Vaginal axıntı: növləri, səbəbləri və xəbərdarlıq əlamətləri
Demək olar ki, bütün qadınlarda vaginal axıntı (ifrazat) müşahidə olunur və bu, qadın cinsiyyət orqanının özünü təmizləmə və nəm saxlama mexanizminin bir hissəsidir. Tipik vaginal ifrazat vaginanı sağlam və təmiz saxlamağa kömək edir, ölü hüceyrələri və mikroorqanizmləri oradan uzaqlaşdırır. Beləliklə, vaginal axıntı əksər hallarda normal fizioloji hal sayılır və qadını infeksiyalardan qoruyur.
Normal vaginal axıntı adətən şəffaf və ya südlü-ağ rəngdə olur, xoşagəlməz qoxusu olmur və miqdarı menstrual dövr boyunca dəyişə bilir. Məsələn, ovulyasiya ərəfəsində və ya menstrual dövrün müəyyən günlərində axıntı bir qədər daha çox və ya qatı ola bilər ki, bu da hormonların təsiri ilə baş verir. Bunun əksinə, axıntının rəngində, qoxusunda və qatılığında kəskin dəyişikliklər yaranarsa – məsələn, axıntı tünd sarı, yaşıl, boz və ya qəhvəyi rəng alarsa və pis (balıq iyinə bənzər) qoxu gəlməyə başlayarsa – bu artıq qeyri-normal sayılır. Belə dəyişikliklər adətən infeksiya və ya digər bir problemin göstəricisidir. Əgər axıntıda hər hansı qəribə dəyişiklik, yanma, qaşınma, pis qoxu və ya ağrı kimi əlavə simptomlar müşahidə edirsinizsə, Bioloji Təbabət - İnteqrativ Müalicə Mərkəzinin yüksək standartlarla təchiz edilmiş ginekologiya şöbəsinə müraciət edə bilərsiniz. Mərkəzimizin Bakı, Masallı, Göyçay və Sumqayıt filiallarında həkim-ginekoloqlar fəaliyyət göstərir.
Vaginal axıntının növləri və səbəbləri
Normal və qeyri-normal axıntını ayırd etmək üçün onun rənginə, qoxusuna və konsistensiyasına diqqət yetirmək lazımdır. Aşağıda qadınlarda axıntının müxtəlif növləri (rəng və xarakterinə görə) və onların mümkün səbəbləri izah olunur.
Ağ axıntı (ağ maye ifrazatı)
Açıq və ya südlü ağ rəngli vaginal axıntı çox zaman normal sayılır, xüsusilə menstrual dövrün əvvəlində və sonunda. Yeniyetmə qızlarda ağ maye gəlməsi də (ilk menstruasiyadan öncə) hormonal dəyişikliklər nəticəsində baş verir və adətən narahatlığa səbəb olmayan normal haldır. Lakin axıntı ağ pendir kəsmiyə bənzər qatı formada və topaqlı görünürsə, yaxud güclü qaşıntı, yanma hissi ilə birlikdədirsə, bu, böyük ehtimalla maya (göbələk) infeksiyası – yəni kandidoz göstəricisidir. Vaginal göbələk infeksiyası zamanı ağ axıntı qalın və topacıq şəklində olmaqla yanaşı, vajinada güclü qaşıntı və diskomfort yarada bilər. Belə vəziyyətdə həkim müayinəsi və göbələkəleyhinə preparatlarla müalicə tələb olunur. Ağ axıntı eyni zamanda bakterial vaginozda da görülə bilər, lakin bu halda axıntı adətən boz-ağ rəngdə olur və kəskin balıq qoxusu ilə müşayiət edilir (aşağıda izah olunur).
