Ana südünü artırmaq üçün nə etməli? Effektiv yollar
Sual: Ana südüm azdırsa, onu necə artıra bilərəm?
Cavab: Südün həcmini artırmağın ən mühüm yolu onu daha tez-tez və effektiv şəkildə boşaltmaqdır. Yəni, körpəni tez-tez əmizdirməklə və/və ya döşü nasosla sağmaqla bədəninizə daha çox süd hazırlaması üçün siqnal verirsiniz. Bununla yanaşı, düzgün qidalanma, kifayət qədər maye qəbulu, stressin azaldılması və lazım gələrsə, həkim məsləhəti ilə müəyyən vasitələrdən istifadə kimi addımlar da faydalıdır.
Süd istehsalının prinsipi: təklif və tələbat
Ana südünün istehsalı əsasən “təklif və tələbat” qanununa tabedir. Yəni döşlərdən süd nə qədər tez-tez və nə qədər çox çıxarılarsa, bədən bir o qədər artıq süd istehsal edəcək. Hər dəfə körpənizi əmizdirdiyiniz və ya döşünüzü sağdığınız zaman, əslində, bədəninizə daha çox süd istehsal etməsi üçün siqnal göndərirsiniz: “Körpəniz hər əmizdirilməsində (və ya siz nasosla sağım etdikdə) bədəninizə daha çox süd hazırlamasını demiş olursunuz. Tez-tez əmizdirmə və sağma bədənə südü daha sürətlə hazırlamaq üçün təkan verir”. Yeni doğulmuş körpələr adətən 24 saat ərzində 8–12 dəfə qidalanırlar, lakin analara saat göstəricisindən çox körpənin aclıq əlamətlərinə fokuslanmaq tövsiyə olunur – körpə ac olduqca əmizdirin və körpənin döşü düzgün tutub-tutmadığına, südü səmərəli çəkdiyinə diqqət edin. Əgər körpə effektiv əmə bilmirsə və ya düzgün döşü ağıza almada problem yaşayırsa, laktasiya üzrə məsləhətçiyə müraciət etmək faydalı olar.
Ana südünü artırmaq üçün ən əsas addım körpəni mümkün qədər tez-tez və düzgün əmizdirməkdir. Bizim pasiyentlərimizə ən çox tövsiyə etdiklərimiz:
Körpəni sutka ərzində azı 8–12 dəfə, tələb etdiyi qədər tez-tez əmizdirin.
Hər əmizdirmədə hər iki döşü növbə ilə körpəyə verin ki, döşlər tam boşalsın.
Əmizdirmə zamanı döşlərinizə yüngül masaj edin – bu, süd axınını sürətləndirməyə kömək edir.
Körpənin hər əmizdirmədə döşü tam boşaltdığından əmin olun (əmizdirmədən sonra döşləriniz əvvəlkinə görə daha yumşaq olmalıdır).
Əgər körpəyə arada butulka ilə əlavə süd/formula verirsinizsə və ya iş səbəbindən ondan ayrı qalırsınızsa, həmin vaxtlarda südünüzü nasosla sağaraq döşlərinizdə süd yığılmasının qarşısını alın. Beləliklə, döşlər müntəzəm boşalacaq və bədən yenidən süd istehsal etməyə siqnal alacaq.
Ana körpəsini rahat şəraitdə əmizdirir. Körpəni tez-tez və düzgün pozada əmizdirmək, ana ilə körpə arasında yaxın təmas qurmaq bədəndə süd hormonlarını stürətləndirərək süd ifrazını artırmağa kömək edir.
Döş pompasından doğru istifadə (sağım)
Bəzi hallarda körpəni hər dəfə döşdən birbaşa əmzirmək mümkün olmur – məsələn, ana işə qayıdırsa və ya vaxtından əvvəl doğulmuş körpə döşü əmə bilmirsə. Süd istehsalını davam etdirmək və artırmaq üçün belə hallarda döş sağımından faydalanmaq olar. Döş pompaları (nasoslar) südü saxlamaq və süd verilməsini stimullaşdırmaq üçün gözəl vasitədir. Keyfiyyətli, eyni anda iki döşü sağa bilən (ikili dəstli) xəstəxana tipli elektrik nasosu istifadə etmək daha effektivdir. Süd artırmaq məqsədilə sağlam analara sağım barədə aşağıdakı tövsiyələr verilir:
Gündə ən azı 8 dəfə (təxminən hər 2-3 saatdan bir) südü sağmağa çalışın – bu, döşlərinizə müntəzəm stimul verəcək.
Hər sağım seansında süd axını dayandıqdan sonra da əlavə ~2 dəqiqə sağmağa davam edin. Bu əlavə stimul bədəninizə daha çox süd hazırlamaq siqnalı verir.
