Yumurtalıqda Kista Əlamətləri Nələrdir? Niyə Olur?
“Yumurtalıqda kista əlamətləri nələrdir? Niyə olur?” Pasiyentlərimiz tez-tez bu sualı soruşur. Bu məqalədə həmin suallara həkim gözü ilə aydın və tibbi cavab verərək yumurtalıq kistalarının əlamətləri, yaranma səbəbləri və müalicə yollarından bəhs edəcəyik.
İlk növbədə onu qeyd edək ki, yumurtalıq kistaları olduqca tez-tez rast gəlinən bir problemdir və əksər hallarda zərərsizdir. Yəni, çox zaman kista heç bir narahatlıq yaratmadan, müalicəsiz, öz-özünə bir neçə aya yoxa çıxır. Buna baxmayaraq, bəzi hallarda kista böyüyərək ağrılar və digər şikayətlər verə bilər. İndi isə yumurtalıqda kista zamanı hansı əlamətlərin ortaya çıxa biləcəyinə və kistanın nədən əmələ gəlməsinin mümkün səbəblərinə nəzər salaq.
Kista Nədir?
Kista nədir? Kista içi maye ilə dolu kisə deməkdir. İnsan orqanizmində müxtəlif nahiyələrdə kistalar yarana bilər. Yumurtalıq kistaları isə qadın yumurtalığında və ya onun səthində əmələ gələn, içi maye (sulu) maddə ilə dolu kisəciklərdir. Belə maye tərkibli kistalara xalq arasında “mayeli kista” da deyilir. Bir qadının orqanizmində sağ və sol olmaqla iki yumurtalıq olduğundan, kista da sağ və ya sol tərəfdə (bir tərəfli) yarana bilər.
Yumurtalıqda Kista Əlamətləri
Yumurtalıq kistası olan bir çox qadında heç bir gözəçarpan əlamət olmur. Kista kiçik və funksional olduqda (yəni normal menstrual tsiklin gedişində yaranan kista) adətən qadın bunu hiss etmir. Lakin kista böyüdükcə və ya birdən artıq kista olduqda bəzi şikayətlər ortaya çıxa bilər. Müşahidə oluna biləcək əsas əlamətlər bunlardır:
Aşağı qarın (yumurtalıq nahiyəsində) ağrı: Xüsusilə kistanın yerləşdiyi sağ və ya sol tərəfdə sızıltılı və ya kəskin ağrı şəklində özünü göstərə bilər. Ağrı qeyri-müntəzəm olub, gəlib-gedə bilər.
Şişkinlik və dolğunluq hissi: Qarının aşağı hissəsində gərginlik, doluluq və sanki bir kütlə varmış kimi təzyiq hissi yarana bilər.
Aybaşı pozulmaları: Bəzi hallarda menstruasiya zamanı normadan daha şiddətli ağrılar (dismenoreya) və ya aybaşının gecikməsi, hətta tsikldə pozulmalar müşahidə oluna bilər.
Cinsi əlaqə zamanı ağrı: Cinsi akt zamanı, xüsusilə dərin penetrasiyada, çanaq nahiyəsində diskomfort və ağrı hiss oluna bilər.
Sidik və bağırsaq pozulmaları: Böyük kista sidik kisəsi və ya bağırsağa təzyiq göstərərək tez-tez sidiyə çıxma, qəbizlik və ya sidiyi/bağırsağı tam boşalda bilməmə hissi yarada bilər.
Ümumiyyətlə, yumurtalıqda kista ilə bağlı ağrılar adətən birtərəfli olur. Məsələn, kista sağ yumurtalıqdadırsa ağrı daha çox sağ aşağı qarın bölgəsində (bəzən bel nahiyəsinə vuran şəkildə) hiss edilir.
Yuxarıda sadalananlar kistanın yaratdığı nisbətən yüngül əlamətlərdir. Əgər kista qəfildən partlayarsa (yırtılarsa), qarın boşluğuna qan sızması nəticəsində qəfil və şiddətli ağrı meydana gələ bilər. Kista, yumurtalığın öz oxu ətrafında dönməsinə - burulmasına (ovarial torsiya) səbəb olarsa, xəstədə şiddətli ağrı ilə yanaşı güclü ürəkbulanma və qusma da yarana bilər. Bu kimi hallar təcili tibbi yardım tələb edir və vaxtında müdaxilə olunmazsa, ciddi fəsadlara yol aça bilər.
