Çiyin Ağrısı: Səbəbləri, Diaqnozu, Müalicəsi və Qarşısının Alınması
Çiyin ağrısı həm gənclər, həm də yaşlılar arasında tez-tez rast gəlinən bir problemdir. Çiyin oynağı qollarımızı hərəkət etdirməyimizi təmin edən ən çevik və mürəkkəb oynaqlardan biridir. Onun bu qədər geniş hərəkət qabiliyyəti çiyini zədələnməyə daha meyilli edir. Çiyin ağrıları gündəlik fəaliyyətləri çətinləşdirə, hətta yuxu pozuntularına belə yol aça bilər. Bu məqalədə çiyin ağrısının əsas səbəbləri, diaqnoz metodları, müalicə üsulları və ağrının qarşısını alma yolları sadə dildə izah edilir.
Çiyin Ağrısının Səbəbləri
Çiyin ağrısının bir çox yerli səbəbi ola bilər. Ən çox rast gəlinən səbəblərə aşağıdakılar aiddir:
• Artrit: Çiyin oynağının iltihabi və degenerativ xəstəliyidir. Artrit zamanı oynağı örtən qığırdaq toxuması zədələnir və iltihab (inflamasiya) yaranır. Bu da oynaqda ağrı və hərəkət məhdudluğu ilə özünü göstərir.
• Bursit və tendonit: Bursit çiyindəki sürtgü kisəsinin (bursa) iltihabıdır, tendonit isə əzələ vətərinin iltihabına deyilir. Hər iki halda oynağın hərəkəti zamanı ağrı və həssaslıq meydana çıxır.
• Rotator manjet zədələnməsi: Rotator manjet çiyin oynağını sabitləşdirən əzələ və vətər qrupudur. Bu quruluşun yırtığı və ya iltihabı güclü ağrıya, qolu qaldırarkən çətinliyə və qolun qüvvədən düşməsinə səbəb ola bilər.
• Çiyin çıxığı: Çiyin oynağının yerindən çıxması nəticəsində kəskin ağrı və oynağın deformasiyası baş verir. Çıxıq adətən travma (yıxılma, zərbə) nəticəsində yaranır. Çiyin oynağı bədənin ən çox çıxan oynaqlarından biridir.
• “Donmuş çiyin” (adheziv kapsulit): Çiyin oynağı kapsulasının qalınlaşıb sıxılması nəticəsində meydana gəlir. Bu zaman çiyində xroniki ağrı və hərəkətsizlik yaranır. Adətən ağrı səbəbilə çiyinin uzun müddət az hərəkət etməsi kapsulun bərkiməsinə gətirib çıxarır və nəticədə çiyin demək olar ki, hərəkətsiz qalır.
• Sınıqlar və zədələr: Qolun yuxarı sümüyünün, kürək sümüyünün və ya körpücük sümüyünün sınığı (qırığı) çiyində şiddətli ağrı və şişkinlik törədir. Eyni zamanda, çiyin əzələlərinin və bağlarının gərilməsi və ya qopması (məsələn, idman zamanı ani hərəkət nəticəsində) da ağrı yarada bilər.
Yuxarıda sadalananlarla yanaşı, daha nadir hallarda şişlər (şiş xəstəliyi), infeksiyalar və ya sinir sisteminə aid problemlər də çiyin bölgəsində ağrıya səbəb ola bilər. Məsələn, boyun fəqərələrində sinirin sıxılması (boyun yırtığı) çiyinə vuran ağrı verə bilər.
Bəzi hallarda çiyin ağrısı ümumiyyətlə çiyin oynağından qaynaqlanmaya bilər. Reflektor (əks olunan) ağrı adlandırılan bu vəziyyətdə problem bədənin başqa orqanında olur, lakin ağrı çiyində hiss edilir. Məsələn, ürək xəstəliyi (xüsusilə infarkt zamanı) və ya öd kisəsi iltihabı sağ və ya sol çiyində ağrıya yol aça bilər. Reflektor ağrı zamanı adətən çiyinin hərəkəti ağrını artırmır. Xüsusilə sol çiyində qəfildən başlayan şiddətli ağrı ilə bərabər sinə sıxılması, təngnəfəslik, başgicəllənmə və soyuq tər kimi simptomlar ortaya çıxarsa, bu, infarktın göstəricisi ola bilər – belə hal yaranarsa, dərhal təcili tibbi yardıma müraciət etmək lazımdır.
Çiyin Ağrısının Diaqnozu necə qoyulur?
Çiyin ağrısından əziyyət çəkən xəstənin həkim müayinəsi.
