Bel ağrısı nədir?
Bel ağrısı – bel və ya kürək nahiyəsində hiss olunan, müxtəlif səbəblərdən ortaya çıxan ağrı sindromudur. İnsanların böyük əksəriyyəti həyatlarının hansısa dönəmində bel ağrısı ilə üzləşir. Araşdırmalara görə, hər 5 insandan təxminən 4-ü (80%) ömür boyu ən az bir dəfə bel ağrısı yaşayır.
Bel ağrısı həmçinin dünya miqyasında əmək qabiliyyətinin azalmasının əsas səbəblərindən biri hesab olunur. Ağrının müddətinə görə təsnifatı da vacibdir: əlamətlər 4-12 həftə davam edərsə, kəskin (və ya yarımkəskin), 12 həftədən uzun sürərsə artıq xroniki bel ağrısı sayılır.
Bel ağrısı bir xəstəlik deyil, müxtəlif xəstəliklərin və ya funksional pozğunluqların əlamətidir. Yüngül əzələ gərilməsindən tutmuş ciddi onurğa probleminə qədər bir çox hal beldə ağrıya səbəb ola bilər. Bəzən ağrı yalnız bel nahiyəsində məhdudlaşır, bəzən isə sinir boyunca aşağı (məsələn, ayağa) yayıla bilər. Ağrının xarakteri də dəyişkəndir – kürəkdə sızıldayan bir gərginlik şəklində ola biləcəyi kimi, sinir ağrısı tipində kəskin, yanma və ya bıçaq batırmış kimi bir hiss də yarada bilər.
Bel ağrısının əsas səbəbləri
Bel ağrısının yaranmasında bir çox müxtəlif amillər rol oynaya bilər. Bu səbəblərdən bəziləri birbaşa onurğa sütunu və sinirlərlə əlaqəli spesifik problemlərdir, digərləri isə əzələ-skelet sistemindəki ümumi pozğunluqlardır. Ən çox rast gəlinən əsas səbəblər aşağıdakılardır:
• Fəqərəarası disk yırtığı (disk yırtığı): Onurğa fəqərələrinin arasında yerləşən elastik disklərin zədələnib yerindən sürüşməsi nəticəsində yaranır. Diskin xarici halqası dağıldıqda, içərisindəki yumşaq nüvə (pulpoz nüvə) bayıra - onurğa kanalına doğru çıxa və oradan keçən sinir köklərinə təzyiq göstərə bilər. Bu hal beldə güclü ağrı ilə yanaşı, sinirin getdiyi nahiyədə (məsələn, ayaqda) güclü sinir ağrısı ilə özünü göstərir. Disk yırtığı adətən ağır yük qaldırma, qəfil hərəkət və ya travma nəticəsində ortaya çıxır, həmçinin yaşla əlaqədar diskdə degenerativ dəyişikliklərin (quruma və elastikliyinin itməsi) son mərhələsi də ola bilər. Disk yırtığı zamanı fəqərəarası diskin mərkəzindəki geləbənzər maddə (pulpoz nüvə) diskin xarici təbəqəsini deşərək kənara çıxır. Diskin yırtılması onurğa kanalına doğru irəliləyərək yaxınlıqdakı sinir kökünü sıxır. Bu halda həmin sinirin yayıldığı nahiyədə kəskin ağrı və uyuşma, məsələn, sinir boyunca ayaqğa vuran ağrı (xalq arasında “ayağa vuran bel ağrısı”) yaranır.
• Onurğa problemləri və kanal daralması: Onurğa sütununun quruluşundakı digər anormallıqlar da bel ağrısına yol aça bilər. Məsələn, onurğa kanalı daralması (spinal stenoz) fəqərələr arasındakı kanalın müxtəlif səbəblərdən (sümük çıxıntıları, qalınlaşmış bağlar və s.) daralması nəticəsində sinirlərə təzyiq etməsi ilə xarakterizə olunur. Bu zaman bel və kürək ağrısına əlavə olaraq ayaqlarda keyimə, zəiflik kimi nevroloji simptomlar görünə bilər. Eyni zamanda spondilolistez adlanan vəziyyətdə fəqərələrdən biri o birinin üzərindən sürüşərək normal düzülüşü pozur – bu da onurğa və sinir strukturlarını gərginliyə salıb ağrı yarada bilər. Onurğa əyrilikləri (məsələn, skolioz – onurğanın yana əyriliyi, kifoz – önə doğru əyrilik) yetkin yaşda o qədər hiss olunmasa da, zamanla bel və kürək ağrısına səbəb ola bilər. Bu tip onurğa problemləri nəticəsində yaranan ağrıya bəzən ümumilikdə onurğa ağrısı da deyilir.
