Zob Xəstəliyi Necə Təyin Olunur? Zobum Olduğunu Necə Bilim?

Zob xəstəliyi nədir?

Zob, boynun ön hissəsində, Adəm almasının bir qədər altında yerləşən kəpənək formalı vəz olan qalxanabənzər vəzinin böyüməsidir. Qalxanabənzər vəzi müxtəlif bədən funksiyalarını, o cümlədən maddələr mübadiləsini tənzimləyən hormonlar istehsal edir. Qalxanabənzər vəzinin funksiyasının pozulması zobun yaranması ilə nəticələnsə də, zobun tək səbəbi bu deyil. 
Zob xəstəliyinin səbəblərinə aşağıdakılar daxildir:

• Yod çatışmazlığı

Yod tiroid hormonlarının istehsalı üçün lazım olan vacib elementdir. Bəzən qidalanma zamanı yod çatışmazlığı qalxanabənzər vəzinin böyüməsinə və zob xəstəliyinin inkişafına səbəb ola bilər. Endemik zonalarda bud aha geniş yayılır. Zobun bu növünə endemic zob (ur) deyirlər.

• Haşimoto tiroiditi

Haşimoto tiroiditi bədənin immun sisteminin səhvən qalxanabənzər vəzinə hücum etdiyi, iltihaba və zədələnməyə səbəb olan otoimmün bir vəziyyətdir. Zamanla Haşimoto tiroiditi hipotiroidizm və bu xəstəliyin inkişafı ilə nəticələnə bilər.

• Graves xəstəliyi

Qreyves xəstəliyi tiroid vəzinin həddindən artıq aktivləşməsinə səbəb olan başqa bir otoimmün xəstəlikdir. Bu, tiroid hormonlarının həddindən artıq istehsalına gətirib çıxarır ki, bu da tiroid bezinin böyüməsini stimullaşdıraraq bu tip xəstəliyə səbəb olur.

• Tiroid düyünləri

Qalxanabənzər vəzdə bərk və ya maye ilə dolu düyünlər zobun inkişafına səbəb ola bilər. Bu düyünlər (xoşxassəli) və ya nadir hallarda bədxassəli ola bilər.

• Çoxdüyünlü zob

Bəzi hallarda, tiroid vəzidə çoxlu tiroid düyünləri meydana gələ bilər və bu, çox düyünlü zob olaraq adlanır.

• Tiroidit

Qalxanabənzər vəzinin iltihabı infeksiyalar, dərmanlar və ya digər səbəblərdən yarana bilər və bu müvəqqəti qalxanabənzərdəki bu problemə səbəb olur.

• Yodun həddindən artıq istehlakı

Çox vaxt dərmanlar və ya qida əlavələri ilə həddindən artıq yod qəbulu bu halın inkişafına səbəb ola bilər.
 

• Dərmanlar

Bəzi dərmanlar qalxanabənzər vəzinin fəaliyyətinə mane ola və bəzi şəxslərdə bu xəstəliyə səbəb ola bilər.

• İrsi şərtlər

Pendred sindromu kimi nadir genetik şərtlər, bir simptom olaraq bu vəziyyətə səbəb ola bilər.

Zobun növləri

Səbəblərinə, xüsusiyyətlərinə və görünüşünə görə təsnif edilə bilən bir neçə fərqli zob növü var:

• Diffuz zob

Diffuz zob bütün qalxanabənzər vəzinin ümumiləşdirilmiş genişlənməsi ilə xarakterizə olunur. Bu, yod çatışmazlığı, Graves xəstəliyi və ya Haşimoto tiroiditi kimi müxtəlif əsas səbəblərdən yarana bilər. Qraves xəstəliyində diffuz zob adətən hipertiroidizmlə, Haşimoto tiroiditində isə hipotiroidizmlə əlaqələndirilir.

• Düyünlü zob

Düyünlü zob, qalxanabənzər vəzdə bir və ya bir neçə tiroid düyünün olması ilə xarakterizə olunur. Bu düyünlər bərk və ya maye ilə dolu ola bilər və qalxanabənzər vəzin daxilində lokallaşdırılmış genişlənmə sahələrinə səbəb ola bilər. Düyünlü zob qeyri-xərçəng (xoşxassəli) və ya nadir hallarda xərçəngli (bədxassəli) ola bilər.

• Çoxdüyünlü zob

Bu tip zob, qalxanabənzər vəz daxilində çoxsaylı tiroid düyünlərinin olması ilə xarakterizə olunur. Bu düyünlərin ölçüləri fərqli ola və qalxanabənzər vəzinin böyüməsinə və topaqlaşmasına səbəb ola bilər. Çox düyünlü zoblar adətən normal qalxanvari vəzin funksiyası ilə əlaqələndirilir, lakin bəzi düyünlər həddindən artıq aktiv (hipertiroidizmə səbəb olur) və ya qeyri-aktiv (hipotiroidizmə səbəb olur) ola bilər.