Həkim, çiyin ağrısının səbəbini müəyyən etmək üçün ilk növbədə xəstənin tibbi tarixçəsini öyrənir – ağrının nə vaxt və necə başladığını, şiddətini və əvvəl belə bir problemin olub-olmamasını soruşur. Daha sonra fiziki müayinə aparılır: həkim çiyin nahiyəsində gözlə görülən hər hansı şiş, qızartı, əyilmə və ya deformasiyaya baxır, çiyinin hərəkət diapazonunu və qolun gücünü yoxlayır. Müayinə zamanı həkim çiyinə müxtəlif istiqamətlərdə hərəkətlər etdirərək hansı nöqtədə ağrının artdığını müəyyən edə bilər.
Diaqnozu dəqiqləşdirmək üçün bəzən əlavə instrumental müayinələr tələb olunur. Ən çox istifadə edilən görüntüləmə üsulu rentgen müayinəsidir. Rentgen şüaları vasitəsilə çəkilən qrafiyada çiyin sümüklərində sınıq, çıxıq və ya artritə bağlı dəyişikliklər aşkarlana bilər. Yumşaq toxumaların – vətər, bağ və əzələlərin – vəziyyətini görmək üçün isə maqnit-rezonans tomoqrafiya (MRT) və ya ultrasəs müayinəsi faydalıdır; bu müayinələr çiyin ətrafı yumşaq toxumaların daha ətraflı görüntüsünü verir. Lazım gələrsə, həkim sinir və əzələ funksiyasını yoxlamaq üçün elektromiyoqrafiya (EMG) müayinəsi də istəyə bilər. Oynaq daxilinə kontrast maddə vurularaq aparılan artroqrafiya da bəzi hallarda oynağın strukturunu daha aydın görməyə yardım edir. Nəhayət, nadir hallarda həm diaqnostik, həm də müalicəvi məqsədlə artroskopiya tətbiq oluna bilər – bu zaman həkim kiçik kəsikdən çiyin oynağının içinə mikro kamera ilə baxır və problemləri birbaşa görüntüləyir. Bütün bu müayinə metodları həkimə çiyin ağrısının konkret səbəbini müəyyən etməyə kömək edir.
Çiyin Ağrısının Müalicəsi
Çiyin ağrısının müalicəsi ağrının səbəbindən asılı olaraq dəyişir. Çox zaman konservativ (qeyri-cərrahi) müalicə üsulları ilə yaxşı nəticə əldə olunur və cərrahiyyəyə ehtiyac qalmır. Müalicə planına adətən istirahət, fiziki fəaliyyətin müvəqqəti məhdudlaşdırılması, ağrı və iltihab əleyhinə dərmanlar, fizioterapiya (müalicəvi bədən tərbiyəsi) və lazım gəldikdə manual terapiya kimi üsullar daxildir. Ağrı çox şiddətlidirsə və ya ciddi zədə mövcuddursa, immobilizasiya (məsələn, qolun hərəkətsiz vəziyyətdə saxlanması) tələb oluna bilər. Səbəbdən asılı olaraq bəzi hallarda isə cərrahi müdaxilə zəruri olur. İlk mərhələdə həkimlər adətən ən sadə və təhlükəsiz müalicə yollarından başlayır, daha invaziv (cərrahi) üsulları yalnız zərurət olduqda tətbiq edirlər.
Ev şəraitində yardım və konservativ müalicə
Çiyin ağrısı başlayan kimi tətbiq edilə biləcək bir sıra sadə tədbirlər vardır. Yüngül və orta dərəcə ağrılarda ev şəraitində aşağıdakı üsulları sınamaq olar:
• İstirahət: Ağrıya səbəb olan hərəkətlərdən və ağır fiziki fəaliyyətlərdən müvəqqəti imtina edin. Çiyinizi zorlayan idman, ağır yüklərin qaldırılması kimi fəaliyyətlərdən uzaq durmaq oynağın bərpasına imkan verir. Zədələnmiş çiyini hərəkətsiz saxlamaq üçün lazım gəlsə, müvəqqəti olaraq sarğı istifadə oluna bilər.
• Buz kompressi: Kəskin ağrı və şiş zamanı ilk 1-2 gün ərzində buz tətbiqi çox faydalıdır. Çiyin üzərinə buz paketi və ya dondurulmuş tərəvəz bağlaması qoyub 15-20 dəqiqə saxlamaq iltihabı azaldır və ağrını keyidir. Bu proseduru gündə bir neçə dəfə təkrar etmək olar. Diqqət etmək lazımdır ki, buz birbaşa dərinin üstünə qoyulmasın – arada nazik bir parça olsun ki, dərini soyuqyanıqdan qoruyasınız. İltihab azaldıqdan, yəni travmadan bir neçə gün keçdikdən sonra isə isti kompress (məsələn, ilıq termofor) əzələlərin gərginliyini azaltmaq üçün tətbiq oluna bilər.
• Ağrıkəsici və iltihabəleyhinə dərmanlar: İlıq gellər və kremlər (məsələn, mentollu məlhəmlər) ağrını müvəqqəti yüngülləşdirə bilər. Yerli təsir kifayət etmədikdə, reseptsiz satılan ağızdan qəbul edilən ağrıkəsicilərdən istifadə olunur. Məsələn, qeyri-steroid iltihabəleyhinə preparatlar ağrını və iltihabı azaltmağa kömək edir. Bu dərmanları təlimata uyğun, müəyyən dozada qəbul etmək vacibdir.
