Süd Vəzi Xərçənginin Əlamətləri və Nədən Yaranır?
Süd vəzi (döş) xərçəngi niyə yaranır?
Süd vəzi xərçənginin dəqiq yaranma səbəbi tam müəyyən edilməmişdir. Başqa sözlə, hansı konkret faktorun süd vəzi hüceyrələrində DNT mutasiyasına yol açaraq xərçəngə səbəb olduğu hələ də tam aydın deyil. Araşdırmalar göstərir ki, hormonal dəyişikliklər, həyat tərzi faktorları və ətraf mühit təsirləri xəstəliyin inkişaf riskini artıran amillərdəndir. Lakin elə insanlar var ki, heç bir risk faktoru olmadan süd vəzi xərçənginə tutulur, bəziləri isə çoxlu risk faktoruna malik olsa da, onlarda xərçəng inkişaf etmir. Bu da göstərir ki, süd vəzi xərçənginin yaranması kompleks genetik və ətraf mühit amillərinin qarşılıqlı təsirinin nəticəsidir.
Xərçəngin başlama prosesi hüceyrə səviyyəsində gedir. Hüceyrə DNT-sindəki mutasiyalar nəticəsində normalda nizamlı şəkildə bölünən və vaxtı gələndə ölən hüceyrələr nəzarətsiz çoxalmağa başlayır. Sağlam hüceyrələrdə DNT onlara nə zaman böyüyüb çoxalmağı, nə zaman ölməyi diktə edir. Xərçəng hüceyrələrində isə DNT-dəki dəyişikliklər hüceyrələrə “dayanmadan bölün” tapşırığı verir, həmçinin bu hüceyrələr normal vaxtda ölmürlər. Nəticədə artıq hüceyrələr yığılaraq şiş kütləsi formalaşdırır. Zamanla bu xərçəng hüceyrələri ətrafdakı sağlam toxumaları invaziya və oradakı normal hüceyrələri məhv edə bilər. Xərçəng hüceyrələrinin bir qismi şişdən qoparaq qan və ya limfa axını vasitəsilə bədənin digər orqanlarına daşına bilər. Şiş hüceyrələrinin ilkin ocağdan uzaqlaşaraq başqa orqanda yeni törəmələr yaratmasına metastaz deyilir. Məsələn, süd vəzi xərçəngi hüceyrələri sümüklərə, qaraciyərə, ağciyərə və ya beynə gedib orada böyüməyə başlaya bilər – bu artıq xəstəliyin dördüncü mərhələsi, yəni metastatik döş xərçəngidir.
Süd vəzi xərçənginin əksər hallarda süd axarlarını örtən hüceyrələrdən başladığı müşahidə olunur. Yuxarıda qeyd olunduğu kimi, süd axarından başlayan invaziv şiş duktal karsinoma, süd vəzinin paycıqlarından başlayan şiş isə lobulyar karsinoma adlanır. Ancaq nəzərə almaq lazımdır ki, süd vəzisindəki demək olar hər bir hüceyrə növündən xərçəng inkişaf edə bilər (məsələn, damar hüceyrələri – angiosarkoma və s.), sadəcə bunlar çox nadir baş verir.
Nəticə etibarilə, süd vəzi xərçəngi spesifik bir səbəbdən yaranmır – yəni məsələn, təkcə bir vitamin çatışmazlığına və ya təkcə bir virus infeksiyasına bağlı deyil. Xəstəliyin ortaya çıxmasında irsi gen mutasiyaları (məsələn, BRCA1/2 genlərində anadangəlmə dəyişikliklər), həyat boyu estrogen hormonu təsirinin uzun müddət davam etməsi, zərərli vərdişlər, şüalanma kimi bir çox faktor rol oynaya bilər.
Süd vəzi Xərçənginin Əlamətləri nələrdir?
