Mədə və Onikibarmaq Bağırsaq Xorasının Əlamətləri? Xoranın Ağırlaşmaları
Mədə və onikibarmaq bağırsaq xorasının əsas əlamətləri və mümkün ağırlaşmaları haqqında qısa və dolğun məlumat. Xoranın vaxtında müalicəsi niyə vacibdir?
Xoranın əlamətləri: Hansı simptomlara diqqət etməliyik?
Xoranın klinik əlamətləri müxtəlif ola bilər. Bəzi insanlarda heç bir simptom vermədən “səssiz” xora inkişaf edir, yalnız qanazlığı (anemiya) və ya başqa bir ağırlaşma ortaya çıxanda müəyyən olunur. Lakin çox hallarda xora özünü bir sıra narahatedici əlamətlərlə büruzə verir. Aşağıda xora üçün xarakterik simptomları sadalayır və hansı hallarda təcili həkimə müraciət edilməli olduğunu vurğulayırıq.
Ən çox rastlanan əlamətlər:
Mədə nahiyəsində ağrı (epiqarastral ağrı): Xoranın klassik və ən tipik əlaməti qarının yuxarı mərkəz hissəsində (göbək ilə döş sümüyü arasındakı bölgədə) hiss olunan küt, sızıldayan və ya yandırıcı xarakterli ağrıdır. Bu ağrı adətən daim olmur – periodik xarakter daşıyır, yəni gəlib gedə bilər. Xüsusilə duodenum xorası zamanı ağrı çox vaxt yeməkdən 2-3 saat sonra, mədə boşalanda başlayır, gecə insanı yuxudan oyandıra bilər. Bir şey yeyəndə və ya antasid (turşu neytrallaşdırıcı) dərman qəbul edəndə bu ağrı keçici olaraq yüngülləşə bilər. Mədə xorasında isə əksinə, qida qəbulundan qısa müddət sonra ağrı arta bilər. Bəzi xəstələr “qazma, gəmirici bir ağrı” təsvir edirlər. Ağrı tutmaları bir neçə dəqiqədən bir neçə saata qədər davam edə bilər. Xora ağrısı mövsümü xarakter də göstərə bilər – məsələn, bahar və payız aylarında daha çox şiddətlənə bilər.
Həzmsizlik və köp: Xora xəstələri tez-tez yemək yedikdən sonra ağırlıq, dolğunluq hissindən şikayət edirlər. Az miqdarda qida qəbul etsələr belə, özlərini sanki çox yemiş kimi hiss edirlər. Mədədə köp, gərginlik yaranır. Bu, xoranın həzm prosesinə təsiri ilə əlaqədardır. “Dispepsiya” adlanan bu kompleks əlamətlər yanğı hissi, gəyirmə, turş dad gəlməsi kimi şikayətləri də əhatə edir. İnsan yeməkdən sonra uzun müddət toxluq hiss edə bilər və narahatlıq duyur.
Ürəkbulanma və qusma: Mədə xorası olan bəzi insanlarda iştahasızlıq, ürəkbulanma hissi ola bilər. Bəzən səhərlər ac qarına mədə bulanması baş verir. Nadir hallarda, xüsusən də ağrı çox şiddətli olanda və ya mədə çıxacağında tıxanıqlıq yaranıbsa, qusma müşahidə edilə bilər. Xoraya bağlı qusma bəzən ağrını yüngülləşdirə bilir (xüsusilə mədə çıxışında daralma varsa, qusduqdan sonra bir müddət rahatlama hiss olunur). Lakin davamlı ürəkbulanma-qusma yaxşı əlamət deyil və həkim müayinəsini tələb edir.
İştahanın azalması, arıqlama: Xora xəstəliyi olan kəslərdə iştahanın aşağı düşməsi müşahidə edilə bilər. Yemək yemək qorxusu (çünki qidadan sonra ağrı ola bilər) insanı az yeməyə vadar edir və nəticədə çəki itirə bilər. Xüsusən uzun müddətli, xroniki xoraları olan xəstələrdə yavaş-yavaş arıqlama baş verə bilər. Amma bəzən onikibarmaq bağırsaq xorasında əksinə, xəstələr ağrılarını yatırmaq üçün tez-tez qida qəbul etdiklərindən normadan artıq yeməyə başlayır və çəkiləri stabil qalır.
Gəyirmə və turş dad: Mədə turşusunun miqdarının artmasına bağlı olaraq xəstələrdə tez-tez gəyirmə olur. Gəyirmə zamanı ağıza acı və ya turş dad gələ bilər. Bu, xüsusən də eyni zamanda reflyuks problemi olan xora xəstələrində rast gəlinir. Bəzi hallarda, xüsusilə gecələr xəstənin boğazına turş maye gəlib qıcqırma (yanma) hissi yarada bilər.