Yuxarıdakı sadə tədbirlər çox zaman çiyin ağrısını yüngülləşdirir və vəziyyəti düzəldir. Əlamətlər bir neçə günə azalmırsa və ya əksinə artırsa, həkimə müraciət etmək mütləqdir.
Çiyin ağrısında Fizioterapiya və reabilitasiyanın önəmi
Çiyin ağrılarının müalicəsində fizioterapiya (müalicəvi bədən tərbiyəsi) və reabilitasiya çox mühüm rol oynayır. Fizioterapiyanın əsas məqsədi çiyin oynağını dəstəkləyən əzələlərin gücünü bərpa etmək və oynağın hərəkətliliyini artırmaqdır. Bunun üçün fizioterapevt tərəfindən xəstəyə xüsusi məşqlər kompleksi hazırlanır. Bu bərpa məşqlərinin bir qismi fizioterapevtin nəzarəti altında mərkəzdə, digər qismi isə evdə müstəqil olaraq icra edilir. Məşqlər çiyin ətrafı əzələlərin gücləndirilməsi və gərilməsinə yönəlir. Həkim-fizioterapevt xəstənin gücünə və ağrının dərəcəsinə uyğun olaraq yüngül çəkilər, elastik bantlar və ya yalnız bədənin öz ağırlığından istifadə etməklə hərəkətlər təyin edir. Məsələn, çiyin əzələləri üçün gərmə hərəkətləri, qollarla divara təkan və ya rezin bantla dartınma kimi məşqlər verilə bilər. Fizioterapiya seansları zamanı mütəxəssis, lazım gəldikdə, əlavə olaraq buz və ya istilik tətbiq edə və manual terapiya metodlarından yararlana bilər. Manual terapiya – fizioterapevt və ya manuel terapevt tərəfindən əllə edilən xüsusi mobilizasiya və masaj texnikaları – əzələlərin gərginliyini azaltmağa, oynağın hərəkət dərəcələrini artırmağa xidmət edir. Mütəmadi fizioterapiya sayəsində bir neçə həftə ərzində çiyində ağrı azalır, hərəkət qabiliyyəti yaxşılaşır.
Dərman vasitələri
Ağrının daha şiddətli və ya xroniki olduğu hallarda həkim müalicə planına dərman vasitələri əlavə edə bilər. Bunlara iltihabəleyhinə təsirli reseptli dərmanlar və ya əzələ spazmını azaltmaq üçün əzələ keyidicilər aid ola bilər. Əgər nəticə verməsə, həkim-travmatoloq-ortoped Kortizon iynəsi tərtib edə bilər. Bu güclü iltihabəleyhinə təsir göstərərək ağrını sürətlə azalda bilər. Lakin belə inyeksiyalar ildə bir neçə dəfədən çox tətbiq edilmir, çünki təkrarlanan steroid inyeksiyaları vətər və qığırdaq toxumasını zəiflədə bilər.
Bəzi hallarda (məsələn, rotator manjetin tam qopması, çiyin oynağının təkrarlanan çıxığı, sümüklü strukturların ciddi zədələri və s.) çiyin ağrısını aradan qaldırmaq üçün cərrahi müdaxilə tələb oluna bilər. Əgər çiyin ağrısı konservativ müalicəyə tabe olmursa və pasiyentin həyat keyfiyyətini ciddi şəkildə aşağı salırsa, cərrah-travmatoloq-ortoped vəziyyəti dəyərləndirib əməliyyat variantlarını müzakirə edəcək. Cərrahiyyə problemi aradan qaldırmaq üçün müxtəlif üsullarla həyata keçirilə bilər:
• Artroskopik cərrahiyyə: Kiçik kəsiklərdən xüsusi kamera və alətlərlə oynağın içinə girilərək aparılan minimal invaziv əməliyyatdır. Artroskopiya zamanı həkim oynağın içindəki çapıqları təmizləyə, zədələnmiş vətərləri və ya qığırdaq hissələrini bərpa edə bilər. Bu üsulla bərpa dövrü adətən daha qısa və rahat keçir.
• Açıq üsulla cərrahi əməliyyat: Daha böyük kəsiklə aparılan ənənəvi əməliyyatdır. Böyük sümük sınıqlarının birləşdirilməsi, vətər transferləri və ya rotator manjetin geniş rekonstruksiyası kimi ciddi müdaxilələr açıq cərrahiyyə tələb edə bilər. Bərpa müddəti bir qədər uzun olsa da, lazımi hallarda açıq əməliyyat çiyinin funksiyasını bərpa etmək üçün ən etibarlı yoldur.