• Zəhərli zob

Zəhərli zob, tiroid hormonlarının həddindən artıq istehsalı ilə xarakterizə olunan hipertiroidizmlə əlaqəli zobdur. Zəhərli zobun ümumi əlamətləri və səbəbləri arasında Qraves xəstəliyi və toksiki adenoma, toksiki çoxdüyünlü zob olur.

• Endemik zob

Bu növ zob əsasən qəbul edilən qidalarda yod çatışmazlığından qaynaqlanır. Adətən yod çatışmazlığı olan bölgələrdə baş verir, bu da tiroid bezinin böyüməsinə səbəb olur. Endemik zob diffuz və ya düyünlü ola bilər.

• Kolloid zob

Kolloid zob tiroid follikullarında gelə bənzər bir maddə olan kolloidin yığılması ilə xarakterizə olunur. Bu zoblar adətən əhəmiyyətli tiroid disfunksiyası ilə əlaqəli olmur, lakin tiroid genişlənməsinə səbəb ola bilər.

• Kretinizm

Kretinizm, ağır anadangəlmə hipotiroidizm səbəbiylə körpələrdə və uşaqlarda meydana gələn zob növüdür. Kretinizm vaxtında müalicə edilmədikdə uşaqda fiziki və zehni inkişafda geriləmələrə səbəb ola bilər.

• Sporadik zob

Sporadik zob müxtəlif amillərdən, o cümlədən dərman istifadəsi, iltihablanma və ya digər daha az rast gəlinən səbəblərdən yarana bilər.
Qalxanabənzər vəzi xəstəliklərinin əmələgəlmə səbəblərinə görə təsnifatı aşağıdakılardır:

1. Autoimmun tireopatiyalar
   • Diffuz toksiki ur (Qreyvs xəstəliyi)
   • Autoimmun tireoit:
     • Xroniki autoimmun tireodit
     • Ağrısız tireodit
     • Tranzitor tireodit (yəni keçib gedən )
     • Doğuşdan sonra tireodit
2. Kolloid ur
   • Diffuz ur 
   • Düyünlü ur         toksiki  ( zəhərli) , q/toksiki
   • Çox düyünlü ur  toksiki   ( zəhərli) , q/toksiki
3. İnfeksion tireopatiyalar
   • Yarım kəskin tireodit
   • Kəskin irinli tireodit
   • Spesifik tireoditlər
4. 
   Şişlər
   1. Xoşxassəli
   2. Bədxassəli

Zob xəstəliyinin simptomları

Bu xəstəliyinin simptomları əsas səbəbə, zobun ölçüsünə və tiroid funksiyasına təsirinə görə dəyişə bilər. Həmçinin bəzi insanlarda bu halın nəzərəçarpacaq simptomlar olmaya, bəzilərində isə aşağıdakılardan biri və ya bir neçəsi eyni anda müşahidə ola bilər:

• Şişkinlik və ya böyümə

Zob xəstəliyinin ən çox görülən və nəzərə çarpan əlaməti, boynun ön hissəsində, Adəm almasının bir qədər altındakı qalxanabənzər vəzinin gözlə görünə biləcək səviyyədə şişməsi və ya böyüməsidir. Bu zaman zobun ölçüsü kiçikdən çox böyüyə qədər dəyişə bilər.

• Narahatlıq və ya mexaniki sıxılma hissi

Zob xəstəliyi boyunda dolğunluq və ya təzyiq hissi yarada bilər ki, bu da xüsusilə udqunarkən və ya boynu çevirərkən narahatlığa səbəb ola bilər.

• Udmaqda çətinlik

Bəzi hallarda böyük zob qida borusunu (yeməkləri ağızdan mədəyə daşıyan boru) sıxaraq udmada çətinlik yarada bilər.

• Səsdə dəyişikliklər

Zobsəs tellərini sıxaraq səsin xırıltısına və ya dəyişməsinə səbəb ola bilər.

• Nəfəs alma problemləri

Böyük ölçülü zob nəfəs borusunu sıxa bilər ki, bu da nəfəs almaqda çətinlik və ya nəfəs darlığı hissi ilə nəticələnir.

• Öskürək və ya boğulma

Zob nəfəs borusu və ya özofagusa basarsa, öskürək və ya boğulma hissi yarada bilər.

• Ağrı
  
  

Zob xəstəliyinin bəzi növləri, xüsusilə bu iltihabla əlaqəli olarsa, ağrı və ya həssaslığa səbəb ola bilər. Kəskin və ya yarım kəskin tireoditlərdə bu ağrı əsas simptomdur. Bu zaman ağrı hissi boyuna və qulağın yanına qədər yayıla bilər. 

