Qastrit üçün Diyeta və ya Pəhriz: Mədə Qişasını Necə Qorumaq və İltihabı Azaltmaq
Qastrit xəstələri üçün müvafiq pəhriz seçimi çox vacibdir. Bu məqalədə qastrit üçün uyğun qidalanma prinsipləri, faydalı qidalar və pəhrizdəki əhəmiyyətli dəyişikliklərə dair məlumatlar verilir
Qidalanma Qastrit xəstəliyində həm simptomların idarə olunmasında, həm də sağalma prosesində mühüm rol oynayır. Vaxtilə həkimlər Qastrit və xora xəstələrinə son dərəcə sərt, dadsız pəhriz (məsələn, yalnız südlü sıyıqlar və qaynadılmış yeməklər) tövsiyə edirdilər. Lakin müasir araşdırmalar göstərir ki, çox məhdudlaşdırıcı pəhriz mütləq tələb olunmur və müxtəlif, balanslı qidalar qəbul etmək də mümkün ola bilər. Əsas məqsəd mədəni qıcıqlandıran qidalardan uzaq durmaq və iltihabı azalda biləcək sağlam qidalanma tətbiq etməkdir.
Qastrit üçün pəhrizin hansı prinsipləri var?
• Mədəni qıcıqlandıran qidalar hansılardır?
İltihablı mədə qişasına təmas edən qidalar çox isti, çox soyuq, həddindən artıq acılı, turş və ya yağlı olmamalıdır. Mədə üçün ən zərərli hesab olunan qidalar sırasında acı bibərlər, istiot, turşu və sirkə, xardal kimi ədviyyatlar, turş meyvə və şirələr (sitrus meyvələri, limon, portağal), pomidor kimi turşulu tərəvəzlər, qızardılmış yeməklər, fast-food (hamburger, kartof qızartması), çox yağlı ət və ya süd məhsulları gəlir. Bu tip qidalar Qastrit zamanı güclü ağrı və yanmaya səbəb ola bilər. Onlardan uzaq durmaq lazımdır. Həmçinin spirtli içkilər, qəhvə, enerji içkiləri, kolalı qazlı sular da qəti surətdə pəhrizdən çıxarılmalıdır. Alkoqol və kofein mədə turşuluğunu artırır, qazlı içkilər isə qişanı şişirdib qıcqırma yaradır.
• Az-az, tez-tez yemək qastritə kömək edir?
Qastrit zamanı qida porsiyalarını kiçiltmək, lakin gün ərzində yemək sayını artırmaq tövsiyə edilir. Bir dəfəyə çoxlu qida qəbul etmək mədəni narahat edir və turşu ifrazını artırır, bu da iltihablı qişaya zərər verir. Kiçik porsiyalarla qidalanmaq isə mədəyə yük salmır və turşunu nisbətən stabilləşdirir. Məsələn, gündə 5-6 dəfə az miqdarda qida yeyə bilərsiniz: 3 əsas yemək, aralarda isə 2-3 yüngül qəlyanaltı şəklində. Həmçinin yeməyi çox tez yox, asta-asta, yaxşı çeynəyərək yemək önəmlidir – bu, həzmi asanlaşdırır.
• Ac qalmaq qastritə kömək edir?
Uzun müddət (məsələn, 4-5 saatdan artıq) ac qalmaq mədə turşuluğunu konsentrə edir və boş mədədə turşu qişanı daha çox qıcıqlandırır. Ona görə də Qastrit xəstələrinə müntəzəm qidalanma rejimi tövsiyə olunur. Səhər yeməyini gecikdirməmək, günorta və axşam yeməklərini də saatında yemək lazımdır. Əgər hər hansı səbəbdən yemək vaxtını gecikdirirsinizsə, arada banan, bir dilim ağ yağsız pendirli çörək, bir ovuc badam kimi kiçik bir qəlyanaltı etməniz mədəni çox boş saxlamamaq üçün faydalı ola bilər.
• Yatmazdan əvvəl yemək yemək ziyandırmı?
Axşam yeməyini yatmadan ən az 2-3 saat əvvəl yemiş olun ki, uzananda qida və turşu reflyuksu olmasın. Yatmamışdan qabaq mədə mümkün qədər boşalsın. Məsələn, saat 10-da yatırsınızsa, ən gec saat 7-də axşam yeməyinizi bitirin. Yedikdən dərhal sonra uzanmaq, bel üstə yatmaq qəti olmaz – bu, qastroezofageal reflyuksa səbəb olub qıcqırmanı artırar. Bu qayda, xüsusən gecələr mədə yanması yaşayanlar üçün çox önəmlidir.
• Qastrit üçün Sağlam və balanslı qidalar hansılardır?
