Biopsiya nədir?
“Biopsiya” sözü yunan mənşəlidir və “bios” – həyat, “opsis” – baxış sözlərindən yaranıb. Yəni “canlı toxumaya baxmaq” mənasını verir.
Sadə dildə desək, Biopsiya – bədəndəki şübhəli nahiyədən kiçik bir parça götürülərək mikroskop altında hüceyrə səviyyəsində araşdırılmasıdır.
Biopsiya həm şişlərin xərçəng olub-olmamasını müəyyənləşdirmək, həm də iltihab, infeksiya və immun sistem pozğunluqlarını araşdırmaq üçün istifadə olunur.
Bu səbəbdən, Biopsiya yalnız “xərçəng diaqnozu üçün aparılır” kimi düşünmək yanlışdır.
Biopsiyanın məqsədi
Biopsiyanın əsas məqsədləri aşağıdakılardır:
Şübhəli toxumada bədxassəli (xərçəng) hüceyrələrin olub-olmadığını müəyyənləşdirmək
Xəstəliyin mərhələsini və dərəcəsini müəyyən etmək
Müalicə prosesinin effektivliyini qiymətləndirmək
Qan, dəri, orqan və ya sümük iliyində iltihabi və infeksion dəyişiklikləri araşdırmaq
Lazım gəldikdə genetik və molekulyar analizlər üçün material əldə etmək
Biopsiya tibbi baxımdan “dəqiq diaqnozun qızıl standartı” sayılır. Çünki yalnız görüntüləmə (USM, KT, MRT) vasitəsilə hüceyrə səviyyəsində dəyişiklikləri görmək mümkün deyil.
Biopsiya nə zaman tələb olunur?
Həkim Biopsiyanı adətən aşağıdakı hallarda məsləhət görür:
Görüntüləmə nəticələrində şübhəli törəmə və ya anormal toxuma aşkarlanıbsa
Müayinə və analizlərdə izah olunmayan anormallıqlar müşahidə edilirsə
Dərinin, limfa düyünlərinin, qaraciyərin, ağciyərin, döş və ya qalxanabənzər vəzinin strukturunda dəyişiklik varsa
Müalicəyə baxmayaraq keçməyən iltihab və ya ağrılar davam edirsə
Biopsiya həkimin “təxminini yoxlamaq” deyil, dəqiq elmi sübut əldə etmək üsuludur.
Biopsiyanın növləri
Biopsiya bir üsul deyil, əksinə müxtəlif orqan və toxumaya görə dəyişən çoxsaylı metodlardan ibarətdir. Aşağıda ən çox istifadə olunan növlər təqdim olunur.
1. İynə Biopsiyası
Ən geniş yayılmış üsuldur. Nazik və ya qalın iynə vasitəsilə toxumadan nümunə götürülür.
Nazik iynə aspirasiya Biopsiyası:
Qanlı və ya maye tərkibli toxumalarda (məsələn, qalxanabənzər vəz, limfa düyünləri) istifadə olunur. İynə vasitəsilə hüceyrələr sorularaq laboratoriyaya göndərilir.Qalın iynə Biopsiyası:
Daha dərin və bərk toxumalardan parça götürmək üçün tətbiq edilir (məsələn, döş, qaraciyər, böyrək).
Üstünlüyü ondadır ki, əməliyyat az invazivdir və adətən lokal keyitmə altında aparılır.
2. Cərrahi Biopsiya
Bəzi hallarda toxumanın iynə ilə götürülməsi mümkün olmur. Bu zaman cərrahi yolla nümunə alınır.
İki alt növü var:
İnsizyonel Biopsiya: Toxumanın yalnız bir hissəsi götürülür.
Eksizyonel Biopsiya: Şübhəli sahə tamamilə çıxarılır.
Cərrahi Biopsiya adətən xərçəng şübhəsi yüksək olan hallarda seçilir.
3. Endoskopik Biopsiya
Bu üsulda endoskop (nazik, elastik, ucunda kamera və işıq olan boru) vasitəsilə daxili orqanlardan nümunə götürülür.