• Sinir sıxılması (sinir kökü ağrısı): Bel ağrısının kəskin və sinir ağrısı (neyropatik ağrı) xüsusiyyətli olması çox zaman onurğadan çıxan sinir kökcüyünün sıxılması ilə bağlıdır. Sinir sıxılmasının ən məşhur nümunəsi siyatik ağrıdır – onurğanın bel səviyyəsindən çıxan siyatik sinirin sıxılması nəticəsində omba və aşağı ətraf boyunca yayılan şiddətli ağrı. Sinir sıxılması birbaşa disk yırtığı nəticəsində ola bilər, həmçinin onurğa kanalının daralması, şiş (nadir hallarda), onurğa fəqərəsi sınığı və ya iltihabi proseslər zamanı da sinirə basqı yaranarsa, həmin sinirin innervasiya etdiyi (təchiz etdiyi) nahiyələrdə ağrı və uyuşmalar meydana gəlir. Sinir sıxılması olan hallarda ağrı ilə bərabər ayaqlarda keyimə, qarışqa gəzirmiş kimi bir hiss, zəiflik kimi nevroloji əlamətlər də müşahidə edilə bilər.
• Duruş pozuntuları (postural problemlər): Uzun müddət düzgün olmayan pozada oturmaq və ya dayanmaq bel ağrısının mühüm səbəblərindəndir. Ofis işi kimi oturaq fəaliyyətlərdə saatlarla eyni vəziyyətdə, əyilmiş yaxud qaməti pozulmuş halda oturmaq bel əzələlərini gərginləşdirir və onurğaya düşən təzyiqi artırır. Nəticədə kürək ağrısı və boyun-bel nahiyəsində ağrılar zamanla xroniki hal ala bilir. Eyni zamanda, çox zaman fiziki passivlik (hərəkətsiz həyat tərzi) bel əzələlərinin zəifləməsinə, qarın və bel ətrafında artıq çəkinin yığılmasına gətirib çıxarır ki, bu da gündəlik duruşu pozaraq onurğanı daha da yükləyir. Düzgün duruş vərdişlərinin olmaması gənc yaşlardan başlayaraq bel ağrılarının daha tez-tez müşahidə edilməsinə səbəb olur.
• Degenerativ dəyişikliklər: Yaşlanma ilə əlaqədar olaraq onurğa sütununda degenerativ (mürəkkəb quruluşun aşınması və köhnəlməsi) proseslər gedir. Fəqərəarası disklər illər ərzində tədricən su tərkibini itirir, elastikliyi azalır və yastılaşır. Bunun nəticəsində fəqərələrarası məsafə daralır və disk yastılayıcı funksiyasını zəif yerinə yetirir. Həmçinin, fəqərələrarası oynaqlarda və fəqərələrin kənarlarında osteoartrit (degenerativ oynaq xəstəliyi) inkişaf edə bilər. Osteoartrit zamanı sümük çıxıntıları (spondiloz) və oynaq səthlərinin aşınması belin hərəkəti zamanı ağrılara səbəb olur.
Bu degenerativ dəyişikliklər də bel ağrısının ən geniş yayılmış səbəblərindəndir. Məsələn, ahıl yaşda bel və onurğa ağrılarının böyük qismi məhz degenerativ disk xəstəliyi və artritlə bağlı olur.
• Uşaqlarda bel ağrısı: Əvvəllər bel ağrısı əsasən böyüklərin problemi sayılsa da, son illərdə uşaqlar və yeniyetmələr arasında da bel ağrısı şikayətləri artmaqdadır.
Uşaqlarda bel ağrısının ən çox rastlanan səbəbi əzələ gərginliyi və yumşaq toxumaların zədələnməsidir (məsələn, idman zamanı zorlanma, travma). Ağır məktəb çantaları daşımaq və parta arxasında uzun müddət əyilmiş vəziyyətdə oturmaq bel və kürək əzələlərinə həddindən artıq yük düşməsinə yol açır. Bir araşdırmaya görə, məktəb yaşlı uşaqların 28-48%-i müəyyən dövrdə bel ağrısından şikayətlənir.
Doğrudur, uşaqlarda ciddi struktural problemlər (məsələn, fəqərə sürüşməsi – spondiloliz, anadangəlmə onurğa anomaliyaları, şiş və ya infeksiya) nadir görülür. Lakin davamlı bel ağrısı varsa, xüsusilə də gecələr ağrıya oyanırsa, hərarət, çəki itirilməsi, ayaqlarda zəiflik və s. kimi əlavə əlamətlər müşahidə edilirsə, mütləq həkim müayinəsindən keçirilməlidir.