• Çiyin oynağının protezləşdirilməsi: Əgər çiyin oynağı tamamilə sıradan çıxıbsa (məsələn, ağır artrit səbəbindən), oynağın hissələri metal-plastik protezlə əvəz oluna bilər. Çiyin artroplastikası adlanan bu əməliyyatda humerus başı və ya kürək sümüyünün oynaq səthi protez implantlarla dəyişdirilir. Bu, ağrını aradan qaldırır və oynağın müəyyən dərəcədə funksiyasını bərpa edir.
Unutmaq olmaz ki, çiyin ağrısı olan xəstələrin böyük əksəriyyəti cərrahi əməliyyata ehtiyac duymadan, konservativ müalicə ilə yaxşılaşır. Cərrahiyyə ən son seçim olub, yalnız digər müalicələr təsir etmədikdə və ya zədənin xarakteri əməliyyat tələb etdikdə icra edilir. Əməliyyatdan sonra da uğurlu nəticə əldə etmək üçün fizioterapiya və reabilitasiya proqramına riayət etmək vacibdir.
Çiyin ağrısını tamamilə önləmək mümkün olmasa da, riski azaltmaq üçün atıla biləcək addımlar mövcuddur. Çiyin oynağını möhkəmləndirmək, düzgün istifadə etmək və zədələrdən qorunmaq üçün bu profilaktik tövsiyələrə əməl etmək faydalıdır:
• Müntəzəm gərmə və gücləndirici məşqlər: Çiyin ətrafı əzələləri möhkəm və elastik saxlamaq ağrıların qarşısını almağa kömək edir. Mütəmadi olaraq yüngül güc məşqləri və gərmə hərəkətləri etmək rotator manjet və digər dəstək əzələlərini gücləndirir, nəticədə çiyin oynağı daha stabil olur və zədə riski azalır. Sadə gərmə hərəkətlərindən biri kimi, bir əl ilə qarşı tərəfdəki çiyindən tutub yüngülcə aşağı və arxaya doğru çəkmək çiyin əzələlərini funksionallığını artıra bilər. Bu cür məşqlər çiyin oynağının hərəkət diapazonunu artırır, ağrı və sərtliyi azaltmağa kömək edir.
• Düzgün duruş və qamət: Gündəlik həyatda qaməti düzgün saxlamaq çiyinlərə düşən yükü azaldır. Uzun müddət kompüter qarşısında oturarkən kürək sümüklərini arxaya doğru çəkib sinəni qabağa vermək, çənəni çox irəli uzatmadan dik oturmaq çiyin oynağının düzgün vəziyyətdə qalmasına imkan yaradır. Qamətin pozulması (məsələn, çiyinlərin önə doğru gəlməsi) rotator manjetin sıxışmasına və ağrıya yol aça bilər. Odur ki, iş zamanı arada bir qalxıb çiyinləri və boyunu hərəkət etdirmək, duruşu düzəltmək əhəmiyyətlidir.
• Fəaliyyətləri tədricən artırmaq: Qeyri-adi dərəcədə ağır fiziki iş görmək və ya idmanda hazırlıqsız şəkildə həddindən artıq yüklənmək çiyin zədələrinə səbəb olur. Ona görə də, yeni bir məşq proqramına başlayırsınızsa və ya ağır yük qaldırmağı tələb edən bir işə girişirsinizsə, yüklənməni tədricən artırın. Həddən artıq yüklənmədən çəkinmək, öz gücünüzü aşan hərəkətləri tədricən öyrəşərək etmək çiyin ağrılarının qarşısını almağa yardım edir.
• İsinmə və düzgün texnika: İdmanla məşğul olmamışdan əvvəl və ya ağır fiziki işdən öncə çiyin əzələlərinizi isindirin. Məsələn, qollarınızı yavaş-yavaş dairəvi hərəkətlərlə çevirmək, yüngül dartınma hərəkətləri etmək əzələləri hərəkətə hazır vəziyyətə gətirir. Həmçinin, idman etdiyiniz zaman hərəkətləri doğru texnika ilə yerinə yetirin – ağırlıqları düzgün formada qaldırın, təkrarlanan hərəkətlərdə çiyin duruşuna diqqət yetirin. Bu, zədələnmə riskini xeyli azaldacaqdır.
Yekun olaraq, çiyin ağrısı çox yayılmış bir problem olsa da, düzgün yanaşma ilə onun öhdəsindən gəlmək mümkündür. Əgər çiyin ağrısı yaşayırısınızsa, ilk növbədə səbəbini anlamaq üçün həkim müayinəsindən keçin. Daha sonra həkiminizin təyin etdiyi müalicə və reabilitasiya proqramına əməl etməklə, həm ağrılarınız azalacaq, həm də çiyin funksiyalarınız bərpa olunacaq. Unutmayın ki, qarşısının alınması üçün atılan addımlar – müntəzəm məşqlər, düzgün duruş və ehtiyatlı davranmaq – uzun müddətdə çiyin sağlamlığınızı qorumağa kömək edəcək.