Diqqət edilməli təhlükəli əlamətlər: Aşağıdakı simptomlar xoranın ağırlaşdığına və ya ciddiləşdiyinə işarə edə bilər. Bu əlamətlər ortaya çıxarsa, dərhal həkimə müraciət etmək vacibdir:
Qanlı qusuntu və ya qan qarışıq qusma: Əgər qusuntu kütləsində təzə qırmızı qan görünürsə, yaxud qusuntu “qəhvə üyüdüyü” şəklində tünd qəhvəyi-qara rəngli mayedirsə, bu mədədə qanaxma olduğuna işarədir. “Qəhvə üyüdüyü” görünüşü qan mədədə turşu ilə qarışıb qismən həzm olunanda yaranır. Belə bir hal çox təhlükəlidir və təcili tibbi yardım tələb edir.
Nəcisin qaralması (melena): Mədə və ya onikibarmaq bağırsaq xoralarının qanaxması zamanı qan bağırsaqlara keçib həzm oluna bilər və nəcisin rəngini qaraya çevrir. Melena adlanan qatrana bənzər, yapışqan konsistensiyalı, kəskin qoxulu qara nəcis ciddi qan itirmə əlamətidir. Belə bir əlamət gördükdə dərhal həkimə getmək lazımdır.
Başgicəllənmə, zəiflik, bayılma: Kəskin qanaxma nəticəsində orqanizmdə qanın həcmi azala bilər (hipovolemik şok). Bu zaman xəstədə qəfil başgicəllənmə, gözün qaralması, soyuq tər, ürəkdöyünmə yaranır və hətta huşunu itirə bilər. Belə hallar təcili tibbi müdaxilə tələb edir.
Şiddətli, xəncərvari qarın ağrısı: Əgər mədə nahiyəsində ani başlayan, çox kəskin, xəncər batır kimi bir ağrı yaranıbsa və bu ağrı sakit duranda belə keçmirsə, bu, xoranın deşilməsi (perforasiya) əlaməti ola bilər. Perforasiya zamanı ağrı bəzən kürəyə və çiyinlərə də vura bilir. Xəstə hərəkət etdikcə ağrı artır, qarın taxta kimi bərkiyir. Bu vəziyyət çox ağırdır və təcili cərrahi yardım tələb edir.
Müəyyən olunmamış zəiflik və qanazlığı: Uzun müddət xroniki, gizli qanaxan xoraları olan insanlarda tədricən dəmir çatışmazlığı anemiyası inkişaf edə bilər. Xəstə solğunluq, xroniki yorğunluq, təngnəfəslik kimi əlamətlərlə qarşılaşa bilər. Belə qeyri-spesifik əlamətlər də diqqətdən qaçmamalı və onların səbəbi araşdırılmalıdır.
Yuxarıdakı təhlükəli əlamətlərdən hər hansı biri müşahidə olunarsa, vaxt itirmədən həkimə müraciət edilməlidir. Ümumilikdə isə, əgər mədə ağrılarınız müntəzəm xarakter alıbsa, bir müddət antasid və ya turşu bloklayıcı dərmanlarla keçib sonra yenidən qayıdırsa, bu da həkimə getmək üçün bir işarə olmalıdır. Unutmaq olmaz ki, xora müalicə olunmazsa, ağır fəsadlara gətirib çıxarır. Erkən diaqnostika və doğru müalicə isə əksər hallarda xəstəliyi tam nəzarət altına almağa imkan verir.
Xoranın təhlükəli nəticələri (ağırlaşmaları): qanaxma, perforasiya, tıxanma və s.
Müalicə edilməyən və ya kontrol altına alınmayan xoralar zamanla dərinləşərək ciddi ağırlaşmalara səbəb ola bilər. Xora xəstəliyinin əsas təhlükəsi də məhz bu ağırlaşmalardır. Aşağıda peptik xoralərin ən yayğın ağırlaşmalarını sadalayırıq:
Qanaxma: Xoranın ən çox rast gəlinən ağırlaşması qanaxmadır. Xora dərinləşdikcə mədə və ya onikibarmaq bağırsaq divarında yerləşən qan damarlarını “yeyib” zədələyə bilər. Nəticədə zədələnmiş damardan qan mədə boşluğuna axır. Qanaxma bəzən yavaş, xroniki ola bilər – bu zaman xəstə bunu dərhal hiss etməyə bilər, ancaq tədricən qan azlığı (anemiya) inkişaf edər. Digər hallarda isə qanaxma kəskin ola bilər və xəstə qan qusma və ya melena (qara nəcis) ilə üzləşər. Kəskin qanaxma həyati təhlükəlidir – çoxlu qan itkisi baş verə bilər ki, təcili tibbi yardım göstərilməzsə, şok və ölümlə nəticələnə bilər.