Ümumən, uşaqlarda bel ağrısının çoxu əzələ-skelet sisteminin həddən artıq yüklənməsi və duruş pozuntuları ilə bağlı olub müvafiq istirahət və idmanla düzələ bilir.
Bel ağrısının simptomları və diaqnostik üsulları
Bel ağrısının əsas simptomu, adından da görüldüyü kimi, bel nahiyəsində ağrıdır. Lakin ağrının gücü, xarakteri və müşayiət olunan digər əlamətlər altda yatan səbəbdən asılı olaraq dəyişir. Bel ağrısı bəzən sızıldayan, küt, bəzən isə çox kəskin, yandırıcı və ya sancı şəklində ola bilər. Ağrı yalnız beldə hiss oluna bilər, bəzi hallarda isə qasıqdan aşağı, omba və ayaqlara doğru yayılır. Məsələn, siyatik sinir sıxıldıqda ağrı beldən başlayıb bir ayağın arxa hissələrinə qədər irəliləyir. Sinir-kompressiya olunan hallarda ağrı ilə yanaşı həmin aşağı ətrafda keyimə, iynəbatma və əzələ zəifliyi də görülə bilər. Əgər onurğa beyni və ya at quyruğu (cauda equina) sindromu kimi ciddi hallar olarsa, ayaqların hər ikisində gücsüzlük, sidik və nəcis saxlaya bilməmə, cinsi funksiyada pozulma kimi əlamətlər ortaya çıxa bilər – belə vəziyyət təcili tibbi yardım tələb edir.
Bel ağrısına diaqnoz qoymaq üçün həkim ilk növbədə xəstənin şikayətlərini və xəstəlik tarixçəsini dinləyir, ardından fiziki müayinə aparır. Nevroloji müayinə zamanı həkim xəstənin yerişinə, belin hərəkət qabiliyyətinə, əzələ gücünə, reflekslərinə və dərinin hissiyatına diqqət yetirir
Məsələn, ayağın düz qaldırılması testi (Laseg testi) siyatik ağrını yoxlamaq üçün istifadə edilə bilər – ayaq tam qaldırıldıqda beldən ayağa vuran ağrı yaranırsa, bu, sinir sıxılmasına işarədir. Həkim həmçinin xəstənin duruşunu, onurğanın quruluşunu (əyrilik, assimetriya varlığını) qiymətləndirir və əllə bel fəqərələrini yoxlayaraq ağrılı nöqtələri təyin edir.
İlkin müayinə nəticəsində ciddi bir problem şübhəsi olarsa, diaqnozu dəqiqləşdirmək üçün instrumental müayinələr tətbiq edilir. Bunlara rentgenoqrafiya, MRT (maqnit-rezonans tomoqrafiya) və ya KT (kompüter tomoqrafiyası) aiddir. Rentgen müayinəsi, əsasən sümük quruluşunda (fəqərələrdə) sınıq, sürüşmə və ya kənar çıxıntılar kimi dəyişiklikləri göstərir. MRT yumşaq toxumaları (disklər, sinirlər, bağlar) ətraflı göstərdiyi üçün disk yırtığı, sinir sıxılması, şiş və s. aşkarlanmasında çox faydalıdır. Lakin praktikada çox zaman xəstələr hər hansı bel ağrısı yaranan kimi həkim məsləhəti olmadan MRT və digər müayinələrə üz tuturlar.
Nəticədə, əhəmiyyətsiz və ya əlaqəsiz tapıntılar aşkarlanıb önəmsiz narahatlığa səbəb ola bilir. Məsələn, bir çox sağlam insanda MRT-də kiçik disk protruziyaları (disk çıxıntıları) görünə bilər; əgər bu protruziya nevroloji əlamət vermirsə, yəni siniri əslində sıxmırsa, onu müalicə etməyə ehtiyac yoxdur.
Odur ki, görüntüləmə müayinələri yalnız həkimin zəruri hesab etdiyi hallarda edilməlidir. Bəzi hallarda sinir-əzələ sisteminin fəaliyyətini qiymətləndirmək üçün EMQ (elektromioqrafiya) testi də aparılır – bu, sinir impulslarının keçiriciliyini ölçərək sinir zədələnməsi dərəcəsini göstərə bilər.
Nəticə olaraq, əgər bel ağrınız bir neçə gündən artıq davam edirsə, istirahətlə keçmirsə və ya aşağı ətraflara yayılaraq keyimə-zəiflik kimi əlamətlərlə müşayiət olunursa, doğru diaqnoz və müalicə üçün mütləq həkimə müraciət edin. Yüksək hərarət, səbəbsiz çəki itkisi, travma sonrası başlanğıc, gecələr yuxudan oyandıran ağrı kimi həyəcan
siqnalı olduqda isə vaxt itirmədən müayinə aparılmalıdır.