Süd vəzi xərçəngi ilkin mərhələlərdə çox vaxt heç bir nəzərəçarpan simptom verməyə bilər. Xüsusilə şiş kiçik olduqda və yayılmadıqda, qadının özündə hər hansı dəyişiklik hiss etməsi çətin ola bilər. Lakin şiş böyüdükcə və ya süd vəzində müəyyən dəyişikliklər olduqda, bəzi əlamətlər meydana çıxa bilər. Diqqət yetirilməli əsas əlamətlər bunlardır:
Döşdə şişkinliyinin olması? Döşdə bərk düyünün olması
Döşün hər hansı bir hissəsində, yaxud qoltuqaltı nahiyədə əvvəl olmayan, sonradan əmələ gəlmiş bərk kütlə hiss oluna bilər. Əlin altına gələn bu şiş və ya düyün noxud boyda çox kiçik ola biləcəyi kimi, daha böyük də ola bilər. Adətən xərçəng mənşəli kütlələr sərt, səthi nahamar (kələ-kötür) olur və ətraf toxumalara bitişik şəkildə hərəkətsiz qala bilər. Lakin hər bir bərk düyün xərçəng demək deyil – onların çoxu xoşxassəli ola bilər (aşağıda “Tez-tez verilən suallar” bölümündə izah olunub). Əgər döşdə yeni bir kütlə fərq edilərsə və menstrual dövr boyunca itmədən qalırsa, mütləq həkimə müraciət olunmalıdır.
Döş ölçüsünün dəyişməsi nədir? Döşün formasında dəyişikliyin səbəbi nədir?
Bir döşünüzün digəri ilə müqayisədə qəfildən daha böyük görünməsi, şəklinin deformasiyaya uğraması diqqət yetirilməli haldır. Məsələn, əvvəl simmetrik olan döşlərdən birinin son aylarda böyüməsi, sallanması, yaxud konturunun dəyişməsi (məsələn, bir hissəsində çıxıntı, qabarıqlıq meydana gəlməsi) süd vəzi daxilində bir prosesi göstərə bilər. Xərçəngdən əlavə fibrokistoz xəstəliyi də ölçü dəyişikliyinə səbəb ola bilər, lakin hər hansı asimmetriya yaranarsa həkim konsultasiyası vacibdir.
• Döş dərisində dəyişikliklər: Döş dərisinin görünüşü və toxuması dəyişə bilər. Məsələn, dəridə çuxurlaşma və ya büzüşmə (apelsin qabığı kimi görünüş) xərçəngin əlaməti ola bilər. Şiş, dərialtı bağ toxumasını dartdığı üçün dəridə kiçik çökəkliklər yaranır. Həmçinin, döş dərisi üzərində lokal qızartı, iltihabi görünüm diqqət çəkə bilər – xüsusən iltihablı süd vəzi xərçəngində dərinin böyük hissəsi qızarmış və ödemli olur. Pullanma, qabıq bağlama və ya soyulma: Süd vəzi dərisinin və ya süd vəzi giləsinin üstündə qabıqlı, quru yaralar, soyulma da ola bilər. Bu, xüsusilə Paget xəstəliyində gilə ətrafında görünən bir əlamətdir. Döş dərisində hər hansı səpgilər, sağalmayan yaralar və s. ortaya çıxarsa diqqətsiz qalmaq olmaz.
• Süd vəzi giləsinin formasında dəyişikliklər: Sağlam qadında süd vəzi ucu (gilə) adətən bayıra doğru çıxıntılı olur. Əgər son vaxtlar süd vəzi giləsi içəriyə doğru çökürsə (retraksiya) və ya şəklini dəyişərək yastılaşıbsa, bu bir əlamət ola bilər. Eyni zamanda gilə və ətraf areola nahiyəsində qızartı, soyulma, ekzemaəbənzər dəyişikliklər də müşahidə oluna bilər. Bəzi hallarda süd vəzi ucunda ağrı və həssaslığın artması da qeyd olunur, amma bu hormonal səbəblərdən də ola bildiyi üçün tək əlamət kimi spesifik deyil.