Çiyin ağrısı həm gənclər, həm də yaşlılar arasında tez-tez rast gəlinən bir problemdir. Çiyin oynağı qollarımızı hərəkət etdirməyimizi təmin edən ən çevik və mürəkkəb oynaqlardan biridir. Onun bu qədər geniş hərəkət qabiliyyəti çiyini zədələnməyə daha meyilli edir. Çiyin ağrıları gündəlik fəaliyyətləri çətinləşdirə, hətta yuxu pozuntularına belə yol aça bilər. Bu məqalədə çiyin ağrısının əsas səbəbləri, diaqnoz metodları, müalicə üsulları və ağrının qarşısını alma yolları sadə dildə izah edilir.
Çiyin Ağrısının Səbəbləri
Çiyin ağrısının bir çox yerli səbəbi ola bilər. Ən çox rast gəlinən səbəblərə aşağıdakılar aiddir:
• Artrit: Çiyin oynağının iltihabi və degenerativ xəstəliyidir. Artrit zamanı oynağı örtən qığırdaq toxuması zədələnir və iltihab (inflamasiya) yaranır. Bu da oynaqda ağrı və hərəkət məhdudluğu ilə özünü göstərir.
• Bursit və tendonit: Bursit çiyindəki sürtgü kisəsinin (bursa) iltihabıdır, tendonit isə əzələ vətərinin iltihabına deyilir. Hər iki halda oynağın hərəkəti zamanı ağrı və həssaslıq meydana çıxır.
• Rotator manjet zədələnməsi: Rotator manjet çiyin oynağını sabitləşdirən əzələ və vətər qrupudur. Bu quruluşun yırtığı və ya iltihabı güclü ağrıya, qolu qaldırarkən çətinliyə və qolun qüvvədən düşməsinə səbəb ola bilər.
• Çiyin çıxığı: Çiyin oynağının yerindən çıxması nəticəsində kəskin ağrı və oynağın deformasiyası baş verir. Çıxıq adətən travma (yıxılma, zərbə) nəticəsində yaranır. Çiyin oynağı bədənin ən çox çıxan oynaqlarından biridir.
• “Donmuş çiyin” (adheziv kapsulit): Çiyin oynağı kapsulasının qalınlaşıb sıxılması nəticəsində meydana gəlir. Bu zaman çiyində xroniki ağrı və hərəkətsizlik yaranır. Adətən ağrı səbəbilə çiyinin uzun müddət az hərəkət etməsi kapsulun bərkiməsinə gətirib çıxarır və nəticədə çiyin demək olar ki, hərəkətsiz qalır.
• Sınıqlar və zədələr: Qolun yuxarı sümüyünün, kürək sümüyünün və ya körpücük sümüyünün sınığı (qırığı) çiyində şiddətli ağrı və şişkinlik törədir. Eyni zamanda, çiyin əzələlərinin və bağlarının gərilməsi və ya qopması (məsələn, idman zamanı ani hərəkət nəticəsində) da ağrı yarada bilər.
Yuxarıda sadalananlarla yanaşı, daha nadir hallarda şişlər (şiş xəstəliyi), infeksiyalar və ya sinir sisteminə aid problemlər də çiyin bölgəsində ağrıya səbəb ola bilər. Məsələn, boyun fəqərələrində sinirin sıxılması (boyun yırtığı) çiyinə vuran ağrı verə bilər.
Bəzi hallarda çiyin ağrısı ümumiyyətlə çiyin oynağından qaynaqlanmaya bilər. Reflektor (əks olunan) ağrı adlandırılan bu vəziyyətdə problem bədənin başqa orqanında olur, lakin ağrı çiyində hiss edilir. Məsələn, ürək xəstəliyi (xüsusilə infarkt zamanı) və ya öd kisəsi iltihabı sağ və ya sol çiyində ağrıya yol aça bilər. Reflektor ağrı zamanı adətən çiyinin hərəkəti ağrını artırmır. Xüsusilə sol çiyində qəfildən başlayan şiddətli ağrı ilə bərabər sinə sıxılması, təngnəfəslik, başgicəllənmə və soyuq tər kimi simptomlar ortaya çıxarsa, bu, infarktın göstəricisi ola bilər – belə hal yaranarsa, dərhal təcili tibbi yardıma müraciət etmək lazımdır.
Çiyin Ağrısının Diaqnozu necə qoyulur?
Çiyin ağrısından əziyyət çəkən xəstənin həkim müayinəsi.
Həkim, çiyin ağrısının səbəbini müəyyən etmək üçün ilk növbədə xəstənin tibbi tarixçəsini öyrənir – ağrının nə vaxt və necə başladığını, şiddətini və əvvəl belə bir problemin olub-olmamasını soruşur. Daha sonra fiziki müayinə aparılır: həkim çiyin nahiyəsində gözlə görülən hər hansı şiş, qızartı, əyilmə və ya deformasiyaya baxır, çiyinin hərəkət diapazonunu və qolun gücünü yoxlayır. Müayinə zamanı həkim çiyinə müxtəlif istiqamətlərdə hərəkətlər etdirərək hansı nöqtədə ağrının artdığını müəyyən edə bilər.