Ev şəraitində bel ağrısını yüngülləşdirmə üsulları
Bel ağrısının əksər halları bir neçə həftə ərzində öz-özünə yüngülləşə bilər. Ağrının kəskin dövründə ev şəraitində aşağıdakı üsullarla onu yüngülləşdirmək mümkündür:
• İstirahət və fəaliyyətin tənzimlənməsi: Əvvəllər bel ağrısında tam yataq istirahəti tövsiyə olunurdusa, indiki yanaşmaya görə tam hərəkətsiz qalmaq düzgün deyil. İlk 1-2 gün ağrı çox güclüdürsə, qısa müddət yataqda dincəlmək olar, lakin daha uzun müddət hərəkətsiz qalmaq əzələləri zəiflədir və sağalmanı ləngidir. Ağrı imkan verdikcə, yüngül gündəlik aktivliyi davam etdirmək vacibdir. Məsələn, ev daxilində asta-asta gəzmək, yorğunluq hiss etdikdə uzanıb bir qədər dincəlmək və sonra yenidən hərəkət etmək məsləhətdir. Uzun müddət eyni pozada (məsələn, oturaq) qalmamağa çalışın – hər yarım saatda bir duruşunuzu dəyişin, 5-10 dəq. gəzin və ya gərilmə hərəkətləri edin.
• İsti və soyuq kompreslər: Ağrının ilk başladığı anda soyuq kompres (buz paketini bir parça ilə belin ağrılı nahiyəsinə qoymaq) tətbiq etmək şişkinliyi və iltihabı azalda bilər. İlk 48 saat ərzində soyuq tətbiqləri, sonraki günlərdə isə ilıq kompres və ya isti su torbası qoymaq yaxşı nəticə verir. İstilik əzələləri rahatlaşdırır, qan dövranını artıraraq sağalma prosesinə kömək edir. Həm soyuq, həm də isti prosedurları gündə bir neçə dəfə, təxminən 15 dəqiqə müddətində tətbiq etmək olar (dərini birbaşa təmasdan qoruyaraq). Dəriyə çox isti və ya çox soyuq zədə yetirməmək üçün ehtiyatlı olun.
• Ağrıkəsici dərman vasitələri: Əgər ağrı çox narahat edirsə, apteklərdə satılan bəzi ağrıkəsici və iltihabəleyhinə dərmanlar qısa müddət üçün kömək edə bilər. Bu dərmanlar ağrını və iltihabı azaltdığı üçün kəskin dövrdə xəstənin hərəkətliliyini yaxşılaşdırır. Lakin unutmamaq lazımdır ki, dərmanlar yalnız müvəqqəti simptomatik rahatlama üçündür – onlardan uzun müddət həkim məsləhəti olmadan istifadə etmək tövsiyyə edilmir. Həmçinin, hər bir dərmanın əks-göstərişləri olduğunu nəzərə alaraq, istifadədən öncə təlimatını oxuyun və ya tibbi mütəxəssislə məsləhətləşin.
• Düzgün yatma pozası: Yatdığınız mövqe bel ağrısını güçləndirə bilər. Üzü üstə yatmaq ümumiyyətlə, bel üçün yaxşı deyil, çünki onurğa sütunu təbii əyriliyindən kənara çıxa bilər. Ən yaxşı yatma pozalarından biri kürəyi üstə uzanmaqdır – bu zaman dizlərin altına kiçik bir yastıq qoymaq belin təbii əyriliyini qorumağa kömək edir. Digər rahat pozisyon böyrü üstə (yana) yatmaqdır: ayaqlarınızı dizlərdən bir qədər büküb qarına doğru çəkərək, dizlərin arasına yastıq yerləşdirin. Bu, oma və çanaq skeletinin düzlənməsini təmin edir və onurğaya düşən təzyiqi azaldır. Yataq çox yumşaq olmamalıdır – bədəninizə adekvat dəstək verməyən döşək bel ağrısını artırır. Orta sərtlikdə, bədən quruluşunuza uyğun bir döşək və rahat yastıq seçmək vacibdir.