Bir Pasiyentimizin Tarixçəsi
35 yaşlı bir pasiyentimiz uzun müddət idi ki, sağ aşağı qarın nahiyəsində periodik ağrılardan şikayətlənirdi. Əvvəlcə bu ağrılara əhəmiyyət verməsə də, zamanla xüsusən menstruasiya ərəfəsində ağrıların artdığını və hətta bel nahiyəsinə vurduğunu müşahidə etmişdi. Klinik müayinə və ultrasəs nəticəsində onun sağ yumurtalığında 5 sm ölçülü funksional kista aşkarlandı. Pasiyenti rahatlaşdıraraq bu kistanın xoşxassəli (zərərsiz) olduğunu və bir müddət təbii üsullarla izlənilməsinin mümkünlüyünü izah etdik. Fərdi şəkildə təyin etdiyimiz bitki tərkibli müalicə və qidalanma dəyişiklikləri sayəsində 3 ay sonra aparılan növbəti ultrasəs müayinəsində kistanın ölçüsünün kiçildiyi müşahidə olundu. Bu hekayə göstərir ki, düzgün yanaşma ilə bir çox yumurtalıq kistalarını əməliyyatsız, təhlükəsiz şəkildə idarə etmək mümkündür.
Yumurtalıqda Kista Nədən Əmələ Gəlir?
Yumurtalıq kistalarının ən çox rast gəlinən yaranma səbəbi ovulyasiya, yəni yumurtlama prosesidir. Normal menstrual tsikldə hər ay yumurtalıqda follikul adlı kiçik bir kisəcikdə bir yumurta hüceyrəsi yetişir. Yumurta yetişib müəyyən ölçüyə çatdıqda follikul qabarır və partlayaraq yumurtanı xaric edir – bu prosesə ovulyasiya deyilir. Lakin bəzi hallarda follikul partlamır və içində maye yığılıb qalaraq follikulyar kista əmələ gətirir. Həmçinin ovulyasiyadan sonra follikulun boşaltdığı kisəcik (sarı cisim) tam bağlanmazsa, orada maye toplanaraq korpus luteum kistası yarana bilər. Bu cür kistalar funksional kistalar adlanır və adətən 2-3 menstrual tsikldən sonra bədənin öz daxili mexanizmi ilə sorulub yox olur.
Digər, nisbətən nadir kista növləri və yaranma səbəbləri bunlardır:
Endometrioz: Uşaqlıq daxili qişasının (endometriumun) uşaqlıqdan kənarda inkişaf etməsi nəticəsində yaranır. Endometrioz zamanı bu toxuma yumurtalığa yapışaraq endometrioma adlı kista yarada bilər. Xalq arasında buna “şokolad kistası” da deyilir (içində köhnə qan toplandığı üçün rəngi tünd olur).
Dermoid kista: Embrional dövrdən qalma ilkin reproduktiv hüceyrələrdən inkişaf edir. Belə kistanın içində saç, dəri, diş kimi müxtəlif toxuma parçaları ola bilər. Dermoid kistalar adətən xoşxassəlidir, lakin böyüyüb ağırlaşdıqda yumurtalığın burulması riskini artıra bilər.
Sistadenoma: Yumurtalığın səthindəki epiteli hüceyrələrdən yaranan bu kistalar içi duru və ya selikli maye ilə dolu olur. Sistadenomalar bəzən xeyli böyüyə bilər və ətraf orqanlara təzyiq yaradaraq narahatlıq verə bilər.
Pelvik infeksiyalar: Şiddətli çanaq iltihabı (məsələn, uşaqlıq və ya boruların infeksiyaları) yayılaraq yumurtalıqlarda kistik abseslər yarada bilər.
Polikistik yumurtalıq sindromu (PKOS): Bu hormonal pozğunluq zamanı yumurtalığın səthində çoxsaylı xırda kistalar yaranır. PKOS menstrual tsikli pozur, hormonal disbalans və sonsuzluq riskini artırır.