Diaqnozu dəqiqləşdirmək üçün bəzən əlavə instrumental müayinələr tələb olunur. Ən çox istifadə edilən görüntüləmə üsulu rentgen müayinəsidir. Rentgen şüaları vasitəsilə çəkilən qrafiyada çiyin sümüklərində sınıq, çıxıq və ya artritə bağlı dəyişikliklər aşkarlana bilər. Yumşaq toxumaların – vətər, bağ və əzələlərin – vəziyyətini görmək üçün isə maqnit-rezonans tomoqrafiya (MRT) və ya ultrasəs müayinəsi faydalıdır; bu müayinələr çiyin ətrafı yumşaq toxumaların daha ətraflı görüntüsünü verir. Lazım gələrsə, həkim sinir və əzələ funksiyasını yoxlamaq üçün elektromiyoqrafiya (EMG) müayinəsi də istəyə bilər. Oynaq daxilinə kontrast maddə vurularaq aparılan artroqrafiya da bəzi hallarda oynağın strukturunu daha aydın görməyə yardım edir. Nəhayət, nadir hallarda həm diaqnostik, həm də müalicəvi məqsədlə artroskopiya tətbiq oluna bilər – bu zaman həkim kiçik kəsikdən çiyin oynağının içinə mikro kamera ilə baxır və problemləri birbaşa görüntüləyir. Bütün bu müayinə metodları həkimə çiyin ağrısının konkret səbəbini müəyyən etməyə kömək edir.
Çiyin Ağrısının Müalicəsi
Çiyin ağrısının müalicəsi ağrının səbəbindən asılı olaraq dəyişir. Çox zaman konservativ (qeyri-cərrahi) müalicə üsulları ilə yaxşı nəticə əldə olunur və cərrahiyyəyə ehtiyac qalmır. Müalicə planına adətən istirahət, fiziki fəaliyyətin müvəqqəti məhdudlaşdırılması, ağrı və iltihab əleyhinə dərmanlar, fizioterapiya (müalicəvi bədən tərbiyəsi) və lazım gəldikdə manual terapiya kimi üsullar daxildir. Ağrı çox şiddətlidirsə və ya ciddi zədə mövcuddursa, immobilizasiya (məsələn, qolun hərəkətsiz vəziyyətdə saxlanması) tələb oluna bilər. Səbəbdən asılı olaraq bəzi hallarda isə cərrahi müdaxilə zəruri olur. İlk mərhələdə həkimlər adətən ən sadə və təhlükəsiz müalicə yollarından başlayır, daha invaziv (cərrahi) üsulları yalnız zərurət olduqda tətbiq edirlər.
Ev şəraitində yardım və konservativ müalicə
Çiyin ağrısı başlayan kimi tətbiq edilə biləcək bir sıra sadə tədbirlər vardır. Yüngül və orta dərəcə ağrılarda ev şəraitində aşağıdakı üsulları sınamaq olar:
• İstirahət: Ağrıya səbəb olan hərəkətlərdən və ağır fiziki fəaliyyətlərdən müvəqqəti imtina edin. Çiyinizi zorlayan idman, ağır yüklərin qaldırılması kimi fəaliyyətlərdən uzaq durmaq oynağın bərpasına imkan verir. Zədələnmiş çiyini hərəkətsiz saxlamaq üçün lazım gəlsə, müvəqqəti olaraq sarğı istifadə oluna bilər.
• Buz kompressi: Kəskin ağrı və şiş zamanı ilk 1-2 gün ərzində buz tətbiqi çox faydalıdır. Çiyin üzərinə buz paketi və ya dondurulmuş tərəvəz bağlaması qoyub 15-20 dəqiqə saxlamaq iltihabı azaldır və ağrını keyidir. Bu proseduru gündə bir neçə dəfə təkrar etmək olar. Diqqət etmək lazımdır ki, buz birbaşa dərinin üstünə qoyulmasın – arada nazik bir parça olsun ki, dərini soyuqyanıqdan qoruyasınız. İltihab azaldıqdan, yəni travmadan bir neçə gün keçdikdən sonra isə isti kompress (məsələn, ilıq termofor) əzələlərin gərginliyini azaltmaq üçün tətbiq oluna bilər.
• Ağrıkəsici və iltihabəleyhinə dərmanlar: İlıq gellər və kremlər (məsələn, mentollu məlhəmlər) ağrını müvəqqəti yüngülləşdirə bilər. Yerli təsir kifayət etmədikdə, reseptsiz satılan ağızdan qəbul edilən ağrıkəsicilərdən istifadə olunur. Məsələn, qeyri-steroid iltihabəleyhinə preparatlar ağrını və iltihabı azaltmağa kömək edir. Bu dərmanları təlimata uyğun, müəyyən dozada qəbul etmək vacibdir.