• Yüngül gərmə hərəkətləri: Ağrılar bir qədər sakitləşdikdən sonra ev şəraitində incə gərmə və dartınma hərəkətləri etmək faydalı ola bilər. Məsələn, kürəkarası əzələləri gərmək üçün qollarınızı önə uzadıb kürəklərinizi genişləndirin, bel əzələləri üçün əl və ayaqlarınız üstə duraraq belinizi yuxarı və aşağı hərəkət etdirin. Həmçinin hamstring (bud arxası) əzələlərini gərmək, çanaq əzələlərini dartmaq da bel boşluğuna düşən yükü azaldır. Yoga və plates tərzində yüngül hərəkətlər də həm əzələləri möhkəmləndirir, həm də ağrını yüngülləşdirir. Ancaq hər bir hərəkəti asta-asta, ağrı həddini aşmadan etmək lazımdır – əks halda faydadan çox ziyan verə bilər.
• Masaj və relaksasiya: Ev şəraitində mümkündürsə, bel əzələlərinə yüngül masaj tətbiqi əzələ spazmlarını azalda bilər. İlıq duş qəbul etmək və ya ağrılı nahiyəni isti dəsmalla örtmək də əzələləri boşaldıb rahatlıq gətirir. Bəzi şəxslər üçün meditasiya, dərin nəfəsalma texnikaları və ya sadəcə fikri dağıdacaq bir fəaliyyət (kitab oxumaq kimi) ağrı hissini azaltmağa yardım edir. Stres və gərginlik də bel ağrısını artırdığı üçün, mümkün qədər sakitləşdirici mühitdə dincəlmək önəmlidir.
Ev şəraitində bu kimi tədbirlər gördükdən sonra əksər hallarda bel ağrısı tədricən azalır və bir neçə həftə içində tam keçib gedir. Lakin yuxarıdakı üsullara baxmayaraq ağrılar 2-3 həftə ərzində azalmırsa və ya əksinə pisləşirsə, həkimə müraciət etməkdən çəkinməyin.
Tibbi müalicə üsulları
Bel ağrısının müalicəsi əsasən onun səbəbindən asılıdır. Yüngül və orta dərəcəli ağrılarda qeyri-cərrahi, konservativ müalicə üsulları əsas yer tutur. Xroniki bel ağrısı olan xəstələrdə isə multidissiplinar yanaşma – həm dərman müalicəsi, həm fizioterapiya, həm də psixososial dəstək önə çıxır. Tibbi praktika göstərir ki, bel ağrısı olan xəstələrin böyük əksəriyyətində cərrahi əməliyyata ehtiyac qalmır və konservativ müalicə ilə əhəmiyyətli yaxşılaşma əldə olunur.
Bu bölümdə bel ağrısının müalicəsində istifadə olunan əsas üsullar barədə:
• Fizioterapiya və müalicəvi bədən tərbiyəsi: Bel ağrısında peşəkar fizioterapiya çox effektli ola bilər. Fizioterapevtlər fərdi vəziyyətə uyğun məşqlər kompleksi tərtib edirlər – bu məşqlər bel və qarın əzələlərini gücləndirir, onurğanın dəstəyini artırır və hərəkət diapazonunu bərpa edir. Məsələn, xüsusi gərmə və gücləndirici hərəkətlər, plates, üzgüçülük, yürüş kimi aşağı təsirli aerobik məşqlər bel üçün faydalıdır. Fizioterapiya seanslarında həmçinin ultrasəs terapiyası, elektrik stimulyasiya, lazer terapiyası kimi ağrıkəsici fiziki prosedurlar da tətbiq oluna bilər. Manual terapiya (osteopatik və ya xiropraktik müalicə) mütəxəssis tərəfindən həyata keçirildikdə oynaqlardakı funksiya pozğunluqlarını düzəldə və ağrını azalda bilər. Kəskin ağrılı dövrdə fizioterapiya müalicəsi ağrılar azalana qədər yüngül aparılır, əlamətlər keçdikcə intensivlik artırılır. Xroniki bel ağrılarında isə müalicəvi idman və fizioterapiya uzunmüddətli yaxşılaşma üçün ən vacib üsullardandır
• Dərman müalicəsi: Şiddətli bel ağrılarında həkim məsləhəti ilə müxtəlif dərman preparatları təyin oluna bilər. Ən çox istifadə edilənlər qeyri-steroid iltihabəleyhinə dərmanlardır. Qeyri-steroid iltihabəleyhinə dərmanlar iltihabı və ağrını azaldır, əzələ keyidicilər isə spazmı aradan qaldırır. Güclü ağrı sindromu varsa və digər vasitələr yetərli deyilsə, həkim qısa müddətli analgetiklər yaza bilər, lakin bunlar yanaşı təsirləri və asılılıq potensialına görə ehtiyatla istifadə olunur. Sinir ağrısı ön plandadırsa, məsələn, siyatik ağrıda bəzi hallarda antidepresant və ya antikonvulsant qrupundan dərmanlar (neyropatik ağrıkəsicilər) təyin edilə bilər. Xroniki ağrılarda uzun müddətli dərman istifadəsi əvəzinə, daha çox reabilitasiya və digər müalicələrə üstünlük verilir ki, pasiyent dərmansız yaşamağı öyrənsin.