Ən çox istifadə olunduğu sahələr:
Mədə və bağırsaq (qastroBiopsiya)
Ağciyər və bronxlar (bronxoBiopsiya)
Sidik kisəsi və uşaqlıq (sistoskopik və histeroskopik Biopsiyalar)
Endoskopik üsul minimal invazivdir və pasiyent adətən eyni gün evə buraxılır.
4. Dəri Biopsiyası
Dərinin səthində şübhəli ləkə, yara və ya səpgilər olduqda tətbiq edilir.
Həkim lokal keyitmə altında dəridən kiçik parça kəsir. Bu üsul melanoma və digər dəri xərçənglərinin erkən aşkarlanmasında çox önəmlidir.
5. Sümük iliyi Biopsiyası
Qan xəstəlikləri, leykemiya və limfoma şübhəsində tətbiq olunur.
Prosedur zamanı bud sümüyünün arxa hissəsindən nazik iynə ilə sümük iliyi nümunəsi götürülür.
Bu test qan hüceyrələrinin sayını, keyfiyyətini və bədxassəli hüceyrə olub-olmadığını müəyyənləşdirir.
6. Stereotaktik Biopsiya
Bu üsul xüsusilə beyin və döş kimi dərin orqanlarda tətbiq edilir.
Kompüter görüntüləməsi (MRT və ya KT) vasitəsilə hədəf toxuma üçölçülü olaraq müəyyənləşdirilir və iynə həmin nöqtəyə dəqiq istiqamətləndirilir.
7. Aspirasiya və ya vakuum Biopsiyası
Xüsusi cihazla, eyni anda bir neçə toxuma hissəsinin sorulması üsuludur. Daha geniş sahədən nümunə almağa imkan verir. Xüsusilə döş Biopsiyalarında istifadə olunur.
Biopsiyaya hazırlıq mərhələsi
Hər bir Biopsiya növü fərqli olsa da, bəzi ümumi hazırlıq qaydaları var:
Qan laxtalanmasına təsir edən dərmanları (aspirin, varfarin və s.) həkimin icazəsi ilə 3–5 gün əvvəl dayandırmaq lazımdır.
Allergiya, xroniki xəstəlik və ya hamiləlik barədə həkimə məlumat verilməlidir.
Qan analizləri və ya görüntüləmə testləri əvvəlcədən aparılır.
Biopsiya günü rahat geyim seçmək və aclıq tələb olunursa, həkimin təlimatına əməl etmək vacibdir.
Pasiyent üçün ən vacib məsələ — prosedurdan qorxmamaqdır. Çünki əksər Biopsiyalar qısa, təhlükəsiz və ağrısız olur.
Biopsiya necə aparılır?
Prosedurun gedişi Biopsiyanın növünə görə dəyişsə də, ümumilikdə aşağıdakı mərhələləri əhatə edir:
Keyitmə (anesteziya):
Əksər hallarda lokal keyitmə edilir. Dərin orqanlarda ümumi narkoz tətbiq oluna bilər.Nümunənin götürülməsi:
Həkim steril şəraitdə iynə, skalpel və ya endoskop vasitəsilə toxumadan parça götürür.Nümunənin laboratoriyaya göndərilməsi:
Toxuma formalin məhlulunda saxlanılaraq patoloji laboratoriyaya göndərilir.Patoloji analiz:
Patoloq mikroskop altında hüceyrələrin formasını, nüvəsini, çoxalma sürətini və struktur dəyişikliklərini təhlil edir.Nəticələrin şərhi:
Əldə olunan məlumatlar əsas həkimə təqdim olunur və müalicə planı bu nəticəyə əsasən tərtib edilir.
Biopsiya nəticələrinin qiymətləndirilməsi
Biopsiyanın nəticəsi adətən 3–7 gün ərzində hazır olur.
Patoloq nəticələri üç kateqoriyadan birinə aid edir:
Normal toxuma: Hüceyrələr sağlamdır, patoloji dəyişiklik yoxdur.
Xoşxassəli (bədxassəli olmayan): Dəyişiklik var, amma xərçəng deyil.
Bədxassəli (xərçəngli): Hüceyrələrdə anormal bölünmə və yayılma əlamətləri mövcuddur.