Yuxarıdakı sadə tədbirlər çox zaman çiyin ağrısını yüngülləşdirir və vəziyyəti düzəldir. Əlamətlər bir neçə günə azalmırsa və ya əksinə artırsa, həkimə müraciət etmək mütləqdir.
Çiyin ağrısında Fizioterapiya və reabilitasiyanın önəmi
Çiyin ağrılarının müalicəsində fizioterapiya (müalicəvi bədən tərbiyəsi) və reabilitasiya çox mühüm rol oynayır. Fizioterapiyanın əsas məqsədi çiyin oynağını dəstəkləyən əzələlərin gücünü bərpa etmək və oynağın hərəkətliliyini artırmaqdır. Bunun üçün fizioterapevt tərəfindən xəstəyə xüsusi məşqlər kompleksi hazırlanır. Bu bərpa məşqlərinin bir qismi fizioterapevtin nəzarəti altında mərkəzdə, digər qismi isə evdə müstəqil olaraq icra edilir. Məşqlər çiyin ətrafı əzələlərin gücləndirilməsi və gərilməsinə yönəlir. Həkim-fizioterapevt xəstənin gücünə və ağrının dərəcəsinə uyğun olaraq yüngül çəkilər, elastik bantlar və ya yalnız bədənin öz ağırlığından istifadə etməklə hərəkətlər təyin edir. Məsələn, çiyin əzələləri üçün gərmə hərəkətləri, qollarla divara təkan və ya rezin bantla dartınma kimi məşqlər verilə bilər. Fizioterapiya seansları zamanı mütəxəssis, lazım gəldikdə, əlavə olaraq buz və ya istilik tətbiq edə və manual terapiya metodlarından yararlana bilər. Manual terapiya – fizioterapevt və ya manuel terapevt tərəfindən əllə edilən xüsusi mobilizasiya və masaj texnikaları – əzələlərin gərginliyini azaltmağa, oynağın hərəkət dərəcələrini artırmağa xidmət edir. Mütəmadi fizioterapiya sayəsində bir neçə həftə ərzində çiyində ağrı azalır, hərəkət qabiliyyəti yaxşılaşır.
Dərman vasitələri
Ağrının daha şiddətli və ya xroniki olduğu hallarda həkim müalicə planına dərman vasitələri əlavə edə bilər. Bunlara iltihabəleyhinə təsirli reseptli dərmanlar və ya əzələ spazmını azaltmaq üçün əzələ keyidicilər aid ola bilər. Əgər nəticə verməsə, həkim-travmatoloq-ortoped Kortizon iynəsi tərtib edə bilər. Bu güclü iltihabəleyhinə təsir göstərərək ağrını sürətlə azalda bilər. Lakin belə inyeksiyalar ildə bir neçə dəfədən çox tətbiq edilmir, çünki təkrarlanan steroid inyeksiyaları vətər və qığırdaq toxumasını zəiflədə bilər.
Çiyin Əməliyyatı nə zaman edilir?
Bəzi hallarda (məsələn, rotator manjetin tam qopması, çiyin oynağının təkrarlanan çıxığı, sümüklü strukturların ciddi zədələri və s.) çiyin ağrısını aradan qaldırmaq üçün cərrahi müdaxilə tələb oluna bilər. Əgər çiyin ağrısı konservativ müalicəyə tabe olmursa və pasiyentin həyat keyfiyyətini ciddi şəkildə aşağı salırsa, cərrah-travmatoloq-ortoped vəziyyəti dəyərləndirib əməliyyat variantlarını müzakirə edəcək. Cərrahiyyə problemi aradan qaldırmaq üçün müxtəlif üsullarla həyata keçirilə bilər:
• Artroskopik cərrahiyyə: Kiçik kəsiklərdən xüsusi kamera və alətlərlə oynağın içinə girilərək aparılan minimal invaziv əməliyyatdır. Artroskopiya zamanı həkim oynağın içindəki çapıqları təmizləyə, zədələnmiş vətərləri və ya qığırdaq hissələrini bərpa edə bilər. Bu üsulla bərpa dövrü adətən daha qısa və rahat keçir.
• Açıq üsulla cərrahi əməliyyat: Daha böyük kəsiklə aparılan ənənəvi əməliyyatdır. Böyük sümük sınıqlarının birləşdirilməsi, vətər transferləri və ya rotator manjetin geniş rekonstruksiyası kimi ciddi müdaxilələr açıq cərrahiyyə tələb edə bilər. Bərpa müddəti bir qədər uzun olsa da, lazımi hallarda açıq əməliyyat çiyinin funksiyasını bərpa etmək üçün ən etibarlı yoldur.