Sağmağa başlamazdan əvvəl və sağım bitdikdən sonra döşünüzü əllə bir neçə damcı sağın; həmçinin sağım zamanı fasilələrlə döşə yumşaq masaj etmək süd axınına kömək edir və döşün tam boşalmasını təmin edir.
Mümkünsə, hər iki döşü eyni anda sağın. Bu, zamana qənaət etməklə yanaşı prolaktin hormonunun səviyyəsini daha çox yüksəldərək süd istehsalını artırır.
Nasosun döşə qoyulan konus hissəsinin ölçüsünün döş gilənizə uyğun olduğuna əmin olun. Yanlış ölçülü konus narahatlıq yarada və südün tam çıxmasına mane ola bilər – lazım gəldikdə, laktasiya mütəxəssisindən düzgün ölçü seçimi üçün məsləhət alın.
Sağım seansları arasında 5 saatdan çox fasilə verməməyə çalışın (gecə vaxtı da uzun fasilələrdən qaçının). Uzun aralar süd ifrazının azalmasına səbəb ola bilər.
Bu tövsiyələrə əməl etsəniz, bir neçə gün içində süd miqdarında artım görməyiniz mümkündür. Unutmayın ki, hər bir ananın bədəni fərqlidir və sağım rejimini də öz ehtiyaclarınıza görə tənzimləmək önəmlidir.
Dəri təması və rahatlama
Ananın emosional vəziyyəti və fiziki rahatlığı da südün ifrazına təsir göstərir. Xüsusilə, südün döşdən axmasını asanlaşdırmaq üçün həm fiziki stimulyasiya, həm də psixoloji rahatlıq vacibdir. Dəri-dəri təmas bunun ən təsirli yollarından biridir: körpənizi yalnız bezdə və ya çılpaq şəkildə öz çılpaq sinənizə (döşünüzə) qoyub qucaqlayın. Bu, həm körpəni, həm də ananı sakitləşdirir, oksitosin hormonunun ifrazını artıraraq süd axınını sürətləndirir. Xüsusilə nasosla sağmazdan əvvəl bir neçə dəqiqə körpəni sinənizdə saxlamaq, sonra sağmağa başlamaq daha güclü süd gəlməsinə şərait yarada bilər.
Bununla yanaşı, istilik və masaj da süd axarlarını genişləndirib süd verməni asanlaşdıra bilər. Əmizdirməyə və ya sağmağa başlamazdan əvvəl döşünüzə isti kompres tətbiq edin (məsələn, isti, nəm dəsmalı döşünüzün üzərində bir neçə dəqiqə saxlayın) və ya imkan varsa, ilıq duş alın. Əmizdirmə və sağım zamanı da döşlərinizi əllə yüngül massaj etmək həm südün miqdarını, həm də südün yağlılıq dərəcəsini artırmağa kömək edir.
Ana mümkün qədər rahat və stressiz olmalıdır. Stress hormonları (məsələn, kortizol) yüksək olduqda süd refleksi ləngiyə bilər. Özünüzü rahat hiss etdiyiniz bir mühitdə əmizdirməyə çalışın: dərin və yavaş nəfəs alıb-verməklə gərginliyinizi azaldın, ehtiyac varsa arxanıza yastıq qoyaraq komfortlu pozada oturun. Bəzi analar sakitləşdirici musiqi dinləməyin kömək etdiyini bildirirlər. Həmçinin, körpənizi əmizdirərkən ona təmas etməniz, qoxusunu hiss etməniz də əhəmiyyətlidir. Məsələn, əgər körpə ayrı yerdədirsə, onun şəklinə baxmaq və ya geyiminin qoxusunu duymaq süd refleksini oyandıra bilər. Nə qədər rahat və arxayın olsanız, bədəniniz də bir o qədər yaxşı süd ifraz edəcək.
Düzgün qidalanma və maye qəbulu
Ananın qidalanması da südün miqdarına və keyfiyyətinə təsir edir. Ananın bədəni süd istehsalı üçün əlavə enerji sərf edir. Kalori ehtiyacı: Hamiləlikdən öncəki dövrlə müqayisədə, laktasiya dövründə gündə təxminən 300–500 kkal əlavə enerji almaq tələb oluna bilər. Bu əlavə kalorini sağlam yolla almaq üçün qida rasionunuzu geniş tutun: müxtəlif qida qruplarından balanslı şəkildə istifadə edin. Boşqabınızın yarısını meyvə və tərəvəz, dörddə birini tam taxıllı məhsullar, digər dörddə birini isə zülal mənbələri (yağsız ət, balıq, yumurta, süd məhsulları, paxlalılar və s.) təşkil etməsinə çalışın. Süt məhsulları olaraq yağsız və ya az yağlı süd, qatıq, pendir kimi seçimlərə üstünlük verə bilərsiniz. Ümumən, hamiləlikdə olduğu kimi əmizdirmə dövründə də çoxşaxəli və vitamin-minerallarla zəngin qidalanma vacibdir. Əksinə, kəskin azkalorili pəhrizlərdən və sürətlə arıqlamağa yönəlmiş dietalardan bu dövrdə uzaq durun – belə rejimlər bədəninizin həm enerji ehtiyatlarını azaldır, həm də süd istehsalını azalda bilər.