• İynəbatırma terapiyası (akupunktur): Şərq təbabəti üsulu olan akupunktur, bel ağrısında yardımçı müalicə kimi getdikcə geniş yayılır. Steril akupunktur iynələr bədənin müəyyən bioaktiv nöqtələrinə batırılaraq ağrının azalmasına və əzələlərin gərginliyinin aradan qalxmasına səbəb olur.
Araşdırmalar akupunkturun bəzi xəstələrdə bel ağrısını yüngülləşdirdiyini göstərir, xüsusən də digər müalicələrlə birlikdə tətbiq olunduqda.
Kəskin ağrılarda bir neçə seans akupunktur ağrıkəsici təsir göstərə bilər. Bu metod nisbətən təhlükəsizdir, lakin onu təcrübəli mütəxəssisin etməsi şərtdir.
• Masaj terapiyası: Peşəkar terapevtik masaj bel əzələlərini boşaldır, qan dövranını artırır və ağrını azalda bilir. Xüsusilə, xroniki əzələ gərginliyi olan xəstələrdə müntəzəm masaj müalicəsi şikayətləri xeyli azalda bilər. Fərqli masaj növləri – klassik (dərin toxuma masajı), akupressura (nöqtə masajı) və s. bel ağrısının müalicəsində istifadə olunur. Masaj müalicəsi əksər hallarda digər müalicələrlə (məşq terapiyası, postural təlim və s.) birləşdirildikdə daha effektiv olur.
• Steroid inyeksiyaları: Əgər bel ağrısının səbəbi müəyyən bir sinir kökünün iltihabı və ya sıxılmasıdırsa, həkimlər bəzən həmin nahiyəyə epidural steroid inyeksiyası edə bilərlər. Bu prosedur zamanı onurğa kanalına, yaxud zədələnmiş sinir ətrafına steroid (kortizon tərkibli) dərman yeridilir. Steroidlər güclü iltihabəleyhinə təsirə malikdir və lokal inyeksiya vasitəsilə sinir kökündəki şişkinlik və iltihabı azaldaraq ağrını yüngülləşdirir. Epidural inyeksiya, siyatik kimi şiddətli ağrılarda konservativ müalicəyə əlavə olaraq tətbiq edilə bilər. Bu prosedur adətən poliklinika şəraitində edilir və xəstə eyni gün evə gedə bilir. Steroid inyeksiyalarının təsiri müvəqqəti olsa da (bir neçə həftə və daha çox davam edə bilər), xəstəyə həmin müddətdə reabilitasiya məşqləri etmək imkanı verir ki, sonradan ağrı təkrarlanmasın.
• Cərrahi müdaxilə: Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, bel ağrılarının çox az bir qismi cərrahi əməliyyat tələb edir. (təxminən xəstələrin 5-10%-i). Lakin əgər xəstədə onurğa quruluşunda ciddi pozğunluq varsa və ya sinir üzərində təzyiq nəticəsində proqressiv nevroloji itkilər meydana çıxırsa (məsələn, ayaqlarda getdikcə artan zəiflik, reflekslərin itməsi, sidik-ifrazat problemləri), o zaman cərrahi müalicə zəruri ola bilər. Cərrahi müdaxilə problemin növündən asılıdır. Məsələn, fəqərəarası disk yırtığı konservativ müalicə ilə düzəlmirsə və sinirə güclü təzyiq davam edirsə, diskektomiya əməliyyatı (çıxıntı etmiş diskin kəsilib çıxarılması) aparılır. Onurğa kanalı daralması (stenoz) zamanı laminektomiya və ya foraminotomiya kimi əməliyyatlarla sinir yolları genişləndirilə bilər. Onurğa sürüşməsi (spondilolistez) və ya ağır sınıqlarda fəqərələrin fiksasiya və füzyonu (metal vint və rodlarla birləşdirilməsi) lazım gələ bilər. Müasir dövrdə bir çox bel əməliyyatları minimal invaziv üsullarla icra edilir, yəni kiçik kəsiklərdən girilərək sinirlərə az travma veriləcək şəkildə həyata keçirilir. Bu da xəstənin əməliyyatdan sonraki reabilitasiya müddətini qısaldır. Hər bir halda, cərrahi müdaxilə qərarı verilməzdən öncə alternativ müalicə imkanlarının nəticə vermədiyi dəqiqləşdirilməli və pasiyentin vəziyyəti əməliyyata uyğun olmalıdır. Cərrahi əməliyyat uğurlu olduqda sıxılmış sinirlər azad olunur, onurğanın sabitliyi bərpa edilir və nəticə etibarilə ağrı əhəmiyyətli dərəcədə azalır.
