu məqsədlə müxtəlif yollara müraciət edir. Lakin yadda saxlamalısınız ki, menstruasiyanın başlanma vaxtını əhəmiyyətli dərəcədə qabağa çəkməyin zəmanətli və təhlükəsiz bir üsulu yoxdur. Menstrual tsiklin gedişi bədənin hormon balansı ilə idarə olunur və onu “süni şəkildə” dəyişdirmək hər zaman mümkün olmur.
İnternetdə yayılmış metodların (məsələn, xüsusi bitki dəmləmələri içmək, çox C vitamini qəbul etmək, isti vanna qəbul etmək, fiziki məşğuliyyəti artırmaq, cinsi əlaqədə olmaq və s.) elmi cəhətdən sübut edilmiş effektivliyi mövcud deyil. Bunların bəziləri yalnız anektodik (yəni ayrı-ayrı şəxslərin təcrübəsinə əsaslanan) tövsiyələrdir və hər kəsdə eyni nəticəni verməsi gözlənilmir. Aybaşını bir qədər tezləşdirmək üçün ən etibarlı yol həkimin məsləhəti ilə hormonal vasitələrdən istifadə etməkdir. Məsələn, bəzi hallarda doğum nəzarət həblərinin qəbulunun rejimini dəyişməklə menstruasiyanı bir qədər əvvəl başlamasına nail olunur. Lakin bir daha vurğulayaq: bu kimi müdaxilələr yalnız həkim nəzarəti altında aparılmalıdır. Əks halda, tsiklinizə mənfi təsir göstərə, ya da gözləmədiyiniz əlavə problemlər (məsələn, hormonal pozğunluqlar) yarana bilər.
Aybaşı olmaq üçün dərman varmı?
Aybaşının ciddi dərəcədə ləngidiyi və ya bir neçə ay ardıcıl baş vermədiyi hallarda (hamiləliyin olmadığını fərz etsək), həkiminiz dərman müalicəsi tətbiq edə bilər. Menstruasiyanın uzun müddət olmamasının (amenoreyanın) müalicəsində hormonal preparatlardan, xüsusilə progesteron tərkibli dərmanlardan istifadə olunur. Bu preparatlar uşaqlıqda normal qalınlıqda endometriumun formalaşmasına və sonrasında onun tökülərək menstrual qanaxmanın başlamasına yardım edir, lakin son 6 ayda aybaşı görməyən və hamilə olmayan qadınlarda yenidən normal menstrual sikli başlatmaq üçün istifadə oluna bilər. Həmçinin, oral kontraseptivlər də uzunmüddətli perspektivdə dövrü tənzimləmək üçün həkim tərəfindən təyin oluna bilər. Diqqət: Bu kimi dərmanlar yalnız həkim müayinəsi və göstərişi ilə qəbul edilməlidir. Səbəb müəyyən edilmədən, özbaşına “aybaşı gətirən dərman” qəbul etmək həm təsirsiz ola bilər, həm də sağlamlığınıza zərər yetirə bilər. Məsələn, problemi yaradan qalxanabənzər vəzi patologiyasıdırsa, sadəcə progesteron həbi içmək aybaşını müvəqqəti başlatsa da, əsas problemi həll etməyəcək. Buna görə də, dərman müalicəsi ancaq həkiminizin təyin etdiyi dozada və müddətdə, mütəmadi nəzarət altında aparılmalıdır. Unutmayın, bu kimi hormonal dərmanların kimyəvi təsiri sizin sağlamlığınızda digər qalıcı xəstəliklərə də səbəb ola bilər. İnteqrativ -kompleks yanaşma ilə müalicə daha məqsədə uyğundur.
Klinikamızda aybaşı gecikməsi və menstrual dövr pozğunluqları yaşayan pasiyentlərə hərtərəfli tibbi dəstək göstərilir. Təcrübəli ginekoloqlarımız gecikmənin səbəbini müəyyən etmək üçün lazım olan laborator analizlər və ultrasəs müayinələri həyata keçirir və əldə edilən nəticələrə əsasən fərdi müalicə planı hazırlayırlar. Unutmayın ki, hər bir qadının vəziyyəti unikaldır və klinikamızda hər bir pasiyentə məhz ona uyğun, həssas yanaşma tətbiq olunur.
Tez-tez Verilən Suallar
Aybaşı gecikməsi neçə günə qədər normaldır?
Ümumiyyətlə, təxminən 5-7 günə qədər olan gecikmələr adi sayılır və ciddi narahatlıq doğurmur. Menstrual dövr bir qədər dəyişkən ola bilər; stress, yüngül xəstəlik, qidalanma dəyişikliyi kimi amillər səbəbindən aybaşı bir neçə gün yubana bilər. Yəni aybaşınız 2, 3 hətta 5 gün gecikibsə, panikaya ehtiyac yoxdur – bu, çox vaxt normal fizioloji dəyişkənlik həddindədir. Ancaq gecikmə 1 həftəni keçərsə, bunu nəzərə almaq lazımdır. Əgər dövrünüz adətən müntəzəmdirsə və ilk dəfədir belə uzun gecikmə ilə qarşılaşırsınızsa, bir həftə tamam olanda hamiləlik testi etməyiniz və nəticədən asılı olaraq həkimlə danışmağınız yaxşı olar. Siklləriniz tez-tez dəyişirsə və hər dəfə 7 gündən çox gecikmə müşahidə olunursa, bunu qeyri-müntəzəm menstrual dövr kimi qiymətləndirmək olar və səbəblərin araşdırılması üçün bir ginekoloqa müraciət etmək məsləhətdir.
Aybaşı gecikəndə nə zaman həkimə müraciət etməli?
Aşağıdakı hallarda mütləq həkimə müraciət etmək lazımdır:
(1) aybaşınız ardıcıl üç dövr boyunca baş vermirsə (yəni 3 ay dalbadal gecikir və ya tamamilə olmursa);
(2) gecikmə ilə yanaşı başqa narahatedici əlamətlər də varsa. Məsələn, səbəbsiz çəki artımı və ya azalması, həddən artıq təngənefəsli yorğunluq, üz və bədəndə adi olmayan tüklənmə və ya dərinin həddindən artıq yağlanması/sızanaqlanması kimi şikayətlər hormonal pozğunluğa işarə edə bilər. Aybaşınız başlamasa belə, hər ay PMS (premenstrual sindrom) əlamətlərini (qarın ağrısı, döş həssaslığı və s.) hiss edirdinizsə və indi bu əlamətlər də yoxa çıxıbsa, bu da qeyd olunmalı bir dəyişiklikdir. Ümumiyyətlə, menstrual dövrünüzdə sizi narahat edən hər hansı kəskin bir dəyişiklik baş veribsə və bu, bir neçə sikl ərzində normala dönmürsə, vaxt itirmədən ginekoloqa müraciət edin. Birdəfəlik bir pozulma çox zaman ciddi səbəbli olmaya bilər, ancaq dövrünüz davamlı olaraq uyğunsuz olmağa başlayıbsa, bunu mütləq həkim müayinəsi ilə yoxlatmaq lazımdır. Ertələməyin – həkimə vaxtında müraciət edərək həm öz rahatlığınızı təmin edər, həm də mümkün riskləri öncədən önləyə bilərsiniz.