Perforasiya (deşilmə): Bəzi hallarda xora o qədər dərinləşir ki, mədə və ya onikibarmaq bağırsaq divarını tam deşib keçərək orada dəlik açır. Bu vəziyyətə perforasiya deyilir. Perforasiya zamanı mədənin turşulu məzmunu qarın boşluğuna tökülür. Bunun nəticəsində qarın boşluğunun örtüyü – periton – infeksiyalaşır və güclü iltihab yaranır (peritonit). Perforasiya kəskin, çox şiddətli qarın ağrısı ilə özünü büruzə verir (xəstələr bəzən bunu “bədənimdə nəsə cırıldı” kimi təsvir edirlər). Qarın taxta kimi bərkiyir, hərəkət etmə, öskürmə belə dəhşətli ağrı verir. Peritonit çox təhlükəli ağırlaşmadır və təcili cərrahi müdaxilə (deşilmiş bağırsaq seqmentinin tikişi və qarın boşluğunun yuyulması) tələb edir. Əks halda, xəstənin həyatı təhlükədədir.
Penetrasiya: Xora bəzən ətraf orqanlara doğru penetrasiya (nüfuz etmə) edə bilər. Məsələn, arxa divar mədə xorası arxada yerləşən mədəaltı vəziyə (pankreasa) doğru dərinləşib keçə bilər. Bu zaman ağrı xroniki pankreatit ağrısına bənzər kürəyə vuran ağrı şəklində ola bilər. Penetrasiya dəlik açmasa da, ətraf orqanda iltihab yaratdığı üçün təhlükəlidir və müalicəsi çətindir.
Mədə çıxışının tıxanması (obstruksiya): Xora xüsusilə mədənin çıxışında – onikibarmaq bağırsağa keçid nahiyəsində (pilorik bölgədə) yerləşirsə, sağalma zamanı orada çapıq toxuması əmələ gələ bilər. Təkrarlayan xoralaşma və sağalma prosesləri nəticəsində pilorik kanalda daralma (stenoz) yaranır. Bu isə qidanın mədədən bağırsağa keçməsinə maneə törədir. Nəticədə qida mədədə yığılır, xəstə tez doyur, köpmə hissi olur. Bir müddət sonra isə mədə daxilində təzyiq artdığı üçün xəstə qida qəbulundan bir neçə saat sonra tükürpədici miqdarda qusma edir. Qusuntu kütləsində əvvəlki yeməklərin qalıqları müşahidə olunur. Belə xəstələr qida keçirə bilmədiyi üçün arıqlayır, susuzlaşır və qida çatışmazlığı yaranır. Mədə çıxışının obstruksiyası inkişaf etmiş bir ağırlaşmadır və adətən cərrahi və ya endoskopik müdaxilə ilə (daralmış kanalın genişləndirilməsi və ya kəsilib bağırsaqla birləşdirilməsi) müalicə olunur.
Xoranın maliqnizasiyası (xərçəngləşmə riski): Uzun müddət davam edən mədə xorası selikli qişada atipik dəyişikliklərə səbəb ola bilər. Xüsusilə Helikobakter Pylori infeksiyası ilə əlaqəli xroniki iltihab mədə xərçənginə zəmin yaradır. Araşdırmalara görə, Helikobakter Pylori daşıyan insanlarda mədə xərçəngi riski bu infeksiyası olmayanlara nisbətən daha yüksəkdir. Xoranın özü birbaşa xərçəngə çevrilməsə də, bəzi hallarda mədədəki xora əslində əvvəlcədən mövcud olan bir şişin üzərində inkişaf edə bilər. Mədə xorasının müalicəyə baxmayaraq sağalmaması, ağırlıq əlamətlərinin (məsələn, səbəbsiz arıqlama, davamlı ağrı) olması həkimdə xərçəng şübhəsi yaratmalıdır. Belə hallarda mütləq təkrar endoskopiya və biopsiya aparılır. Onikibarmaq bağırsaq xoraları adətən bədxassəli dönüşüm göstərmir və mədə xərçəngi ilə əlaqələndirilmir (duodenum xorasının maliqnizasiyası praktiki olaraq müşahidə olunmur). Bununla belə, Helikobakter Pylori infeksiyasının vaxtında müalicəsi həm xoranın təkrarlanmasının qarşısını alır, həm də uzun dönəmdə mədə xərçəngi riskini azaldır.
Yuxarıdakı ağırlaşmalar xora xəstəliyinin nə qədər ciddi ola biləcəyini göstərir. Yaxşı xəbər budur ki, müasir tibbdə effektiv müalicə sayəsində bu ağırlaşmaların əksəriyyətinin qarşısını almaq olur. Əsas odur ki, xəstələr vaxtında həkimə müraciət etsin, xora diaqnozu qoyulduqda təyin olunan müalicə rejiminə riayət etsin və xəbərdaredici əlamətlərə biganə qalmasınlar.