• Çiyin oynağının protezləşdirilməsi: Əgər çiyin oynağı tamamilə sıradan çıxıbsa (məsələn, ağır artrit səbəbindən), oynağın hissələri metal-plastik protezlə əvəz oluna bilər. Çiyin artroplastikası adlanan bu əməliyyatda humerus başı və ya kürək sümüyünün oynaq səthi protez implantlarla dəyişdirilir. Bu, ağrını aradan qaldırır və oynağın müəyyən dərəcədə funksiyasını bərpa edir.
Unutmaq olmaz ki, çiyin ağrısı olan xəstələrin böyük əksəriyyəti cərrahi əməliyyata ehtiyac duymadan, konservativ müalicə ilə yaxşılaşır. Cərrahiyyə ən son seçim olub, yalnız digər müalicələr təsir etmədikdə və ya zədənin xarakteri əməliyyat tələb etdikdə icra edilir. Əməliyyatdan sonra da uğurlu nəticə əldə etmək üçün fizioterapiya və reabilitasiya proqramına riayət etmək vacibdir.
Çiyin Ağrısının Qarşısının Alınması
Çiyin ağrısını tamamilə önləmək mümkün olmasa da, riski azaltmaq üçün atıla biləcək addımlar mövcuddur. Çiyin oynağını möhkəmləndirmək, düzgün istifadə etmək və zədələrdən qorunmaq üçün bu profilaktik tövsiyələrə əməl etmək faydalıdır:
• Müntəzəm gərmə və gücləndirici məşqlər: Çiyin ətrafı əzələləri möhkəm və elastik saxlamaq ağrıların qarşısını almağa kömək edir. Mütəmadi olaraq yüngül güc məşqləri və gərmə hərəkətləri etmək rotator manjet və digər dəstək əzələlərini gücləndirir, nəticədə çiyin oynağı daha stabil olur və zədə riski azalır. Sadə gərmə hərəkətlərindən biri kimi, bir əl ilə qarşı tərəfdəki çiyindən tutub yüngülcə aşağı və arxaya doğru çəkmək çiyin əzələlərini funksionallığını artıra bilər. Bu cür məşqlər çiyin oynağının hərəkət diapazonunu artırır, ağrı və sərtliyi azaltmağa kömək edir.
• Düzgün duruş və qamət: Gündəlik həyatda qaməti düzgün saxlamaq çiyinlərə düşən yükü azaldır. Uzun müddət kompüter qarşısında oturarkən kürək sümüklərini arxaya doğru çəkib sinəni qabağa vermək, çənəni çox irəli uzatmadan dik oturmaq çiyin oynağının düzgün vəziyyətdə qalmasına imkan yaradır. Qamətin pozulması (məsələn, çiyinlərin önə doğru gəlməsi) rotator manjetin sıxışmasına və ağrıya yol aça bilər. Odur ki, iş zamanı arada bir qalxıb çiyinləri və boyunu hərəkət etdirmək, duruşu düzəltmək əhəmiyyətlidir.
• Fəaliyyətləri tədricən artırmaq: Qeyri-adi dərəcədə ağır fiziki iş görmək və ya idmanda hazırlıqsız şəkildə həddindən artıq yüklənmək çiyin zədələrinə səbəb olur. Ona görə də, yeni bir məşq proqramına başlayırsınızsa və ya ağır yük qaldırmağı tələb edən bir işə girişirsinizsə, yüklənməni tədricən artırın. Həddən artıq yüklənmədən çəkinmək, öz gücünüzü aşan hərəkətləri tədricən öyrəşərək etmək çiyin ağrılarının qarşısını almağa yardım edir.
• İsinmə və düzgün texnika: İdmanla məşğul olmamışdan əvvəl və ya ağır fiziki işdən öncə çiyin əzələlərinizi isindirin. Məsələn, qollarınızı yavaş-yavaş dairəvi hərəkətlərlə çevirmək, yüngül dartınma hərəkətləri etmək əzələləri hərəkətə hazır vəziyyətə gətirir. Həmçinin, idman etdiyiniz zaman hərəkətləri doğru texnika ilə yerinə yetirin – ağırlıqları düzgün formada qaldırın, təkrarlanan hərəkətlərdə çiyin duruşuna diqqət yetirin. Bu, zədələnmə riskini xeyli azaldacaqdır.
Yekun olaraq, çiyin ağrısı çox yayılmış bir problem olsa da, düzgün yanaşma ilə onun öhdəsindən gəlmək mümkündür. Əgər çiyin ağrısı yaşayırısınızsa, ilk növbədə səbəbini anlamaq üçün həkim müayinəsindən keçin. Daha sonra həkiminizin təyin etdiyi müalicə və reabilitasiya proqramına əməl etməklə, həm ağrılarınız azalacaq, həm də çiyin funksiyalarınız bərpa olunacaq. Unutmayın ki, qarşısının alınması üçün atılan addımlar – müntəzəm məşqlər, düzgün duruş və ehtiyatlı davranmaq – uzun müddətdə çiyin sağlamlığınızı qorumağa kömək edəcək.