Şəffaf və su kimi axıntı
Şəffaf, su kimi axıntı əksər hallarda narahatlıq doğurmur. Menstrual dövr ərzində hormonların təsiriylə axıntı bəzən tamamilə şəffaf və sulu konsistensiyada ola bilər. Məsələn, ovulyasiya vaxtı (aybaşı dövrünün ortalarında) və ya fiziki məşqlərdən sonra daha sulu axıntı müşahidə oluna bilər. Cinsi əlaqə zamanı qadından “gələn su” isə, əslində, cinsi həyəcanlanma zamanı və seksual akt əsnasında vaginanın özünün ifraz etdiyi sürüşkən mayedir. Cinsi stimulasiya zamanı Bartholin vəziləri vaginanı nəmləndirmək üçün bol miqdarda şəffaf, qoxusuz maye ifraz edir ki, bu da tamamilə normal bir haldır. Bu təbii lubrikasiya, cinsi aktı rahatlaşdırır və sürtünmədən qoruyur. Bəzi qadınlar orqazm zamanı uretradan (sidik kanalından) “squirt” adlanan əlavə maye ifraz olunduğunu da görə bilər – bu da bir çox hallarda normal variant hesab edilir. Şəffaf axıntının qəfil çoxalması və uzun sürməsi, xüsusən də hamiləlikdə, bəzən amniotik mayenin (təbii “su”yun) vaxtından əvvəl gəlməsi ilə qarışdırıla bilər. Əgər su kimi axıntı davamlı axırsa və onu saxlamaq olmursa, xüsusilə hamiləlik zamanı bu hal baş verərsə, mütləq həkimə müraciət etmək lazımdır.
Sarı və yaşıl axıntı
Normal axıntının rəngi açıq sarımtıl çalarda ola bilər, ancaq parlaq sarı, yaşıl və ya irinli (çirkli) axıntı demək olar ki, həmişə infeksiya əlamətidir. Sarı-yaşıl axıntı adətən bakterial və ya parazitar mənşəli infeksiyadan xəbər verir. Məsələn, Trichomonas adlı ibtidai parazitin törətdiyi trixomoniaz zamanı axıntı yaşıl, köpüklü ola bilər və pis qoxu verə bilər. Cinsi yolla keçən xəstəliklərdən gonoreya (triper) və xlamidiya infeksiyaları da qadınlarda sarımtıl-yaşıl, irinli vaginal axıntıya səbəb ola bilir. Xalq arasında “qadından çirk gəlməsi” deyilən bu halın səbəbi məhz belə cinsi infeksiyalardır və mütləq müalicə tələb edir. Bəzən bakterial vaginoz adı verilən, cinsi yolla keçməyən digər bir infeksiya da vaginanın təbii bakterial balansının pozulması nəticəsində yaranır; bu zaman axıntı boz-ağ rəngdə, duru konsistensiyalı olub güclü balıq qoxusu verir. Ümumən, sarı, yaşıl, boz və ya çirkli axıntı ortaya çıxarsa, həmçinin axıntı ilə birlikdə xoşagəlməz qoxu, qaşıntı, genital ağrı və s. varsa, bu, infeksion bir problemin göstəricisidir və gecikmədən həkimə müraciət olunmalıdır.
Qəhvəyi axıntı
Qəhvəyi rəngli vaginal axıntı adətən qan qarışığı olduğu üçün yaranır. Yəni az miqdarda köhnə qan vaginadan gec ifraz olunduqda, havayla təmas nəticəsində oksidləşib qəhvəyi rəng alır. Qadınlarda qəhvəyi axıntı çox zaman menstruasiya (aybaşı) dövrü ilə əlaqəlidir. Məsələn, aybaşından əvvəl və sonra qəhvəyi axıntı gəlməsi normal hal sayılır. Menstruasiyadan 1-2 gün əvvəl və ya bitdikdən sonra uşaqlıqda qalan cüzi qan ləkələri qəhvəyi axıntı şəklində gəlir. Həmçinin bəzi qadınlarda ovulyasiya (yumurtlama) dövründə də yüngül qəhvəyi ləkələnmə ola bilər. Aybaşından sonra qəhvəyi axıntı bir həftəyə qədər uzana bilər ki, bu da norma varianta daxildir. Lakin menstrual dövrünüzə təsadüf etməyən bir zamanda qəhvəyi yaxud qanlı axıntı görsəniz, bunu qeyd-adi hal saymaq olmaz. Çünki qəhvəyi axıntının səbəbi bəzi hallarda hormonal pozğunluqlar, uşaqlıq boynu polipləri, endometrioz, hətta nadir də olsa, uşaqlıq boynu və ya endometrium xərçəngi kimi ciddi problemlər ola bilər. Xüsusilə cinsi əlaqə sonrası təkrarlanan qanlı-qəhvəyi axıntı servikal eroziya (uşaqlıq boynu yarası) və ya iltihab əlaməti ola bilər. Bu səbəblərdən, əgər qəhvəyi yaxud qan qarışıq axıntı aybaşı xaricində mütəmadi baş verirsə, müayinə üçün həkimə müraciət edilməlidir.