Ümumiyyətlə, reproduktiv yaşda (menstruasiya dövrü aktiv olan) qadınlarda funksional yumurtalıq kistalarına daha tez-tez rast gəlinir. Menopauzadan sonra isə yumurtalıqlarda kista çox nadir hallarda yaranır, lakin yaranarsa bədxassəli (yəni xərçəng) olma ehtimalı az da olsa artır. Bu səbəbdən menopauza dövründən sonra yumurtalıqda hər hansı kista aşkarlanarsa, həkim onun təhlükəsizliyinə (xoşxassəli olmasına) xüsusi diqqət yetirəcək.
Kistanın İnteqrativ Tibb İlə Müalicəsi
Yumurtalıq kistasının müalicəsi kistanın növü, ölçüsü və verdiyi əlamətlərdən asılıdır. Kiçik ölçülü funksional kistalar üçün həkim çox zaman 4-6 həftəlik bir müddətdə aktiv müalicə etmədən, sadəcə nəzarət altında gözləməyi (gözləmə taktikası) tövsiyə edir. Bu müddətin sonunda təkrar ultrasəs müayinəsi ilə kistanın kiçilib-kiçilmədiyi yoxlanılır. Belə nəzarətli gözləmə zamanı pasiyentin ağrı və digər şikayətləri olarsa, onları yüngülləşdirmək üçün ev şəraitində bəzi təbii üsullardan faydalanmaq mümkündür. Məsələn:
İsti kompres (termofor) qoymaq və ya isti vanna qəbul etmək qarın ağrısını bir qədər azalda bilər.
Yüngül masaj və ümumi relaksasiya (istirahət, stresin azaldılması) əzələ gərginliyini aradan qaldıraraq ağrını yüngülləşdirə bilər.
Ağrıkəsicilər: Parasetamol, ibuprofen kimi reseptsiz satılan ağrıkəsici dərmanlar qısamüddətli istifadə üçün faydalı ola bilər.
Pəhriz dəyişikliyi: Şəkərli, emal olunmuş qidaları azaltmaq, əvəzində tərəvəz-meyvə yönümlü balanslı qidalanmaq hormonal tarazlığa müsbət təsir göstərə bilər.
Bu kimi tədbirlər kistanın yaratdığı simptomları azaltmağa yardımçı ola bilər. Lakin unutmayın: ev şəraitində görülən müalicəvi tədbirlər kistanın özünü aradan qaldırmır, sadəcə əlamətləri yüngülləşdirir. Kistanın tam müalicəsi və yox olması üçün mütləq həkim nəzarəti tələb olunur. Həkiminiz lazım bildiyi halda hormonal dərman müalicəsi (məsələn, oral kontraseptivlər) tətbiq edə və ya digər müalicə metodlarını önərə bilər.
İnteqrativ tibb yanaşmasının məqsədi isə orqanizmin özünütənzimləmə və sağalma qabiliyyətini dəstəkləməkdir. Bioloji Təbabət İnteqrativ Müalicə Mərkəzində yumurtalıq kistaları ilə bağlı müalicə planı hər bir pasiyent üçün fərdi qaydada qurulur. İnteqrativ tibbə əsaslanan yanaşma çərçivəsində pasiyentin qidalanma rejimi, hormonal vəziyyəti və həyat tərzi nəzərə alınaraq zəruri hallarda bitki tərkibli preparatlar, akupunktur, həmçinin stressin idarə olunması kimi üsullar müalicə proqramına daxil edilir. Məsələn, tədqiqatlar göstərir ki, akupunktur çanaq orqanlarına qan axınını yaxşılaşdıraraq hormon balansına müsbət təsir göstərə və ağrını azalda bilər. Bəzi bitki mənşəli vasitələr də ənənəvi olaraq hormonal balansı dəstəkləmək məqsədilə istifadə olunur.
Belə kompleks və təbii yanaşma sayəsində əksər funksional kistaları cərrahi müdaxiləyə ehtiyac qalmadan nəzarətdə saxlamaq mümkün olur.
