Ağciyər Xərçəngi Nədir? Ağciyər Xərçəngi Müalicə ilə Sağalır?

Ağciyər Xərçəngi Nədir? Ağciyər Xərçəngi Müalicə ilə Sağalır?

Ağciyər xərçəngi ağciyər toxumasında hüceyrələrin nəzarətsiz çoxalması nəticəsində yaranan xərçəng növüdür. Zamanla xərçəng hüceyrələri ağciyərin normal funksiyalarına maneə törədir, orqanizmin oksigeni mənimsəməsini çətinləşdirir və digər orqanlara metastaz verə bilir. Ağciyər xərçəngi ümumiyyətlə iki əsas növə bölünür:

• Kiçik Hüceyrəli Ağciyər Xərçəngi (SCLC)
• Qeyri-Kiçik Hüceyrəli Ağciyər Xərçəngi (KHDAK)

Kiçik Hüceyrəli Ağciyər Xərçəngi (SCLC): Daha sürətli böyüyən və erkən mərhələdə metastaz verməyə meylli bir növdür. Kiçik hüceyrəli ağciyər xərçəngi ümumiyyətlə siqaret çəkənlərdə daha çox olur.
Qeyri-Kiçik Hüceyrəli Ağciyər Xərçəngi (KHDAK): Ağciyər xərçənglərinin əksəriyyətini təşkil edən bu növ daha yavaş irəliləyir və sağalma şansı daha yüksəkdir. Adenokarsinoma, skuamöz hüceyrəli karsinoma və böyük hüceyrəli karsinoma kimi alt tipləri var.

Ağciyər Xərçənginin Səbəbləri nələrdir?

Ağciyər xərçənginə səbəb olan bir çox faktor var. Ancaq ən böyük risk faktoru siqaretdir. Ağciyər xərçənginə səbəb ola biləcək əsas amillər bunlardır:

• Siqaret çəkmək
• Siqaret tüstüsünə məruz qalmaq
• Asbestə məruz qalmaq
• Radon qazı
• Ailədə ağciyər xərçənginin olması
• Havanın Çirklənməsi və Digər Ətraf Mühit Faktorları

Siqaret çəkmək. Ağciyər xərçənginin ən əhəmiyyətli səbəbi siqaretdir. Siqaret tüstüsünün tərkibində olan kimyəvi maddələr ağciyər hüceyrələrini zədələyir və DNT strukturunda dəyişikliklərə səbəb olur. Bu zərərlər hüceyrələrin nəzarətsiz böyüməsinə səbəb olur. Siqaret çəkməyən insana nisbətən uzun müddət siqaret çəkənlərin ağciyər xərçənginə tutulma riski daha yüksəkdir. Bundan əlavə, siqareti buraxdıqdan sonra belə, siqaret çəkmə dövründə dəyən ziyana görə risk davam edə bilir.
Siqaret tüstüsünə məruz qalmaq. Siqaret çəkməyənlər də aktiv şəkildə siqaret tüstüsünə məruz qaldıqda ağciyər xərçəngi riski yaranır. Bu hal passiv siqaret çəkmə də adlanır. Xüsusilə evdə və ya işdə siqaret tüstüsünə məruz qalma bu riski əhəmiyyətli dərəcədə artırır.
Asbestə məruz qalmaq. Asbest sənayedə tez-tez istifadə edilən bir maddə olsa da, nəfəs aldıqda ağciyərlərə ciddi ziyan vurur. Asbeste məruz qalan insanlarda ağciyər xərçəngi riski əhəmiyyətli dərəcədə artır. Xüsusilə peşələrinə görə asbestlə işləyən işçilər üçün bu risk yüksəkdir.
Radon qazı. Radon təbii olaraq torpaqda olan və tənəffüs ilə ağciyərlərə daxil ola bilən radioaktiv qazdır. Radon qazına uzun müddət məruz qalma ağciyər xərçəngi riskini artırır. Radon qazının yığılması, xüsusilə zəif havalandırılan qapalı mühitlərdə böyük təhlükə yaradır.
Ailədə ağciyər xərçənginin olması. Genetik meyil də ağciyər xərçəngi riskini artıran amillərdəndir. Bu səbəbdən ailə üzvlərində ağciyər xərçəngi olan insanlarda genetik faktorlara görə bu xəstəliyə tutulma riski daha yüksəkdir.
Havanın Çirklənməsi və Digər Ətraf Mühit Faktorları. Hava çirkliliyi, kimyəvi maddələr, tüstü və ağır metallar kimi ətraf mühit amilləri də ağciyər xərçəngi riskini artıran faktorlardandır. Xüsusilə sənaye zonalarında yaşayan və ya işləyən insanlar bu risklə daha çox üzləşirlər.

