Qaraciyər Yağlanması nədir? Qaraciyər yağlanmasının növləri
Qaraciyər Yağlanması Nədir?
Qaraciyər yağlanması – qaraciyər toxumasında həddindən artıq yağ yığılması ilə xarakterizə olunan bir vəziyyətdir. Normalda sağlam qaraciyər hüceyrələrində cüzi miqdarda piy (yağ) olur (ümumi qaraciyər çəkisinin təxminən 5%-dən azı). Lakin qaraciyər hüceyrələrində yağ miqdarı bu həddi aşdıqda, artıq qaraciyərin yağlanmasından danışılır. Bu hal tibb dilində qaraciyər steatozu adlanır. Sadə dillə desək, qaraciyər yağlanması qaraciyərin hüceyrələrinin içərisində “artıq yağ deposu” yaranması deməkdir.
Qaraciyər orqanizmimizin ən böyük və vacib orqanlarından biridir, gündəlik yüzlərlə funksiyanı yerinə yetirir. Qaraciyər yağlanması hazırda dünyada ən çox yayılmış xroniki qaraciyər xəstəliklərindən biri sayılır. Xüsusilə, son illərdə piylənmə və metabolik pozğunluqların artması ilə əlaqədar qaraciyər yağlanması hallarının sayı yüksəlir. Bəzi tədqiqatların nəticələrinə görə, inkişaf etmiş ölkələrdə (xüsusilə Qərb və Yaxın Şərq bölgələrində) böyüklərin 20-25%-də alkoqolla əlaqəsi olmayan yağlı qaraciyər xəstəliyi mövcuddur. Bu, çox böyük bir rəqəmdir və onu göstərir ki, qaraciyər yağlanması müasir cəmiyyətdə geniş yayılmış bir sağlamlıq problemidir.
Qaraciyər yağlanmasının növləri
Qaraciyərin yağlanması öz yaranma səbəbinə görə iki əsas kateqoriyaya ayrılır:• Alkoqola (Spirtli içki) bağlı qaraciyər yağlanması: Uzun müddət və həddindən artıq miqdarda spirtli içki qəbul edən şəxslərdə yaranan qaraciyər yağlanmasıdır. Spirtin metabolizmi zamanı qaraciyər hüceyrələri zədələnir, hər alkoqol filtrasiyasından sonra bəzi hüceyrələr ölür. Qaraciyər hüceyrələri özünü yeniləməyə çalışsa da, davamlı və həddindən artıq alkoqol qəbulu nəticəsində qaraciyər buna çatdıra bilmir və yağlar qaraciyər toxumasında toplanmağa başlayır. Nəticədə alkoqolla əlaqəli qaraciyər xəstəliyi meydana gəlir. Bu vəziyyətdə yaranan qaraciyər yağlanması, əgər alkoqol istifadəsi davam edərsə, sonrakı mərhələdə hepatit (qaraciyər iltihabı) və sirroz kimi ağır fəsadlara gətirib çıxara bilər.
• Alkoqoldan asılı olmayan qaraciyər yağlanması: İnsanın az miqdarda və ya heç spirtli içki qəbul etməməsinə baxmayaraq qaraciyərində piy yığılması ilə xarakterizə olunur. Bu vəziyyət tibbdə alkoqolsuz yağlı qaraciyər xəstəliyi adlanır. Adətən piylənmə, düzgün olmayan qidalanma, şəkərli diabet kimi metabolik pozğunluqlarla sıx əlaqəlidir. Hazırda dünyanın ən çox rast gəlinən qaraciyər xəstəliyidir. Geniş bir spektri əhatə edir – yüngül formadan (yalnız yağ yığılması, yəni sadə steatoz) tutmuş daha ağır formaya qədər. Əgər qaraciyərdə təkcə yağ toplanması deyil, eyni zamanda hüceyrə zədələnməsi və iltihab da varsa, buna alkoqolsuz steatohepatit deyilir. Bu, qaraciyərin yağlanmasının daha ciddi mərhələsidir: qaraciyər hüceyrələrində yağla yanaşı iltihab baş verir və hüceyrələr zədələnir.
Qaraciyər yağlanması necə yaranır?