Qastrit pəhrizi dadsız olmaq məcburiyyətində deyil. Əksinə, mədə üçün faydalı olan bir çox ləzzətli qidalar mövcuddur. Lifli qidalar (tərəvəzlər, meyvələr) mədə boşalmasını tənzimləyir və iltihabı azaldır. Araşdırmalar göstərir ki, yüksək lifli qidalar qəbul edən insanlarda mədə xoraları daha az inkişaf edir. Rasionunuza göyərtilər (ispanaq, kələm, kahı), yerkökü, balqabaq, kartof (qızartmadan, sobada və ya qaynadılmış), şirin kartof, brokkoli, yaşıl lobya kimi tərəvəzləri bişmiş halda əlavə edin. Meyvələrdən banan, alma, armud, qarpız, xurma kimi turşuluğu az olanlar uyğundur. Hətta qara qarağat, böyürtkən kimi giləmeyvələr antioksidantlarla zəngin olduqları üçün faydalıdır. Sadəcə onların mədədə turş reaksiya verməməsi üçün süd və ya yoqurtla kokteyl şəklində istifadə edilməsi tövsiyə oluna bilər.
• Qastrit zamanlı proteinli qidalar hansılardır?
Qastrit pəhrizində protein qəbulu önəmlidir, çünki toxumaların bərpası üçün protein lazımdır. Yalnız seçilən protein qaynaqları yağsız və asan həzm olunan olmalıdır. Yağsız mal əti, toyuğun döş əti, hinduşka əti, balıq növləri (xüsusən omega-3 baxımından zəngin somon, skumbriya kimi soyuq su balıqları) məsləhətdir. Həmçinin bitki mənşəli protein olaraq lobya, mərcimək, noxud kimi məhsullar istifadə edilə bilər. Bişirmə üsulu olaraq qızartma deyil, buğlama, sobada bişirmə, qril və ya qaynatma seçilməlidir. Yağlara gəldikdə, heyvani yağları (kərə yağı, quyruq yağı) çox azaltmaq lazımdır, çünki bunlar mədədə uzun qalır və turşu ifrazını artırır. Onun yerinə zeytun yağı kimi bitki yağlarından çox az miqdarda istifadə edə bilərsiniz. Ümumiyyətlə, qidanı yağda qızartmaq yox, sobada öz suyunda bişirmək daha uyğundur. Qoz, badam, fındıq kimi çərəzlər də faydalı yağlar ehtiva edir, ancaq onları da az-az çeynəyərək yeməlisiniz (bəzi insanlarda çərəz xammal halda qəbul ediləndə qıcqırma verə bilər).
• Süd məhsulları Qastrit üçün ziyanlıdır?
Süd və süd məhsulları mövzusunda fikir ayrılıqları var. Keçmişdə mədə xorasında südlü diyeta çox məhşur idi. Süd qısa müddətlik rahatlama versə də, sonradan turşu ifrazını artırdığı bilinir. Qastrit pəhrizində tam yağlı süd məhsulları tövsiyə olunmur – məsələn, yağlı pendir, qaymaq, yağlı süd iltihabı pisləşdirə bilər. Ancaq az yağlı və turşulmayan (yəni acı olmayan) süd məhsullarını qəbul etmək olar: yağsız (və ya 1%-lik) südü qəhvə əvəzi içki kimi istifadə etmək olar, yulaf sıyığını südlə hazırlaya bilərsiniz. Az duzlu ağ pendir, təzə kəsmik, kefir yemək olar. Qatıq xüsusilə canlı probiotiklər ehtiva edirsə (ev qatığı kimi) mədə üçün faydalıdır – həm protein verir, həm də mədə-bağırsaq florasını nizamlayır. Lakin çox turş qatıq, xüsusən ac qarına, qəbul etməyin.
• Çörək qastritə ziyandırmı?
Qida rasionunda kompleks karbonhidratlar olmalıdır ki, enerji təmin olunsun və mədə çox turşu ifraz etməsin. Tam taxıl məhsulları, yarmalar bu baxımdan idealdır. Məsələn, yulaf əzməsi Qastrit üçün ən uyğun səhər yeməklərindən biridir – o, mədəni örtür, tərkibində lif və vitaminlər var, uzun müddət tox tutur. Düyü (xüsusilə ağ düyü yox, qəhvəyi düyü), qarabaşaq (qreçka), darı kimi yarmalardan sıyıqlar hazırlaya bilərsiniz. Çörək məhsullarına gəlincə, təzə bişmiş isti çörək mədə üçün yaxşı deyil – qaz yaradar. Bir-iki günlük, bir qədər bayatlamış çörək daha uyğundur. Tam taxıllı çörək çox lifli olduğu üçün bəzi insanlarda qıcqırma verə bilər, bunu özünüz müşahidə edib qərar verməlisiniz. Ağ çörək də həddindən artıq olmamaq şərti ilə qəbul edilə bilər (kəpəkli tövsiyə edilir). Şirniyyatlar məhdud olmalıdır, xüsusən kremli, çox şəkərli desertlər. Ancaq arada bir bal və ya cem əlavə edilmiş mannı və ya yulaf sıyığı kimi yüngül şirniyyatlar özünüzü mükafatlandırmaq (həvəsləndirmək) üçün ola bilər.