Ağciyər Xərçənginin Simptomları nələrdir?

Ağciyər xərçəngi ilkin mərhələdə aşkar simptomlara səbəb olmaya bilər. Ancaq xəstəlik irəlilədikcə bəzi simptomlar görünməyə başlayır. Ağciyər xərçənginin ən çox görülən əlamətləri aşağıdakılardır:

• Xroniki öskürək
• Qanlı bəlğəm
• Nəfəs darlığı
• Sinə Ağrısı
• Səs boğuqluğu
• İştahasızlıq və Arıqlama
• Yorğunluq

Xroniki öskürək: Üç həftədən çox davam edən davamlı öskürək ağciyər xərçənginin əhəmiyyətli bir əlamətlərindən biridir. Bu simptom adətən siqaret çəkənlərdə müşahidə olunur.
Qanlı bəlğəm: Öskürəklə yanaşı qanlı bəlğəm ciddi bir əlamət hesab olunur və belə bir hal yaşanarsa, dərhal həkimə müraciət edilməlidir.
Nəfəs darlığı: Ağciyər toxumasının zədələnməsi səbəbindən tənəffüs tutumu azalır və nəfəs almaq çətinləşir. Bu durumda hətta sadə gündəlik işlər nəfəs darlığına səbəb ola bilir.
Sinə Ağrısı: Ağciyər xərçəngi sinə ağrısına səbəb olur. Bu ağrı öskürəklə arta bilər və dərindən nəfəs aldıqda daha da pisləşir.
Səs boğuqluğu: Səs boğuqluğu ağciyər xərçənginin əlamətlərindən biri olaraq bilinir. Bu vəziyyətin səbəbi səs tellərinə təzyiq göstərən şişdir.
İştahasızlıq və Arıqlama: Ağciyər xərçəngi olan xəstələrdə ani arıqlama və iştahasızlıq baş verir.
Yorğunluq: Ağciyər xərçəngi orqanizmi zəiflədən bir xəstəlikdir və sözügedən xəstəlikdən əziyyət çəkənlərdə daimi yorğunluq müşahidə edilir.
Ağciyər xərçənginin bu əlamətlərini yaşayan insanlar gecikmədən həkimə müraciət etməlidirlər. Erkən diaqnoz müalicə prosesinin müvəffəqiyyətini artıran ən mühüm faktordur.

Ağciyər xərçənginin diaqnozu necə qoyulur?

Ağciyər xərçənginin diaqnozu üçün istifadə olunan bir sıra üsullar var. Bu üsullar xəstəliyin mərhələsini müəyyən etmək və müalicə planını yaratmaq üçün lazımdır. Ağciyər xərçənginin diaqnozu üçün istifadə olunan əsas üsullar bunlardır:

• Görüntüləmə üsulları
• Biopsiya
• PET Scan

Görüntüləmə üsulları. Görüntüləmə üsulları dedikdə rentgen, kompüter tomoqrafiyası, MRT nəzərdə tutlut:

• Rentgen: Ağciyərlərdə anormallıqları aşkar etmək üçün istifadə edilən ilk üsullardan biridir. Ağciyər xərçənginin ilk əlamətləri döş qəfəsinin rentgenoqrafiyası ilə aşkar edilə bilir.
• Kompüter tomoqrafiyası (CT): CT taramaları ağciyər toxumasını ətraflı şəkildə araşdıraraq şişlərin ölçüsünü və yerini təyin etməyə kömək edir. Xərçəngin yayılıb yayılmadığını (metastaz) aşkar etmək üçün də istifadə olunur.
• Maqnetik rezonans görüntüləmə (MRT): MRT ağciyər toxumasının və ətrafdakı strukturların ətraflı təsvirlərini təmin etməklə xərçəngin yayılmasını aşkar etməyə kömək edir.

Biopsiya. Xərçəng toxumasını mikroskop altında araşdırmaq üçün biopsiya aparılır. Ağciyər toxumasının kiçik bir nümunəsi xərçəngin növünü və mərhələsini təyin etməyə kömək edir. Biopsiya iynə biopsiyası və ya bronkoskopiya kimi üsullarla edilir. Bronxosnopiya-bronxa, nəfəs yoluna fibrobronxoskopla daxil olmaq.
PET Scan. Pozitron Emissiya Tomoqrafiyası (PET) xərçəng hüceyrələrinin metabolik fəaliyyətini ölçməklə şişin yayılmasını aşkar etməyə kömək edir. Bu üsul xərçəngin bədənin digər hissələrinə yayılıb-yayılmadığını müəyyən etmək üçün istifadə olunur.