Qanlı axıntı (qan qarışıq ifrazat)
Vaginal axıntıda qan qarışığının – yəni açıq qırmızı və ya tünd qanlı ifrazatın – görünməsi diqqət tələb edir. Əgər bu hal menstruasiya dövrünüz deyilsə, səbəb müxtəlif ola bilər. Bəzən hormonal kontraseptivlərdən (doğum nəzarət həbləri, spiral və s.) istifadə zamanı ilk aylarda aralıq qanlı axıntılar ola bilər. Həmçinin güclü stress, iqlim dəyişikliyi kimi amillər də menstruasiyaarası ləkələnməyə yol aça bilir. Lakin qadınlarda qanlı axıntı tez-tez təkrarlanırsa və xüsusilə aşağı qarında ağrı, menstrual pozğunluq, və ya menopauza dövründən sonra müşahidə olunursa, bunu ciddiyə almaq lazımdır. Belə qanlı ifrazatın səbəbi uşaqlıq boynu iltihabı, uşaqlıqda polip və ya mioma, endometrial hiperplaziya kimi ginekoloji pozuntular ola bilər. Nadir hallarda, davamlı kontakt qanaxmalar (məsələn, cinsi aktdan sonra) uşaqlıq boynu xərçənginin ilkin əlaməti də ola bildiyindən vaxtında müayinə vacibdir. Xüsusilə menopauzadan sonra (aybaşının tam kəsilməsindən aylar-il sonra) hər hansı vaginal qanlı ifrazat və ya qanaxma olarsa, dərhal həkimə müraciət olunmalıdır. Ümumiyyətlə, menstrual dövrlərdən kənar qanlı ləkələnmə təhlükə əlaməti hesab olunur – bunun bir dəfə belə baş verməsini həkimə bildirmək və səbəbini araşdırmaq məsləhətdir.
Hamiləlikdə axıntı: nələr normaldır?
Hamiləlik zamanı hormonal dəyişikliklər nəticəsində vaginal axıntının miqdarı artır və bu, əsasən normal sayılır. Hamiləlik dövründə ifraz olunan axıntı, adətən, ağ və ya şəffaf, duru konsistensiyalı və qoxusuz olur (bəzi hallarda azacıq turş qoxulu). Bu tip ifrazata “leukoreya” da deyilir və o, uşaqlıq yolu və vaginanı infeksiyalardan qorumağa xidmət edir. Hamiləlikdə axıntının normadan artıq olması narahatlıq doğurmamalıdır, yetər ki, onun rəngi və qoxusu adi haldan fərqli olmasın. Hamilə qadınlarda hormonal fonda baş verən dəyişikliklər eyni zamanda göbələk və bakterial infeksiyalara meyilliliyi artırır. Məsələn, hamiləlikdə tez-tez vaginal kandidiaz (göbələk) və bakterial vaginoz kimi infeksiyalar müşahidə olunur. Bu zaman axıntının xarakteri anormal olur – göbələkdə kəsmikvarı ağ axıntı, bakterial vaginozda isə iyli boz axıntı görünə bilər. Belə əlamətlər ortaya çıxarsa, həkim vaxtında müalicə təyin etməlidir, çünki infeksiyaların müalicəsiz qalması hamiləlikdə ağırlaşmalara gətirib çıxara bilər.