Əgər nəticə bədxassəlidirsə, həkim əlavə müayinələr (KT, MRT, qan markerləri) təyin edərək müalicə planını formalaşdırır.
Biopsiyadan sonra nələrə diqqət etmək lazımdır?
Prosedurdan sonra çox vaxt pasiyent eyni gün evə buraxılır.
Lakin bəzi hallarda kiçik yan təsirlər ola bilər:
Toxuma götürülən nahiyədə ağrı, göyərmə və ya şişlik
Qanaxma (nadirdir)
Yüngül halsızlıq
Bu hallar bir neçə gün ərzində keçər.
Dikkət edilməli məqamlar:
Yaraya toxunmamaq və təmiz saxlamaq
Həkimin təyin etdiyi dərmanları vaxtında qəbul etmək
Güclü ağrı, qızartı və ya qanaxma olarsa dərhal həkimə xəbər vermək
Ağır fiziki hərəkətlərdən 2–3 gün uzaq durmaq
Biopsiyanın riskləri
Biopsiya ümumilikdə təhlükəsiz prosedur sayılır, lakin hər tibbi müdaxilədə olduğu kimi müəyyən risklər mümkündür:
Yüngül qanaxma
İnfeksiya
Dərin orqanlarda nadir hallarda zədələnmə riski
Allergik reaksiya (lokal anesteziyaya qarşı)
Bu risklərin qarşısı steril şəraitdə və təcrübəli personal tərəfindən aparılan prosedurla minimuma endirilir.
Biopsiya ilə bağlı emosional gərginlik
Biopsiya sözü bir çox insanda qorxu və narahatlıq yaradır.
Əslində, Biopsiya xəstəliyi “axtaran” deyil, onu dəqiq müəyyən edən üsuldur.
Həkimlər üçün əsas məqsəd – xəstənin dəqiq diaqnoz alması və vaxtında müalicəyə başlamasıdır.
Əgər sizə Biopsiya təklif olunubsa, bu, artıq həkimin vacib məlumatı əldə etmək istədiyi anlamına gəlir. Qorxmaq yox, məlumatlı olmaq sizi rahatlaşdıracaq.
Nəticə
Biopsiya tibbdə ən vacib diaqnostik alətlərdən biridir.
Bu üsul, xəstəliyin səbəbini, dərəcəsini və müalicə istiqamətini müəyyənləşdirməkdə həkimlərə böyük dəstək olur.
Əksər hallarda prosedur ağrısız, qısa və təhlükəsizdir.
Əgər həkiminiz Biopsiya məsləhət görürsə, bu, narahatlıq üçün deyil — dəqiq nəticə və doğru müalicə üçün atılan addımdır.
Unutmayın, hər Biopsiya nəticəsi xərçəng demək deyil.
Hər hansı nəticə ilə bağlı qərar vermədən əvvəl həkiminizlə birlikdə qiymətləndirmə aparmaq ən doğru yoldur.
Tez-tez verilən suallar (FAQ)
1. Biopsiya ağrılı olurmu?
Əksər hallarda xeyr. Lokal keyitmə sayəsində prosedur zamanı ağrı hiss edilmir, sadəcə təzyiq və ya azacıq narahatlıq hissi ola bilər.
2. Biopsiya nəticəsi neçə günə çıxır?
Orqan və üsuldan asılı olaraq adətən 3–7 gün, bəzən 10 gün çəkə bilər.
3. Biopsiya xərçəngi yaya bilərmi?
Xeyr. Bu iddianın elmi əsası yoxdur. Əksinə, erkən diaqnoz xərçəngin müalicə şansını artırır.
4. Biopsiyadan sonra iz qalırmı?
Adətən çox kiçik, keçici iz qala bilər. Cərrahi Biopsiyalarda tikişlər götürüldükdən sonra iz minimal səviyyədə qalır.
5. Biopsiyadan sonra idman etmək olarmı?
İlk 2–3 gün ərzində ağır fiziki fəaliyyət məsləhət görülmür. Sonra həkimin icazəsi ilə adi fəaliyyətə qayıtmaq olar.
