Qan azlığı nədir və necə yaranır?
Qan azlığı – qanda hemoglobin miqdarının azalması və ya qırmızı qan hüceyrələrinin (eritrositlərin) çatışmazlığı ilə xarakterizə olunan klinik vəziyyətdir.
Hemoglobin oksigeni ağciyərlərdən bədənin toxumalarına daşıyır. Onun səviyyəsinin azalması hüceyrələrin oksigenlə təminatını zəiflədir və orqanizmdə enerji çatışmazlığı yaradır.
Anemiya müvəqqəti ola bilər (məsələn, qan itkisi sonrası) və ya xroniki (məsələn, dəmir və B12 çatışmazlığı nəticəsində).
Qan azlığının əsas əlamətləri
Qan azlığı bəzən yüngül olur və uzun müddət fərq edilməyə bilər. Lakin hemoglobinin səviyyəsi azaldıqca simptomlar daha aydın hiss olunur:
Ən çox rast gəlinən əlamətlər
Yorğunluq və halsızlıq: Hüceyrələrə oksigen çatmadığı üçün enerji azalır.
Dəridə və dodaqlarda solğunluq: Qan dövranı zəiflədiyi üçün rəng dəyişir.
Başgicəllənmə və tez-tez huşunu itirmə hissi.
Tənəffüs çətinliyi: Xüsusilə fiziki fəaliyyət zamanı nəfəs darlığı yaranır.
Ürəkdöyünmə: Qan çatışmazlığı səbəbindən ürək daha sürətli işləməyə məcbur olur.
Əllərdə və ayaqlarda soyuma və keyimə.
Dırnaqlarda kövrəklik və saç tökülməsi.
Uşaqlarda və hamilələrdə əlamətlər
Uşaqlarda: Zehni və fiziki inkişafın ləngiməsi, diqqətsizlik, iştahsızlıq.
Hamilələrdə: Dölün inkişaf geriliyi və erkən doğuş riski arta bilər.
Qan azlığının əsas səbəbləri
Dəmir çatışmazlığı
Ən çox yayılmış səbəbdir. Dəmir hemoglobinin tərkib hissəsidir və onun çatışmazlığı oksigen daşınmasını zəiflədir.
Səbəblər:
Qan itkisi (məsələn, menstrual dövr, mədə və ya bağırsaq qanaxması)
Dəmirə az olan qidalanma
Mədə-bağırsaq sistemində dəmirin mənimsənilmə pozğunluğu (məsələn, çölyak xəstəliyi)
Vitamin çatışmazlığı (B12 və fol turşusu)
Bu vitaminlər qırmızı qan hüceyrələrinin yaranması üçün vacibdir.
Onların azlığı meqaloblast anemiyası deyilən xüsusi bir forma yaradır.
Əlamətlər:
Əzələlərdə zəiflik
Əllərdə və ayaqlarda keyimə
Dilin qızarması və ağrılı olması
yaddaş və diqqət pozğunluğu
Qan itkisi
Uzunmüddətli menstrual qanaxmalar
Daxili orqanlarda gizli qanaxma (xora, hemorroid, mədə və ya bağırsaq xərçəngi)
Travma və ya cərrahi əməliyyat nəticəsində qan itkisi
İrsi qan xəstəlikləri
Bəzi genetik xəstəliklərdə qırmızı qan hüceyrələrinin forması və funksiyası pozulur:
Talasemiya: Qırmızı qan hüceyrələri qeyri-sabit olur və tez parçalanır.
Orak hüceyrə anemiyası: Hüceyrələr oraq formasında olduğundan damarları tıxayır.
Xroniki xəstəliklər
Böyrək çatışmazlığı
Qan xərçəngi (leykemiya, limfoma)
İltihablı bağırsaq xəstəlikləri
Revmatoid artrit kimi autoimmun xəstəliklər
Bu xəstəliklər bədənin eritrosit istehsalını zəiflədir və eritropoetin hormonunun azalmasına səbəb olur.
Qan azlığının növləri
Qan azlığının fərqli səbəblərinə görə müxtəlif formaları mövcuddur:
Növü | Əsas səbəb | Xüsusiyyətlər |
Dəmir çatışmazlığı anemiyası | Qidada və ya sorulmada dəmirin azlığı | Solğun dəri, dırnaqlarda kövrəklik |
Megaloblast anemiya (B12 və fol turşusu azlığı) | Vitamin çatışmazlığı | Dil ağrısı, sinir sistemi pozğunluğu |
Hemolitik anemiya | Eritrositlərin vaxtından əvvəl parçalanması | Sarılıq, dalaq böyüməsi |
Aplastik anemiya | Sümük iliyində hüceyrə istehsalının dayanması | İnfeksiyaya meyllilik, qanaxma riski |
Talasemiya / Orak hüceyrə anemiyası | Genetik faktorlar | Uşaqlıqdan müşahidə olunur |
Qan azlığı necə diaqnoz olunur?
Qan azlığının səbəbini müəyyən etmək üçün həkimlər aşağıdakı müayinələrdən istifadə edirlər:
Tam qan analizi (CBC): Hemoglobin, hematokrit və eritrosit səviyyəsini göstərir.