Diqqət yetirilməli bir məqam da hamiləlikdə su kimi axıntı məsələsidir. Hamiləliyin sonuna yaxın (36-40-cı həftələrdə) uşağın ətrafındakı amnion mayesinin (“sular”ın) gəlməsi – yəni doğuşun başlanması – sanki vaginadan qəfil isti, rəngsiz su gəlməsi kimi hiss oluna bilər. Əgər bu hal vaxtından əvvəl, hamiləlik tam bitmədən baş verərsə və ya su axıntısı tədricən, az miqdarda davamlı gələrsə, dərhal həkimə və ya doğum mütəxəssisinə xəbər verilməlidir. Bəzən amnion sularının gəlişi ilə adi vaginal axıntını qarışıq salmaq çətin ola bilər. Lakin amnion mayesi, adətən, axar şəkildə və durmadan gəlir və onun qarşısını almaq mümkün olmur – bu baş verdikdə qadın alt paltarını dəyişik tez bir zamanda yenidən islanmış görür. Hər halda, əgər hamiləlikdə vaginadan normadan kənar dərəcədə bol sulu axıntı gəldiyini hiss edirsinizsə (xüsusilə rəngsiz və ya açıq sarımtıl maye şəklində), bunu mütləq həkimə bildirin. Eyni zamanda, hamiləlik zamanı qanlı, yaşıl, sarı axıntı kimi anormal əlamətlər də meydana çıxarsa, vaxt itirmədən həkim müayinəsindən keçmək vacibdir.
Nə zaman həkimə müraciət etməlisiniz?
Vaginal axıntınızın xarakterində sizi narahat edən bir dəyişiklik varsa, bunu yoluna qoymağın ən düzgün yolu həkim müayinəsindən keçməkdir.
Aşağıdakı hallarda Mərkəzimizin ginekoloqlarına müraciət edə bilərsiniz:
Axıntının miqdarı həmişəkindən çox artıbsa – xüsusilə də birdən-birə və səbəbsiz yerə artım görürsünüzsə.
Axıntının rəngi dəyişibsə – məsələn, əvvəl şəffaf/ağ olub, indi yaşıl, sarı, tünd qəhvəyi, boz və s. rəng alıbsa.
Axıntı pis qoxuludursa – normalda vaginal ifrazatın yüngül özünəməxsus qoxusu olsa da, kəskin pis (çürük balıq iyinə bənzər) qoxu hiss edirsinizsə.
Axıntının qatılığı (konsistensiyası) dəyişibsə – çox durudan qəfildən kəsmikvarı qatı, köpüklü və s. hal alıbsa.
Vagina və ya xarici cinsiyyət orqanlarında qıcıqlanma, qaşınma, yanma və ya ağrı varsa – bu, infeksiya və ya iltihabın göstəricisi ola bilər.
Yuxarıdakı əlamətlərdən hər hansı biri müşahidə olunursa, həkim müayinəsi zamanı vaginal yaxma analizi, lazım gəlsə, ultrasəs və digər testlər aparılaraq problemin səbəbi müəyyən edilir.
Unutmayın: Vaginal axıntıda anormallıq çox zaman müalicə olunabilən səbəblərdən qaynaqlanır və özbaşına dərman qəbul etməkdənsə, düzgün diaqnoz üçün həkimə müraciət etmək daha doğrudur.
Vaginal axıntının müalicəsi və qarşısının alınması
Vaginal axıntıların müalicəsi, ilk növbədə, axıntının səbəbini aradan qaldırmağa yönəlməlidir. Normal, fizioloji axıntının müalicəlik bir tərəfi yoxdur – sadəcə düzgün gigiyena qaydalarına əməl etmək kifayətdir. Anormal, infeksiyaya bağlı axıntılarda isə müalicə mütləq həkim nəzarətində aparılmalıdır. Məsələn, qadınlarda çirk gəlməsinin müalicəsi üçün səbəb olan bakterial infeksiya təsdiqləndikdə, müvafiq antibiotik terapiyası tətbiq olunur. Cinsi yolla keçən infeksiyalarda (trixomoniaz, gonoreya, xlamidiya və s.) həm qadının, həm cinsi partnyorun müalicə alması vacibdir. Göbələk infeksiyası (candida) aşkarlanarsa, antifungal dərman krem və ya həblər təyin edilir. Bakterial vaginoz zamanı isə antibiotik (metronidazol və s.) preparatlarla müalicə aparılır. Əgər hormonal disbalans və ya digər daxili problem nəticəsində axıntı anormal olursa, həkim tərəfindən həmin pozuntunun müalicəsi planlanır.