Bunu sadə şəkildə izah etməyə çalışaq, qaraciyər bədənimizin “ laboratoriyası” kimidir – qidalardan gələn maddələri emal edir, faydalılarını saxlayıb zərərli və artıq hissəni zərərsizləşdirir. Yeməklə qəbul etdiyimiz yağların çoxu bağırsaqlardan sorulduqdan sonra qana keçir və qaraciyərə gəlir. Qaraciyər normal şəraitdə bu yağları parçalayaraq ya enerji üçün istifadə edir, ya da ehtiyac varsa bədənin başqa yerlərinə ötürür. Lakin əgər insan həddindən artıq kalori və yağ qəbul edərsə, fiziki aktivliyi az olarsa, zamanla bədənin yağ depoları dolmağa başlayır. Yağın bir qismi artıq qaraciyər hüceyrələrində toplanır, çünki qaraciyər onu tam metabolizə edib kənarlaşdıra bilmir. Bu yığılan piy damcıları ilkin mərhələdə qaraciyər funksiyalarını ciddi pozmasa da, getdikcə daha çoxalmağa meyillidir. Qaraciyərin yağlanması illərlə, bəzən onillərlə yavaş-yavaş inkişaf edə bilər. Maraqlıdır ki, bəzi hallarda çox arıq insanlarda belə qaraciyər yağlanması görülə bilər – burada genetik amillər və metabolik pozuntular rol oynaya bilər.
Alkoqola bağlı olmayan qaraciyər yağlanması xüsusilə artıq çəkili insanlarda görülür. Bu, metabolik sindromun (arıq bel ətrafı, yüksək qan təzyiqi, insulin müqaviməti və s. ilə xarakterizə olunan durum) bir parçası kimi qəbul edilir. Bu tip qaraciyər yağlanması uzun müddət özünü büruzə verməyə bilər və təsadüfən müayinələr zamanı aşkarlanır. Lakin bəzi insanlarda illər keçdikcə sadə yağlanma prosesi iltihablanmaya çevrilir (yəni alkoqola bağlı olmayan qaraciyər yağlanması/alkoloqsuz steatohepatit yaranır). Alkoqola bağlı olmayan qaraciyər yağlanması halında qaraciyər hüceyrələrində piylə bərabər iltihab və zədələnmə olur, qaraciyər şişə (iltihablanma nəticəsində) və sərtləşə bilər. Alkoqola bağlı olmayan qaraciyər yağlanması təhlükəli mərhələdir, çünki müalicə olunmazsa qaraciyərdə daimi çapıqlar – fibroz və sirroz yaranmağa başlayır. Sirroz dedikdə qaraciyər toxumasının yayğın çapıqlaşması, normal hüceyrələrin yerini funksiyasız çapıq toxumanın tutması nəzərdə tutulur. Nəticədə qaraciyərin fəaliyyət qabiliyyəti azalır. Alkoqola bağlı olmayan qaraciyər yağlanması nəticəsində yaranan zədələnmə, demək olar, həddindən artıq alkoqolun qaraciyərə verdiyi zərərin oxşarıdır. Yəni həm alkoqollu, həm alkoqolsuz qaraciyər yağlanması uzun müddət davam edərsə, son nöqtədə eyni problemin – sirrozun yaranmasına gətirə bilər.
Yekun olaraq, qaraciyər yağlanması qaraciyərin normal strukturunda piyin toplanmasıdır. Bu, ilkin baxışda zərərsiz görünə bilsə də, altda yatan səbəblər davam edərsə qaraciyər iltihabına, fibrozuna və hətta həyat üçün təhlükəli vəziyyətlərə yol aça bilər. Qaraciyər yağlanması diaqnozu qoyulan şəxs vaxtında tədbirlər görərsə (qidalanmasını düzəldərsə, arıqlayarsa, zərərli vərdişlərdən imtina edərsə), qaraciyər yenidən normal halına qayıda və bu proses geri dönə bilər. Qaraciyər inanılmaz regenerasiya (özünü bərpa) qabiliyyətinə malik orqandır. Əsas odur ki, zərərverici faktorlar davam etməsin.
Qaraciyər sağlamlığı üçün Bioloji Təbabət İnteqrativ Müalicə Mərkəzinin həkim-qastroenteroloq-hepatoloqlarına müraciət edə bilərsiniz.