Maye qəbulu: Süd ifraz etmək orqanizm üçün çoxlu maye itkisi deməkdir. Susuz qalmamaq üçün kifayət qədər su içməyiniz vacibdir. Öz bədəninizi dinləyin – susadıqca su için və mümkün olduğu qədər hər əmizdirmə seansında bir stəkan su içməyi vərdiş edin. Həkimlər əmizdirən analara gün ərzində təxminən 3-4 litr (yəni 12-16 stəkan) maye qəbul etməyi tövsiyə edirlər. Su ən yaxşı seçimdir. Şirin qazlı içkilərdən və paketlənmiş meyvə şirələrindən mümkün qədər uzaq durun. Çayı və xüsusilə kofeini çox sevirsinizsə, gündə 1-2 fincandan artıq kofeinli içki içməməyə çalışın, çünki kofeinin artıq miqdarı körpəni əsəbi edə və yuxusunu poza bilər. Spirtli içkilərdən isə ümumiyyətlə uzaq durmaq məsləhətdir – alkoqol südə keçə bilər və körpə üçün zərərlidir. Həm spirt, həm də siqaret istifadəsi süd istehsalını da azalda bilər.
Süd artıran qidalar və çaylar: mif və reallıq
Ana südünü artırmaq mövzusunda ən çox müzakirə olunan mövzulardan biri də xüsusi “galaktogen” qidalar və bitki çaylarıdır. Xalq arasında və müxtəlif mənbələrdə analara süd gətirən qidalar kimi yulaf, qoz-fındıq, badam, paxlalılar, pivə mayası, şüyüd/razyana çayı, cirə, çörəkotu, bəzi xüsusi “laktasiya peçenyeləri” və hətta arpa, içkilər belə tövsiyə oluna bilər. Hətta bəzi mədəniyyətlərdə halva kimi şirniyyatların da südü artırdığına dair inanclar var. Lakin elmi cəhətdən baxıldığında, heç bir konkret qidanın möcüzəvi şəkildə süd istehsalını artırdığı sübut olunmayıb. Ümumiyyətlə, süd artırdığı iddia edilən qidalar və ya bitki mənşəli məhsullar birinci dərəcəli müalicə vasitəsi kimi nəzərdən keçirilməməlidir, çünki hazırkı tədqiqatlar onların effektivliyi barədə qənaətə gəlmək üçün kifayət qədər dəlil təqdim etmir və bu maddələrin potensial zərərli yan təsirləri ola bilər. Bir sözlə, əlavə porsiya yulaf yarması yemək, əlavə şəkərli sup içmək və ya xüsusi bir ot çayı qəbul etmək südünüzü çoxaldacaq deyə bir şey yoxdur. Bu, bir qədər məyusedici səslənsə də, yaxşı xəbər budur ki, ümumilikdə sağlam və balanslı qidalanma, bədəninizi güclü saxlayaraq dolayısıyla südünüzü optimal səviyyədə saxlayır.
Bununla belə, yuxarıda sadalanan qidaların çoxu faydalı və qidalıdır. Məsələn, yulaf, paxlalılar, qoz-fındıq, yaşıl tərəvəzlər kimi məhsullar vitaminlər, minerallar və liflə zəngindir və ümumi sağlam qidalanmanın bir hissəsi olmalıdır. Onları rasionunuza daxil edə bilərsiniz – sadəcə olaraq bütün ümidinizi təkcə bu “südgətirən” qidalara bağlamayın. Hər bir ananın bədəni fərqlidir və bəzi analar fərq etməsə də, bəziləri üçün bu qidalardan bəzilərinin (məsələn, yulafın və ya razyana çayının) bir qədər faydası olduğunu qeyri-rəsmi də olsa söyləyirlər. Əsas odur ki, özünüzü çox da yormadan, balanslı şəkildə qidalanın və yuxarıda bəhs etdiyimiz əsas prinsiplərə (tez-tez əmizdirmə, istirahət, maye qəbulu və s.) əməl edin – bu, hər hansı peçenyedən daha təsirli olacaqdır.