Özünümüalicə barədə bir məqama diqqət yetirin: əlamətləriniz göbələk infeksiyasına bənzəsə belə, aptekdən alınan krem və şamlardan istifadə etməzdən əvvəl həkimlə məsləhətləşmək daha doğrudur. Çünki insanlar çox vaxt vaginal qaşınma gördükdə bunu “göbələk var” deyə dəyərləndirirlər, amma əslində səbəb tam başqa infeksiya çıxır. Yanlış müalicə problemin əsl səbəbini gizlədə və onu gücləndirə bilər.
Vaginal sağlamlığı qorumaq və infeksiyaların qarşısını almaq üçün aşağıdakı gigiyena və həyat tərzi tövsiyələrinə əməl edin:
Genital gigiyena: Xarici cinsiyyət orqanlarını gündəlik ilıq su ilə yuyun. Vaginanın içini yumaq (duş etmək) olmaz – vagina özünü təmizləyir. Sabun, gel, sprey kimi vasitələri (xüsusilə ətirli olanları) genital nahiyədə istifadə etməyin. Bu kimi vasitələr vaginal mühitin təbii balansını poza bilər.
Pambıq alt paltarı: Nəfəs alan, pambıq parçadan olan alt geyimlərə üstünlük verin. Sintetik və çox sıx (dartıcı) alt paltarlarından, eləcə də davamlı günlük bezlərdən istifadə etməyin ki, genital nahiyə havalansın.
Cinsi gigiyena: Cinsi əlaqə zamanı prezervativdən istifadə bir çox infeksiyalardan qorunmağa kömək edir. Ayrıca, cinsi əlaqədən sonra sidiyə çıxmaq sidik kanalına mikrob düşməsi riskini azaldır.
Düzgün təmizlik vərdişi: Tualetdən istifadə etdikdən sonra həmişə öndən arxaya doğru (vaginadan anal nahiyəyə doğru) silin. Bu, anal bölgənin bakteriyalarının vaginaya keçməsinin qarşısını alır.
Balanslı qidalanma və immunitet: İmmunitetin zəifləməsi də vaginal infeksiyalara yol aça bilər. Şəkərli qidalardan çox istifadə etmək vajinada Candida göbələyinin artmasına şərait yarada bilər. Rasionunuza probiotik zəngin qidalar (yoqurt, kefir və s.) əlavə edin – sağlam bağırsaq florası vaginal mikrofloranın balansında mühüm rol oynayır.
Yuxarıdakı tədbirlər həm infeksiyadan qorunmaq, həm də mövcud yüngül pozuntuları aradan qaldırmaq üçün faydalıdır. Bioloji Təbabət İnteqrativ Müalicə Mərkəzində biz vaginal axıntı problemlərinə kompleks yanaşma tətbiq edirik. Yəni, zəruri hallarda müasir tibbi müalicəni (antibiotik, göbələk əleyhinə və s.) xəstənin individual xüsusiyyətlərinə uyğun dieta, probiotik dəstəyi, immun sistemin gücləndirilməsi kimi təbii üsullarla birləşdiririk. Belə integrativ yanaşma, xüsusən də təkrarlayan vaginal infeksiyalarda, problemin kök səbəblərini aradan qaldırmağa və xəstənin ümumi sağlamlığını yaxşılaşdırmağa yönəlmişdir.
Tez-tez verilən suallar
Aybaşından əvvəl və sonra qəhvəyi axıntı normaldır?
Bəli, menstruasiya (aybaşı) ərəfəsində və bitdikdən dərhal sonra az miqdarda qəhvəyi axıntı gəlməsi normal sayılır. Bu, uşaqlıq daxilində qalmış cüzi qanın çıxması ilə əlaqədardır. Ovulyasiya dövründə də bəzən açıq qəhvəyi ləkələnmə mümkündür. Ancaq aybaşıdan çox əvvəl və ya xeyli sonra (dövrün ortasında) ortaya çıxan qəhvəyi axıntı qeyri-adi hal sayılır və səbəbi müəyyənləşdirilməlidir. Əksər hallarda, belə bir axıntı hormonal dəyişikliklərə və ya nizamsız ovulyasiyaya bağlı olsa da, bəzən polip, endometrioz və s. kimi problemdən qaynaqlana bilər.