• Tiroid funksiyasında dəyişikliklər

Bu xəstəliyin əsas səbəbindən asılı olaraq, tiroid funksiyası təsirlənə bilər. Hipertiroidizm (qalxanabənzər vəzinin həddindən artıq aktivliyi) sürətli ürək döyüntüsü, arıqlama və əsəbilik kimi simptomlara, hipotiroidizm isə (qalxanvari vəzin qeyri-aktivliyi) yorğunluq, çəki artımı və soyuq dözümsüzlüyə səbəb ola bilər.

• Görünən qabarıqlıq və ya düyünlər

Düyünlü zoblarda siz böyümüş tiroid bezində bir və ya daha çox fərqli qabar və ya düyün hiss edə və ya görə bilərsiniz.

Zob xəstəliyinin dərəcələri və zobun ölçüləri

Qalxanabənzərdəki bu halın müalicəsində onun səbəbi, əlamətləri, xəstəliyin hansı səviyyədə olması, düyünlərin sayı və zobun ölçüsü əsas götürülür. Zobun hansı səviyyədə olduğunu bilmək vaxtında müdaxilə etməyə imkan verir.

• 0-cı dərəcə. Bu zaman fiziki müayinə zamanı qalxanabənzər vəz palpasiya edilmir (hiss oluna bilməz).
• 1-ci dərəcə: Qalxanvari vəzi palpasiya olunur, lakin nəzərəçarpacaq dərəcədə böyük deyil. Böyümə adətən çılpaq gözlə görünmür və fiziki müayinə zamanı yalnız toxunma ilə aşkar edilə bilir.
• 2-ci dərəcə: Qalxanabənzər vəz boyun neytral vəziyyətdə olduqda gözə çarpan şəkildə böyüyür və boyun uzadılmasına və ya hərəkətinə ehtiyac olmadan palpasiya edilir.

Zob xəstəliyinin müalicəsi

Zobun müalicəsi onun əsas səbəbi, ölçüsü, simptomları və fərdin ümumi sağlamlığından asılı olaraq bu variantların tətbiqi ilə mümkündür:

• Müşahidə

Əgər zob kiçikdirsə, heç bir simptom yaratmırsa və tiroid hormon səviyyələri normal həddədirsə, həkim dərhal müdaxilə etmədən bu xəstəliyi bir müddət müşahidə edə bilər. Bu zaman zobun böyümədiyi və ya problem yaratmadığından əmin olmaq üçün müntəzəm müayinə və monitorinq tövsiyə oluna bilər.

• Dərman müalicəsi

Zob xəstəliyinin müəyyən növlərini idarə etmək üçün dərmanlar təyin edilə bilər:

1. Qalxanabənzər vəzin hormonlarının dəyişdirilməsi. Qalxanabənzər vəzinin az fəaliyyət göstərdiyi hipotiroidizm vəziyyətlərində tiroid hormonlarının səviyyəsini normallaşdırmaq və zobun ölçüsünü azaltmaq üçün tiroid hormon əvəzedici terapiya təyin oluna bilər.
2. Anti-tiroid dərmanları.Hipertiroidizmlə əlaqəli zob xəstəliyi üçün, tiroid hormonu istehsalını idarə etmək və zobu azaltmaq üçün anti-tiroid dərmanları istifadə edilə bilər. 
   
   

• Qida dəyişiklikləri
  
  

Yod çatışmazlığı zob xəstəliyinə səbəbdirsə, qidalarda yod qəbulunun artırılması təsirli bir müalicə ola bilər. Bu qidalar həkim tərəfindən tövsiyə olunarsa, yodlaşdırılmış duz və ya yod əlavələrinin istehlakını əhatə edə bilər. Gün ərzində normada yoda təlabat 150mkgdır. 50 mkg-dən aşağı yodun qəbulu zamanı vəzin həcmi böyüməyə başlayır.

• Radioaktiv Yod (Radioiodine) müalicəsi

Bu müalicə adətən hipertiroidizmlə əlaqəli zoblar üçün, xüsusilə Qreyvs xəstəliyi hallarında istifadə olunur. Radioaktiv yod ağızdan, dərman kimi qəbul edilir və qalxanabənzər vəz onu udur, tədricən tiroid hormon istehsalını və zobun ölçüsünü azaldır.

• Cərrahiyyə
  
  

Əgər zob xəstəliyinin vəziyyəti ciddi simptomlara səbəb olarsa, çox böyükdürsə və ya xərçəng olduğundan şübhələnilsə, cərrahiyyə lazım ola bilər. Tiroidektomiya, qalxanabənzər vəzinin bir hissəsinin və ya hamısının çıxarılması üçün cərrahi əməliyyatdır. Əməliyyatın həcmindən asılı olaraq, xəstə ömrünün sonuna qədər tiroid hormonu əvəzedici dərman qəbul etməlidir.