Nəticə: Yumurtalıqda kista diaqnozu bir çox qadını narahat etsə də, yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi əksər hallarda bu kistalar xoşxassəlidir və öz-özünə yox ola bilir. Vaxtında müayinə və düzgün müalicə yanaşması ilə kistanı nəzarətdə saxlamaq, ağırlaşmaların qarşısını almaq mümkündür. Sonda mövzu ilə bağlı ən çox verilən bəzi suallara qısa cavabları diqqətinizə çatdırırıq:
Tez-tez Verilən Suallar
Yumurtalıq kistası ağrı verir?
Adətən xeyr, kiçik ölçülü kistalar ağrı vermir. Lakin kista böyüdükcə sağ və ya sol aşağı qarın nahiyəsində küt və ya kəskin ağrılara səbəb ola bilər. Bu ağrılar xüsusilə ovulyasiya zamanı və ya aybaşı ərəfəsində arta bilər.
Yumurtalıq kistaları təhlükəlidirmi?
Əksər hallarda təhlükəli deyil. Yumurtalıq kistalarının böyük əksəriyyəti xoşxassəlidir və zamanla yoxa çıxır. Məsələn, statistikaya görə, yumurtalıq kistalarının cəmi <1%-i xərçəng xarakterlidir. Buna baxmayaraq, menopauzadan sonra ortaya çıxan kistalara xüsusi diqqət yetirilməlidir, çünki yaşlı qadınlarda kistanın bədxassəli olma ehtimalı cavanlara nisbətən bir qədər yüksəlir.
Yumurtalıq kistası sonsuzluğa səbəb olurmu?
Sonsuzluğa birbaşa səbəb olması çox nadir haldır. Əksər yumurtalıq kistaları (xüsusən funksional kistalar) qadının reproduktiv qabiliyyətinə təsir göstərmir. Hətta sağlam qadınlar hər ay özləri də bilmədən xırda kistalar yaradır və sonra onlar sorulub itir. Lakin Polikistik Yumurtalıq Sindromu (PKOS) kimi xüsusi hallarda yumurtalığın üzərində çoxsaylı kistalar yaranıb ovulyasiyanı pozur və hamilə qalmağı çətinləşdirir. Belə vəziyyətlərdə müvafiq müalicə aparılmalıdır.
Yumurtalıq kistasını təbii üsullarla müalicə etmək olarmı?
Bəzi təbii üsullar kistanın yaratdığı narahatlıqları azaltmağa kömək edə bilər. Məsələn, ağrıları yüngülləşdirmək üçün isti kompres tətbiqi, düzgün qidalanma və stresin azaldılması faydalıdır. Kiçik funksional kistalar bədənin öz mexanizmi ilə sorulub yox ola bilər. Ancaq kistanın tam müalicəsi üçün həkim nəzarəti vacibdir. Həkiminiz zəruri görərsə, hormonal dərmanlar və digər müalicə vasitələri təyin edəcək. Heç bir bitki tərkibli dərmanı və ya əlavəni həkim məsləhəti olmadan qəbul etmək olmaz.
Yumurtalıq kistası mütləq əməliyyatla götürülməlidir?
Xeyr, qəti deyil. Əksər hallarda əməliyyata ehtiyac qalmır. Təxmini hesablamalara görə, qadınların yalnız 5-10%-də yumurtalıq kistasına görə cərrahi əməliyyat tələb olunur. Aşağıdakı hallarda əməliyyat düşünülə bilər: kista bir neçə ay ərzində öz-özünə kiçilmirsə və ya getdikcə böyüyürsə, ultrasəs müayinəsində kistanın quruluşu qeyri-adi görünürsə (məsələn, möhkəm hissələr varsa), yaxud pasiyent artıq menopauzaya keçibsə. Bu kimi vəziyyətlərdə həkiminiz əməliyyat məsləhət görə bilər. Digər hallarda isə, adətən, mütəmadi nəzarət, dərman müalicəsi və lazım gəldikdə minimal invaziv prosedurlar (məsələn, ultrasəs nəzarəti altında kistanın mayesinin xüsusi iynə ilə boşaldılması) ilə problemi həll etmək mümkün olur.