Bitki mənşəli laktasiya çayları və qida əlavələri mövzusuna da diqqətlə yanaşmaq lazımdır. Ümumiyyətlə, əksər bitki tərkibli məhsulların (məsələn, xüsusi laktasiya çaylarının, “süd artıran” kapsul və tozların) ana südünü artırmaq təsiri elmi olaraq dəqiq sübut edilməyib. Bu bitki bir sıra ölkələrdə əsrlərdir südü artırmaq üçün istifadə olunur. Əgər hər hansı “süd artıran” çay, toz, həblə bağlı düşüncəniz varsa, ilk növbədə bunu öz həkiminizlə və ya bir laktasiya mütəxəssisi ilə müzakirə edin.
Peşəkar dəstək və tibbi müdaxilə nə zaman vacibdir?
Yazının əvvəlində qeyd olunduğu kimi, əslində bir çox ana südünün az olduğunu zənn etsə də, əslində südü körpəsinə bəs edir. Əgər körpəniz yaxşı çəki yığır, gündə kifayət qədər isladılmış bezi və nəcisi varsa, çox güman ki, südünüz kifayətdir. Lakin bütün doğru addımları atdığınız halda körpənizin yenə də tox qalmadığını, az kilo aldığını müşahidə edirsinizsə, çəkinmədən tibbi yardım alın. İlk addım olaraq, körpənin pediatrı ilə məsləhətləşin. Həkiminiz və ya laktasiya məsləhətçiniz sizin və körpənizin vəziyyətini dəyərləndirəcək, əmizdirmə texnikanızı müşahidə edəcək və mümkün problemləri aşkarlayacaq. Bəzi hallarda anada mövcud olan tibbi amillər süd istehsalına təsir göstərə bilər. Məsələn, doğuşdan sonra çox qan itirilməsi, cift parçalarının uşaqlıqda qalması, ana süd vəzilərinin yetərincə inkişaf etməməsi, qalxanabənzər vəzin az işləməsi (hipotireoz), polikistik yumurtalıq sindromu (PCOS), şəkərli diabet, çox yüksək BMI (piylənmə) kimi hormonal və metabolik durumlar südün miqdarına mənfi təsir göstərə bilər. Belə səbəblər aşkarlanarsa, həkiminiz müvafiq müalicə və ya məsləhətlər verəcək (məsələn, hipotireoz üçün hormon terapiyası və s.) və bu, süd ifrazınızı normala sala bilər.
Nadir hallarda, həkimlər dərman müalicəsindən də istifadə edə bilərlər. Hazırda xüsusi olaraq ana südü ifrazını artırmaq üçün FDA tərəfindən təsdiqlənmiş bir dərman preparatı yoxdur. Bu dərmanlar prolaktin hormonunun səviyyəsini artıraraq süd axınını bir qədər rahatlaşdıra bilər. Diqqət yetirin ki, bu preparatların da hər birinin öz potensial yan təsirləri var və onları yalnız həkimin göstərişi və nəzarəti altında qəbul etmək olar. Həkiminiz, ananın sağlamlığına və körpənin vəziyyətinə görə, fayda-risk nisbətini dəyərləndirərək belə bir qərar verə bilər.
Unutmayın ki, özünüzü günahlandırmamalısınız – bəzən ana nə etsə də, süd ifrazı istənilən qədər olmaya bilər. Bu, sizin “yaxşı ana” olub-olmamağınızla əlaqəli deyil. Belə hallarda, pediatrınızın tövsiyəsi ilə əlavə qida (formula) verilməsi körpənin inkişafı üçün gərəkli ola bilər. Ana südü çox faydalıdır, amma ən önəmlisi körpənin tox və bəslənmiş olmasıdır – lazım gəlsə, ana südü ilə yanaşı formuladan da istifadə oluna bilər. Özünüzü başqa analarla müqayisə etməyin; hər bir ananın süd macərası özünəməxsusdur və unikal vəziyyətlər var. Hər kəsin süd potensialı fərqlidir – bir ananın çox südü olub dondurucularını doldurması, digərində isə az-süd problemi olması mümkündür, ancaq bu müqayisələr sizi ruhdan salmamalıdır.
Əgər ana südü ilə bağlı problemləriniz varsa, peşəkar dəstək istəməkdən çəkinməyin. Laktasiya üzrə mütəxəssislər, pediatrlar və digər səhiyyə işçiləri bu yolda sizə kömək etməyə hazırdır. Məsələn, xəstəxanamızın təcrübəli uzman diyetoloqu Lalə Yaqubovaya müraciət edərək, düzgün qidalanma baxımından dəstək ala bilərsiniz.
Erkən müdaxilə və doğru məlumatlandırma ilə anaların böyük əksəriyyəti süd verə bilmə qabiliyyətini uğurla artırır. Siz tək deyilsiniz – suallarınız yaranarsa, həkiminizlə və ya bizim laktasiya mütəxəssislərimizlə əlaqə saxlayın ki, həm sizin, həm də körpənizin sağlamlığı üçün ən optimal yolu birlikdə müəyyənləşdirək.