• Qazlı içkilər qastrit zamanı olar?
Qastrit pəhrizində ən yaxşı içki adi sudur. Gündə 6-8 stəkan filtirələnmiş su içmək həm həzmi asanlaşdırar, həm bədənin nəm balansını qoruyar. Suyu çox soyuq yox, otaq temperaturunda və ya ilıq halda içmək daha yaxşıdır. Çay olaraq kofeinsiz bitki çayları tövsiyə olunur: çobanyastığı (romashka) çayı mədə üçün ən klasik sakitləşdirici çaylardandır, nanə çayı da həzmi rahatlaşdıra bilər (amma bəzilərində nanə qıcqırma verə bilər, ehtiyatla sınayın). Zəncəfil çayı ürəkbulanmanı azalda bilər. Yaşıl çay antioksidantlarla zəngindir, amma tərkibində az da olsa kofein var, ona görə gündə 1 fincandan çox olmamaq şərti ilə qəbul edilə bilər. Tamamilə kofeinsiz deyil, ancaq qara çaya görə daha az kofein ehtiva edir. Qara çayı isə çox dəmləmədən, açıq şəkildə limonsuz içmək olar, amma o da məhdud şəkildə. Qəhvə – tərkibində kofein olduğu üçün, həm də turşu ifrazını artırdığı üçün Qastritdə məsləhət görülmür. Bəzi insanlar kofeinsiz qəhvə içir, lakin kafeinsiz qəhvə də mədəni qıcıqlandıra bilər, çünki tərkibində turşu komponentləri var. Bu səbəbdən qəhvədən uzaq durmaq ən doğru seçimdir. Qazlı içkilərdən onsuz da bəhs etdik – tamamilə qadağandır. Meyvə sularına gəldikdə, təzə sıxılmış şirələr meyvənin turşuluğunu konsentrasiya etdiyi üçün, məsələn, portağal, qreyfrut suları qəti olmaz. Alma, yerkökü kimi nisbətən neytral suları isə az miqdarda içmək olar, amma ümumən su və çay kimi mayelər əvəzinə içməməlidir.
• Vitamin və minerallar qastrit üçün faydalıdır?
Qastrit pəhrizində müxtəlif qidalar qəbul etmək vacibdir ki, orqanizm bütün vitamin və mineralları ala bilsin. Xüsusilə uzun müddətdir davam edən Qastritdə B12 vitamini, dəmir, kalsium, fol turşusu əskikliyi yarana bilər. Buna görə də qidalanmada bu maddələrlə zəngin qidalar olmalıdır: məsələn, B qrupu vitaminləri üçün yağsız ət, balıq, paxlalılar; dəmir üçün yağsız qırmızı ət, qaraciyər (həkim məsləhəti ilə, çünki qaraciyərdə də yağlanma ola bilər), ispanaq kimi tərəvəzlər; kalsium üçün az yağlı süd məhsulları, badam; fol turşusu üçün yaşıl yarpaqlı tərəvəzlər, brokoli, avokado və s. Əgər pəhrizlə bunları tam almaq çətindirsə, həkimlə məsləhətləşərək multivitamin preparatları qəbul etmək olar. Lakin özbaşına yüksək dozalarda vitamin qəbuluna ehtiyac yoxdur, həkiminiz qan analizlərinə əsasən ehtiyac olduqda məsləhət görəcək.
Nəzərə almaq lazımdır ki, hər bir insanın mədəsi fərqlidir. Ümumi prinsiplər olsa da, sizə hansı qidaların yaxşı gəldiyini, hansının narahat etdiyini özünüz müşahidə edərək pəhrizinizi fərdiləşdirin. Məsələn, bəzi Qastrit xəstələrinə qatıq yaxşı olur, digərlərində qatıq yedikdən sonra yanma artır. Bəzilərinə nanə rahatlıq gətirir, digərlərində əksinə. Ona görə də öz bədəninizin siqnallarına qulaq asın. Ümumi tövsiyələr çərçivəsində qidalarınızı seçib-ayıra bilərsiniz.
Yekun olaraq, Qastrit diyetasının əsas məqsədi nədir?
Mədə qişasını qorumaq, iltihabı azaltmaq və bədənə lazım olan qidaları təmin etməkdir. Bu pəhrizə riayət etməklə, dərman müalicəsinin təsiri də güclənəcək və daha tez yaxşılaşacaqsınız. Həmçinin, pəhriz dəyişikliyi təkcə mədəyə deyil, ümumən sağlamlığınıza müsbət təsir göstərəcək – enerji səviyyəniz arta bilər, çəkiniz normallaşa bilər, digər həzm problemləriniz (qəbizlik, köp) düzələ bilər.