Qan yaxması: Hüceyrələrin forması və ölçüsü mikroskopla araşdırılır.
Ferritin və dəmir səviyyəsi: Dəmir ehtiyatlarının dəyərləndirilməsi.
B12 və fol turşusu analizi.
Retikulosit sayı: Sümük iliyinin yeni hüceyrə istehsalını qiymətləndirir.
Qastroenteroloji müayinə: Qan itkisi şübhəsində (xora, hemorroid və s.) aparılır.
Qan azlığının müalicəsi
Müalicə əsas səbəbdən asılıdır. Yəni, qan azlığı simptom deyil, nəticədir – və bu nəticəni doğuran səbəbi tapmaq vacibdir.
Dəmir çatışmazlığının müalicəsi
Dəmir preparatları (tabletlər və ya iynələr): Həkimin təyin etdiyi doza ilə qəbul edilməlidir.
Dəmirə zəngin qidalar:
Qırmızı ət (mal və qoyun əti)
Qaraciyər
Yumurta sarısı
Paxlalılar (noxud, mərcimək)
Yaşıl yarpaqlı tərəvəzlər (ispanaq, kələm)
C vitamini ilə birlikdə qəbul: Dəmirin sorulmasını artırır (məsələn, limonlu su ilə).
Vitamin çatışmazlığının müalicəsi
B12 vitamini inyeksiyası və ya tabletlər.
Fol turşusu əlavələri.
Vitaminlə zəngin qidalar: Süd, balıq, yumurta, pendir, yaşıl tərəvəzlər.
Qan itkisinə bağlı müalicə
Qanaxma səbəbi müəyyənləşdirilməlidir (mədə xorasının müalicəsi, ginekoloji problemlərin aradan qaldırılması və s.)
Bəzən qan köçürülməsi (transfuziya) tələb olunur.
İrsi və xroniki xəstəliklərdə müalicə
Talasemiya və orak hüceyrə anemiyası: Qan köçürmələri, fol turşusu dəstəyi və xüsusi dərmanlarla müalicə.
Böyrək çatışmazlığında: Eritropoetin inyeksiyaları ilə qırmızı qan hüceyrələrinin istehsalı stimullaşdırılır.
Qan azlığının qarşısını almaq üçün 8 vacib qayda
Qidalanmanı balanslı saxlayın: Dəmir, B12 və fol turşusu ilə zəngin qidaları rasiona daxil edin.
Hər il qan analizi verin: Erkən diaqnoz üçün vacibdir.
Qan itkisinə diqqət edin: Uzunmüddətli və ya səbəbsiz qanaxmalar varsa, həkimlə məsləhətləşin.
Qəhvə və çayı yeməkdən dərhal sonra içməyin: Dəmirin sorulmasını azaldır.
Hamiləlikdə həkim nəzarətində dəmir və vitamin qəbul edin.
Mədə-bağırsaq sağlamlığını qoruyun: Qida mənimsənilməsi pozularsa, anemiya yarana bilər.
Stressi azaldın və kifayət qədər yuxu alın: Qan dövranını yaxşılaşdırır.
Siqaretdən uzaq durun: Qan oksigen daşıma qabiliyyətini azaldır.
Anemiya və inteqrativ yanaşmalar
Son illərdə inteqrativ təbabət anemiyanın müalicəsində dəstək məqsədilə tətbiq olunur:
Ozon terapiyası: Qan oksigenləşməsini artırır.
Mikrosirkulyasiyanı tənzimləyən fitoterapiya vasitələri.
Stressə qarşı təbii üsullar (yoga, meditasiya, aromaterapiya).
Bu üsullar yalnız həkim nəzarəti altında və klassik müalicəyə əlavə şəkildə tətbiq olunmalıdır.
Nəticə
Qan azlığı orqanizmin oksigen daşıma qabiliyyətinin azalması nəticəsində yaranan ciddi haldır.
Əgər sizdə tez-tez yorğunluq, solğunluq, nəfəs darlığı və başgicəllənmə kimi əlamətlər varsa, bunları sadə yorğunluqla qarışdırmayın.
Vaxtında həkimə müraciət edin, səbəb müəyyənləşsin və düzgün müalicə planı qurulsun.
Unutmayın: özbaşına dəmir və vitamin qəbul etmək bəzən faydadan çox zərər verə bilər.
Tez-tez verilən suallar
Qan azlığı yalnız qadınlarda olurmu?
Xeyr. Qadınlarda menstruasiya səbəbindən daha çox müşahidə olunur, lakin kişilərdə də gizli qanaxma və ya qidalanma pozğunluğu nəticəsində baş verə bilər.
Qan azlığı ürək xəstəliyi yarada bilərmi?
Bəli. Uzunmüddətli anemiya ürəyi daha çox işləməyə məcbur edir və zamanla ürək çatışmazlığı riski yarada bilər.
Qan azlığı ev şəraitində keçərmi?
Yüngül hallarda düzgün qidalanma və vitamin dəstəyi kömək edə bilər, lakin diaqnoz və dozaj həkim tərəfindən müəyyənləşdirilməlidir.