• İncə İğnə Aspirasiyası (İİA)

Zobda düyünlərin olduğu və qalxanabənzər vəzin xərçəngi ilə bağlı narahatlıqların olduğu hallarda, həkim düyünlərin xoş və ya bədxassəli olub olmadığını qiymətləndirmək üçün İİB biopsiyası həyata keçirə bilər. Bu, cərrahiyyə ehtiyacını müəyyən etməyə də kömək edir.

• Skleroterapiya

Bu, zobun ölçülərini azaltmaq üçün tiroid bezinin kistik düyünlərinə məhlulun vurulmasını əhatə edən daha az yayılmış müalicədir.

Zob xəstəliyinin müalicə seçimi həkiim tərəfindən xüsusi diaqnoz və qiymətləndirmədən asılıdır. Müalicə qərarında zob xəstəliyinin əsas səbəbi, ölçüsü və xüsusiyyətləri və hər hansı əlaqəli simptomlar və ya sağlamlıq vəziyyəti kimi amilləri nəzərə alınacaqdır.

Zob Xəstəliyi ilə Bağlı Çox Soruşulan Suallar

Zob xəstəliyi nədir?

Zob xəstəliyi, qalxanabənzər vəzin böyüməsi ilə xarakterizə olunan və tiroid hormon balansında dəyişikliklərə səbəb olan bir vəziyyətdir.

Zob neden yaranir?

Zob, əsasən yod çatışmazlığı, otoimmün xəstəliklər, tiroid düyünləri və genetik meyllər səbəbindən yaranır.

Zobun yaranma səbəbləri nələrdir?

Zobun yaranma səbəbləri arasında yod çatışmazlığı, Haşimoto tiroiditi, Qreyvs xəstəliyi, tiroidit, tiroid düyünləri və bəzi dərmanların istifadəsi yer alır.

Qalxanabənzər vəzin ölçüləri necə müəyyən edilir?

Qalxanabənzər vəzin ölçüləri ultrasəs müayinəsi ilə təyin edilir və bu ölçülər zob xəstəliyinin dərəcəsini və müalicə ehtiyacını müəyyənləşdirməkdə vacib rol oynayır.

Zob dermanlari hansılardır?

Zob dərmanları arasında tiroid hormon əvəzedici dərmanlar (hipotiroidizm üçün) və anti-tiroid preparatları (hipertiroidizm üçün) geniş istifadə olunur.

Usaqlarda zob elametleri hansılardır?

Uşaqlarda zob əlamətləri arasında boyunda şişkinlik, diqqət pozğunluğu, yorğunluq, dərinin solğunluğu və zehni inkişafda ləngimə ola bilər.

Zob dərmanları nə zaman təyin olunur?

Zob dərmanları tiroid hormon səviyyəsində dəyişiklik olduqda və ya qalxanabənzər vəzin böyüməsi həyat keyfiyyətini təsir etdikdə təyin olunur.

Zobun əlamətləri ağri ilə müşayiət oluna bilərmi?

Bəzi hallarda, xüsusilə iltihabi zoblarda, zobun əlamətləri ağrı və boyun nahiyəsində diskomfortla müşayiət oluna bilər.

Zobda bogulma hissi nə ilə əlaqədardır?

Zobda boğulma hissi adətən böyümüş tiroid vəzinin nəfəs və ya qida borusuna təzyiq göstərməsi nəticəsində yaranır.

Tiroid xəstəliyi nədir və zobla əlaqəlidir?

Tiroid xəstəliyi, qalxanabənzər vəzin hormon istehsalında pozuntu ilə əlaqədar yaranan xəstəliklər qrupudur və zob da bu xəstəliklərin nəticəsi ola bilər.

Zob agrisi nece olur və kimlərdə rast gəlinir?

Zob ağrısı adətən kəskin və ya yarımkəskin tiroidit zamanı boyunun ön hissəsində hiss olunur və bəzən qulaq nahiyəsinə yayıla bilər.

Diffuz duyunlu zob nə deməkdir?

Diffuz düyünlü zob, qalxanabənzər vəzin həm yayılmış şəkildə böyüməsi, həm də içərisində bir və ya daha çox düyünün olması ilə xarakterizə olunan zob formasıdır.

Zob xəstəliyinin əlamətləri hansı vəziyyətlərdə şiddətlənir?

Zob xəstəliyinin əlamətləri qalxanabənzər vəzin funksiyası pozulduqda, düyünlər böyüdükdə və ya hipertiroidizm inkişaf etdikdə daha nəzərəçarpacaq olur.

Zeherli zob zamani qidalanma necə olmalıdır?

Zəhərli zob zamanı qidalanma tiroidin artıq hormon istehsalını dəstəkləməyəcək şəkildə tənzimlənməlidir; yod tərkibli qidalardan və stimulant içkilərdən uzaq durmaq tövsiyə olunur.