• Süd vəzi ucundan ifrazat (axıntı): Əgər hamilə və ya əmizdirmə vəziyyəti yoxdursa, süd vəzi giləsindən gələn hər hansı ifrazat diqqətə alınmalıdır. Xüsusilə qanlı və ya şəffaf (sarımtıl, şəffaf rəngli) axıntı xərçəngin əlaməti ola bilər. Süd vəzisi axarlarında yerləşən şişlər (məsələn, duktal karsinoma və ya intraduktal papillomalar) gilədən qanlı ifrazat gəlməsinə səbəb ola bilir. İfrazat tək bir döşdən gəlirsə və daimi xarakterlidirsə (yəni təkcə bəzən yox, hər basdıqda gəlirsə), bu, mütləq araşdırılmalıdır. Qalın, yaşılımtıl rəngli və pis qoxulu ifrazatlar adətən infeksiya əlaməti olsa da, gilədən gələn hər növ axıntı üçün həkim məsləhəti almaq lazımdır.
Qoltuq altında şişkinliyin səbəbi nədir?
• Qoltuqaltı nahiyədə şişkinlik: Bəzi hallarda döşdə hiss edilə bilən heç bir kütlə olmadan, yalnız qoltuqaltı limfa düyünlərinin böyüməsi ilk əlamət olur. Qoltuq altında əl ilə hiss olunan bərk düyünlər – limfa düyünlərinin şişməsi – süd vəzi xərçənginin yayılmasına dair siqnal ola bilər. Xəstə bunu “qoltuğumda bərk, ağrısız bir şişkinlik var” deyə ifadə edir. Təbii ki, limfa düyünlərinin böyüməsi infeksiya zamanı da baş verə bilər, lakin əgər bu şişlik bir-iki həftə ərzində geriləmirsə, müayinədən keçmək məsləhətdir.
• Ağrı və narahatlıq: Erken mərhələlərdə süd vəzi xərçəngi adətən ağrılı olmur. Yəni döşdə və ya qoltuqaltında şiş yaranması çox zaman hər hansı sızıltı, ağrı vermədən baş verir. Lakin bəzi hallarda (xüsusilə sürətlə böyüyən şişlərdə və ya iltihablı süd vəzi xərçəngində) döşdə davamlı ağrı, sızlama hissi də ola bilər. Əgər döşün müəyyən bir nahiyəsində menstrual dövrlə əlaqəsi olmayan davamlı ağrı varsa və bu ağrı 1-2 həftədən uzun sürürsə, ehtiyatlı olmaq lazımdır. Həmçinin, süd vəzi üzərində təzyiq etdikdə ağrı varsa və hiss edilən bərk bir kütlə müşayiət olunursa, bu da əlamət kimi qiymətləndirilməlidir. Ümumən yadda saxlamaq lazımdır: döş ağrısı halların çoxunda xoşxassəli səbəblərlə bağlı olur (hormonal dəyişikliklər, fibrokistik dəyişikliklər və s.), amma bu, arxayınlaşmağa əsas vermir – izah olunmayan döş ağrısı davamlı olduqda həkim müayinəsi tələb edir.
Yuxarıda sadalanan əlamətlərdən hər hansı biri müşahidə olunarsa, qadın gecikmədən həkimə müraciət etməlidir. Xüsusilə döşdə yeni meydana çıxmış kütlə, dəridə aydın dəyişiklik və ya gilədən qanlı ifrazat kimi spesifik simptomlar varsa, növbəti mamoqrafiya vaxtını gözləmək olmaz – dərhal mütəxəssis həkimə göstərmək lazımdır. Bu əlamətlərin bir çoxu xoşxassəli vəziyyətlərdə də görünə bildiyi üçün, dəqiq səbəbi ancaq tibbi müayinə və testlərlə müəyyən etmək mümkündür. Erkən mərhələdə aşkarlanan süd vəzi xərçənginin müalicəsi daha asan və effektiv olur.