Bel ağrısının qarşısını necə almaq olar?
Bel ağrısının qarşısını almaq tam mümkün olmasa da, riskini azaltmaq üçün gündəlik həyatda tətbiq oluna bilən bir sıra qaydalar mövcuddur. Sağlam həyat tərzi və bədənin düzgün hərəkəti bel problemlərinin yaranma ehtimalını minimuma endirə bilər. Aşağıdakı tövsiyələr bel ağrısından qorunmağa kömək edəcək:
• Daimi fiziki aktivlik: Hərəkətsiz həyat tərzi belin sağlam olmasının ən böyük düşmənidir. Mütəmadi yüngül idmanla məşğul olmaq bel ağrısının profilaktikasında əsas yer tutur. Həftədə azı 3-4 dəfə 30 dəqiqəlik orta intensivlikli fiziki aktivlik (məsələn, sürətli yeriş, üzgüçülük, velosiped sürmə) onurğa ətrafındakı əzələləri gücləndirir. Xüsusilə qarın və bel əzələlərini möhkəmləndirən məşqlər – məsələn, plates hərəkətləri – bel sümüyünə dəstək verən “korset” yaradır. Əzələlərin çevikliyini qorumaq üçün dartınma hərəkətləri də unudulmamalıdır. Güclü və çevik əzələlər onurğanı sabit saxlayır və gündəlik hərəkətlər zamanı yaranan yüklənmələrin qarşısını alır.
• Düzgün duruş (postura): Gündəlik həyatımızda oturuş və duruş formamıza diqqət yetirməliyik. Oturarkən bel nahiyəsini yaxşı dəstəkləyən, arxası söykənəcəkli bir stul seçin. Kürəyinizin aşağı hissəsini (beldən yuxarı) kürsüyə tam dayayın, lazım gəlsə, bel boşluğuna balaca yastıq və ya bükülmüş dəsmal yerləşdirərək təbii əyriliyi qoruyun.
• Dizləriniz və ombanız eyni səviyyədə olmalıdır, ayaqlarınızı yerə tam basın. Hər 30-40 dəqiqədən bir qalxıb bir neçə dəqiqə gəzin ki, uzun müddət eyni pozada qalmaq onurğanı yormasın. Ayaq üstə durarkən çiyinlərinizi geri saxlayın, qamətinizi dik tutun. Uzun müddət ayaqüstə işləyirsinizsə, vaxtaşırı bir ayağınızı kiçik bir skamyanın üzərinə qoyaraq vəziyyəti dəyişmək belinizə düşən yükü azalda bilər. Əyilib qalxarkən və yük qaldırarkən xüsusilə ehtiyatlı olun – ağır bir əşyanı qaldırmaq lazım gələrsə, beldən əyilmək yerinə, dizlərinizi büküb çömbəlmək və yükü bədəninizə yaxın tutaraq qaldırmaq doğru texnikadır. Heç bir zaman ani hərəkətlə ağır əşya qaldırmayın. Çantanızı daşıyarkən çiyinlərinizə bərabər paylamağa (məsələn, iki qayışlı bel çantası istifadə etməyə) çalışın ki, ağırlıq onurğanın bir tərəfinə çox düşməsin.
• Bədən çəkisinin nəzarətdə saxlanması: Artıq bədən çəkisi (piylənmə) bel ağrısı riskini artıran mühüm amildir. Xüsusən, qarın nahiyəsində toplanan artıq çəki onurğa sütununa ön tərəfdən çəkərək əlavə təzyiq göstərir və bel əzələlərini həddən artıq yükləyir. Çəki artdıqca fəqərəarası disklərə düşən təzyiq də artır və onların tez yeyilib sıradan çıxmasına səbəb olur. Normal bədən kütləsini qoruyan şəxslərdə həm bel ağrıları daha az rast gəlinir, həm də yaşlandıqca degenerativ dəyişikliklər yavaşıyır. Sağlam qidalanma və müntəzəm fiziki aktivlik ideal çəkinin idarə olunmasına kömək edəcək. Əgər artıq çəkiniz varsa, hətta 5-10% bədən ağırlığının azalması belə bel ağrısı şikayətlərində nəzərəçarpan yaxşılaşma verə bilər.