Ağciyər Xərçəngi necə müalicə olunur?

Ağciyər xərçənginin müalicəsi xərçəngin növünə, mərhələsinə, xəstənin ümumi sağlamlıq vəziyyətinə və xərçəngin yayılmasına görə dəyişir. Ağciyər xərçəngində istifadə olunan əsas müalicə üsulları aşağıdakılardır:

• Cərrahi Müalicə
• Radioterapiya
• Kimyaterapiya
• Məqsədli Terapiya
• İmmunoterapiya

Cərrahi Müalicə. Xüsusilə kiçik hüceyrəli olmayan ağciyər xərçənginin (KHDAK) ilkin mərhələlərində cərrahi müdaxilə ən təsirli müalicə üsullarından biridir. Xərçəng toxumasını çıxarmaq üçün edilən bu müdaxilədə şişin ölçüsünə və yerindən asılı olaraq ağciyərin bir hissəsi və ya hamısı çıxarıla bilər. Cərrahi müalicə adətən aşağıdakı üsullarla həyata keçirilir:

• Lobektomiya
• Pnevmonektomiya
• Seqmentektomiya

Lobektomiya. Lobektomiya ağciyərin bir hissəsinin çıxarılması prosedurudur. Ağciyərin hər tərəfində müxtəlif sayda loblar var. Şiş yalnız bir loba təsir edərsə, bu üsulla xərçəng toxumasını çıxarmaq mümkündür.
Pnevmonektomiya. Pnevmonektomiya bütün ağciyərin çıxarılması prosedurudur. Şiş geniş əraziyə yayılıbsa və digər müalicə üsulları təsirli olmayacaqsa, bu üsula üstünlük verilir.
Seqmentektomiya. Bu cərrahi müdaxilələrdə ağciyərin daha kiçik bir hissəsi çıxarılır. Şiş kiçik və erkən mərhələdə olduqda bu üsullara üstünlük verilir.
Cərrahi müdaxilədən sonra xəstələrin bərpa prosesi adətən bir neçə həftə çəkir. Qeyd etmək lazımdır ki, cərrahi müalicə yalnız xərçəngin yayılmadığı erkən mərhələdə tətbiq olunur.
Radioterapiya. Radioterapiya xərçəng hüceyrələrini məhv etmək üçün yüksək enerjili rentgen şüalarından istifadə edən bir müalicə üsuludur. Bu üsul cərrahi müdaxilə edilməsi mümkün olmayan xəstələrdə və ya əməliyyatdan sonra xərçəng hüceyrələrini məhv etmək üçün istifadə olunur. Radiasiya terapiyası şişin kiçilməsində və ağrı kimi simptomların aradan qaldırılmasında da təsirli olur.
Kimyaterapiya. Kimyaterapiya xərçəng hüceyrələrini məhv etmək üçün istifadə edilən dərman müalicəsidir. Xərçəngin yayılmasını dayandırmaq və ya azaltmaq üçün tətbiq olunur. Kiçik hüceyrəli ağciyər xərçəngi (KHÇK) olan xəstələrdə əsas müalicə üsulu kimi kimyaterapiya tez-tez istifadə olunur. Kimyaterapiya dərmanları venadaxili və ya olaraq oral qəbul edilir və adətən bir neçə həftəlik dövrlərdə tətbiq olunur.
Məqsədli Terapiya. Bu müalicə üsulu xərçəng hüceyrələrinə xas olan spesifik genetik mutasiyaları hədəf alır. Məqsədli terapiya adətən inkişaf etmiş ağciyər xərçəngi üçün istifadə olunur və xərçəngin yayılmasının qarşısını almağa kömək edir. Bu müalicə xərçəngin genetik xüsusiyyətlərinə görə fərdi olaraq planlanır.
İmmunoterapiya. İmmunoterapiya xərçəng hüceyrələri ilə mübarizə aparmaq üçün immunitet sistemini stimullaşdıran bir müalicə üsuludur. Ağciyər xərçənginin müalicəsi bədənin təbii müdafiə mexanizmlərini gücləndirərək xərçəng hüceyrələrinə qarşı daha təsirli bir reaksiya inkişaf etdirməyi hədəfləyir. 

Daha əvvəldə də qeyd etdiyimiz kimi, ağciyər xərçənginə qarşı alına biləcək ən mühüm tədbir siqaretdən və digər risk faktorlarından uzaq durmaqdır. Ağciyər xərçənginin əlamətlərini görsəniz, gecikmədən bir mütəxəssisə müraciət etmək həyatınızı xilas edə bilərsiniz.