Qadınlarda qanlı axıntı nədən yaranır?
Qanlı axıntı – yəni vaginadan qanlı ifrazat gəlməsi – ən çox menstrual tsiklin pozulmaları ilə bağlı olur. Məsələn, aybaşı tsikli ortasında (ovulyasiya zamanı) yaxud hormonal dərmanların istifadəsi fonunda yüngül qanlı axıntılar ola bilər. Həmçinin hamiləliyin ilk günlərində implantasiya qanaması şəklində az miqdarda qanlı ləkə gəlməsi mümkündür. Bu kimi hallarda qanlı axıntı ciddi problem sayılmır. Lakin qadınlarda aybaşıdan kənar dövrdə təkrarlanan və ya bol olan qanlı axıntı normal deyil. Belə bir əlamət uşaqlıq boynu eroziyası, iltihab və ya fibromiom, hətta bəzən reproduktiv orqanların şişləri kimi səbəblərdən yarana bilər. Xüsusilə cinsi aktdan sonra və ya menopauza keçdikdən sonra qanlı ifrazat olursa, mütləq həkimə müraciət edilməlidir.
Qızlarda ağ maye gəlməsi normaldırmı?
Bəli, yeniyetmə qızlarda vaginadan az miqdarda ağ maye gəlməsi cinsi yetişkənliyin başlamasının təbii göstəricisidir. Qızlar puberteta (bəluğ çağına) çatdıqda estrogen hormonlarının təsiri ilə uşaqlıq yolu və vaginal divarlar şəffaf-ağ rəngli ifrazat ifraz etməyə başlayır. Bu fizioloji axıntı genital traktı təmiz saxlayır və infeksiyalardan qoruyur. İlk menstruasiya başlamazdan öncə qızlar təxminən bir il ərzində bu növ axıntını fərq edə bilərlər ki, bu da tamamilə normal bir haldır.
Qadınlarda yaşıl axıntı hansı səbəbdən olur?
Yaşıl rəngli axıntı demək olar ki, hər zaman infeksiya əlamətidir. Xüsusilə Trichomonas parazitinin törətdiyi infeksiya nəticəsində qadınlarda yaşıl, köpüklü və pis qoxulu axıntı yaranır. Həmçinin irinli-sarımtıl və ya yaşılımtıl axıntı gonoreya (süzək) kimi cinsi yolla keçən bakterial infeksiyaların göstəricisi ola bilər. Belə axıntı ilə yanaşı vaginada qaşıntı, yanma, ağrı da olarsa, dərhal ginekoloji müayinə və laborator analizlər aparılmalıdır. Yaşıl axıntı vaxtında müalicə edilməzsə, infeksiya yayılaraq daha ciddi problemlərə (məsələn, uşaqlıq əlavələrinin iltihabı – çanaq iltihabi xəstəliyi) səbəb ola bilər.
Cinsi əlaqə zamanı qadından gələn su nədir?
Cinsi əlaqə zamanı qadın vaginasının “islak” olması normal və arzuolunandır. Cinsi əlaqə zamanı qadından gələn “su”, əslində, seksual həyəcanlanma nəticəsində ifraz olunan təbii lubrikantdır. Qadın oyandıqda (həyəcanlandıqda) Bartholin vəziləri adlanan kiçik vəzilər vaginanı nəmləndirmək üçün şəffaf və sürüşkən maye ifraz edir. Bu maye cinsi aktı rahatlaşdırır və sürtünmədən qoruyur. Bəzi qadınlar orqazm zamanı əlavə olaraq uretradan (sidik kanalından) çoxlu miqdarda maye ifraz olunduğunu (xalq arasında “qadın boşalması” və ya squirt deyilir) bildirirlər. Bu da bəzi qadınlarda görülə bilən normal bir haldır və hər hansı xəstəliyin göstəricisi deyil. İstər vaginal lubrikasiya, istərsə də orqazm sırasındakı maye ifrazı – hər ikisi təbiidir və ağrılı, yaxud narahat edici olmadığı müddətcə hər hansı xüsusi müdaxiləyə ehtiyac yoxdur.