• Ortopedik döşək və düzgün yuxu mühiti: Gecə yuxusu zamanı onurğamız bədənimizə dəstək verən tək dayağımızdır. Uyğun olmayan, çox köhnə və ya həddən artıq yumşaq döşək belinizi qeyri-təbii vəziyyətdə saxlayaraq səhərlər ağrıya səbəb ola bilər. Aparılan tədqiqatlar göstərir ki, orta sərtlikdə döşək üzərində yatan insanların bel ağrısı daha az olur, belə döşəklər onurğanın fizioloji əyriliyini dəstəkləyərək rahat yuxu təmin edir
Çox bərk döşəklər də bəzən ombaları və çiyinləri narahat etdiyi üçün optimal deyil – orta sərt döşək ən balanslı təzyiq paylanmasını verir. Yastığınız da boynunuzun təbii əyrisinə uyğun hündürlükdə olmalıdır; nə çox hündür, nə də çox alçaq yastıqla yatın. Yataq otağınızın şəraiti (temperatur, rütubət, səs-küy) rahat yuxu üçün uyğun olmalı, çünki keyfiyyətli yuxu əzələlərin bərpası və ağrı hissinin azalması üçün vacibdir.
• Zərərli vərdişlərdən uzaq durmaq: Siqaret çəkmək təkcə ağciyərlərinizə yox, belinizə də ziyan vura bilər. Nikotin qan dövranını zəiflədir, fəqərəarası disklərin qidalanmasını pisləşdirir və onların daha tez degenerasiyasına yol açır. Araşdırmalar siqaret çəkən insanlarda çəkməyənlərə nisbətən bel ağrısının daha çox görüldüyünü göstərir. Buna görə də, əgər siqaret istifadəsi kimi vərdişiniz varsa, onu tərgitmək bel sağlamlığınız üçün də faydalı olacaq. Bundan əlavə, alkoqoldan çox istifadə, balanssız qidalanma kimi faktorlar da ümumi sağlamlığı zəiflətməklə bel problemlərinə zəmin yarada bilir – sağlam həyat tərzi isə kompleks şəkildə bel ağrısının profilaktikasına töhfə verir.
Sadaladığımız tədbirlərə riayət etməklə bel ağrısı riskini əhəmiyyətli dərəcədə azaltmaq mümkündür. Unutmayaq ki, bel sağlamlığı gündəlik qayğımız olmalıdır: düzgün oturmaq, ağırlığı balanslı şəkildə qaldırmaq, idmanı gözardı etmək və bədənimizi güclü saxlamaq bel ağrısının qarşısını almağın ən yaxşı yoludur.
Nəticə və ümumi tövsiyələr
Nəticə olaraq, bel ağrısı çox yayılmış və insanların həyat keyfiyyətinə ciddi təsir göstərə bilən bir problemdir. Onun səbəbləri çox müxtəlif ola bilər – sadə əzələ spazmından tutmuş kompleks onurğa patologiyalarına qədər. Əsasən, düzgün diaqnoz üçün mütəxəssis müayinəsi vacibdir ki, ağrının qaynağı dəqiq müəyyən edilsin və uyğun müalicə planı tərtib olunsun. Xoşbəxtlikdən, bel ağrılarının böyük əksəriyyəti konservativ üsullarla uğurla müalicə edilir və cərrahi müdaxilə son çarə kimi nadir hallarda lazım olur.
Ümumi tövsiyə olaraq, bel ağrısı ilə qarşılaşdığınız zaman özünüzə istirahət vermək, ev şəraitində rahatlama tədbirlərini görmək lazımdır. Ağrı azalırsa, tədricən normal fəaliyyətinizə qayıdın, bunu lakin bədəninizə çox əziyyət vermədən edin. Əgər ağrı şiddətlənirsə və ya əlavə simptomlar ortaya çıxırsa, gecikmədən həkimə müraciət edin. Hər zaman yadda saxlayın ki, profilaktika müalicədən daha asandır – sağlam həyat tərzi, düzgün duruş və mütəmadi idman bel ağrısının qarşısını almağa kömək edəcək. Belinizi qoruyun, onu gücləndirin və hər hansı narahatlıqda vaxtında tədbir görün ki, aktiv və ağrısız bir həyat sürdüyünüzə əmin olasınız.
Bel ağrısı ilə mübarizədə səbirli və mütəşəkkil olmaq vacibdir. Müalicə prosesində həkiminizin tövsiyələrinə əməl edin, verilən fizioterapiya və reabilitasiya proqramlarını mümkün olduğu qədər icra edin. Unutmayın ki, ən son tibbi araşdırmalar belə göstərir: aktiv iştirak etdiyiniz (öz üzərinizdə çalışdığınız) reabilitasiya proqramları bel ağrısının yenidən təkrarlanmaması üçün ən effektiv yoldur.
