Süd vəzi Xərçəngi haqda ən çox verilən suallar? Ətraflı sual-cavab sizin üçün

Süd vəzi Xərçəngi haqda ən çox verilən suallar? Ətraflı sual-cavab sizin üçün

Sual: Kişilərdə süd vəzi xərçəngi ola bilərmi?

Cavab: Bəli, ola bilər. Süd vəzi xərçəngi əsasən qadın xəstəliyi kimi tanınsa da, kişilərin də döş toxuması olduğundan onlarda da bu xərçəng inkişaf edə bilər. Lakin kişilərdə rastgəlmə ehtimalı son dərəcə aşağıdır – bütün süd vəzi xərçəngi hallarının cəmi təxminən 1%-dən azı kişilərin payına düşür. Məsələn, ABŞ-da ildə təqribən 2,300-2,500 kişi süd vəzi xərçəngi diaqnozu alır, müqayisə üçün qadınlarda bu rəqəm 250 minin üzərindədir. Kişilərdə süd vəzi xərçəngi adətən 60-70 yaşlarda ortaya çıxır. Əlamətləri bənzərdir – döş nahiyəsində bərk kütlə, gilədən ifrazat və s. Lakin bəzi kişilər döş bölgəsində kütləni gec fərq edə bilər, ya da xərçəng ağla gəlmədiyindən həkimə müraciət ləngiyə bilər. Nəticədə, kişilərdə diaqnoz qoyulduqda xəstəlik daha irəliləmiş mərhələdə ola bilir. Ona görə də, hər bir kişi də döşündə qeyri-adi bir şişkinlik hiss edərsə, bunu ciddiyə alıb həkimə göstərməlidir. Xoşbəxtlikdən, erkən mərhələdə aşkarlanmış kişi süd vəzi xərçənginin müalicə nəticələri qadınlardakı kimidir.

Sual: Döşümdə bir kütlə hiss edirəmsə, bu, mütləq xərçəng deməkdirmi?

Cavab: Xeyr, narahat olmamaq üçün səbəblər var – döşdə hiss olunan hər bir kütlə xərçəng anlamına gəlmir. Əslində, qadınlarda döşdə rast gəlinən kütlələrin böyük əksəriyyəti xoşxassəlidir. Məsələn, döş kistləri çox yayılmışdır – bunlar maye ilə dolu kisəciklər olub əl altına bərk düyün kimi gələ bilər, lakin xərçəng deyil. Həmçinin gənc qadınlarda görülən fibroadenoma adlanan xoşxassəli şişlər də var ki, onlar hamar səthli, hərəkətli, rezinəbənzər düyün şəklində hiss olunur və xərçəngə çevrilmirlər. Döşdə kütlə hissiyatı yaradan digər səbəblər də (məsələn, fibrokistik dəyişikliklər, travma sonrası yağ nekrozu, infeksiya absesi və s.) ola bilər. Buna görə də, döşdə bir şişkinlik aşkarladığınız anda panikaya düşməyin – ancaq mütləq həkimə müraciət edin ki, müayinə və lazım gələrsə, ultrasəs/mamoqrafiya ilə bunun nə olduğu dəqiqləşdirilsin. Həkim müayinəsi olmadan ev şəraitində bir kütlənin təhlükəli olub olmadığını ayırd etmək çətindir. Bəzi ipucları: xərçəng düyünləri adətən sərt, ağrısız olur, kənarları qeyri-bərabərdir və toxuma ilə bitişik ola bilər. Xoşxassəli kütlələr isə çox vaxt yumşaq, hərəkətli və menstrual dövrlə əlaqəli ola bilər. Lakin istisnalar da var. Nəticə: döşdə yeni hiss etdiyiniz bir kütlə varsa, bir neçə gün gözləyin (menstruasiya sonrası yoxlayın), keçib-getmirsə, həkimə görünün. Unutmayın ki, süd vəzi xərçəngi erkən tutulsa müalicəsi ən asan olur.

Sual: Ailəmizdə heç kim süd vəzi xərçənginə tutulmayıb. Məndə olma ehtimalı azdırmı?

Cavab: Təəssüf ki, ailə tarixçəsinin olmaması təhlükənin sıfır olduğu anlamına gəlmir. Süd vəzi xərçənginə tutulan qadınların təxminən 85%-nin yaxın qohumlarında bu xəstəlik olmayıb. Yəni ən böyük risk faktoru qadın olmaq və yaşın irəliləməsidir. Ailəvi yüklənmə (ana, bacı, nənə və s. xəstəliyi keçirmiş olması) riski artıran amil olsa da, süd vəzi xərçənglərinin böyük hissəsi təsadüfi yaranır. Bu o deməkdir ki, genetik olaraq ailənizdən heç bir meyl götürməsəniz belə, həyatınız boyunca müəyyən faktorların təsiri ilə sizdə də süd vəzi xərçəngi inkişaf edə bilər. Buna görə bütün qadınlar (xüsusilə 40 yaşdan sonra) müntəzəm skrininq müayinələri etdirməlidir, özlərini yoxlamalıdır. Ailə tarixçəsi olmaması yalnız o deməkdir ki, sizdə irsi gen mutasiyası olma ehtimalı azdır – məsələn, BRCA1/2 mutasiyaları adətən güclü ailə tarixçəsi ilə əlaqəli olur. Amma yenə də digər risk faktorları (gec doğuş, hormonal terapiya, həyat tərzi və s.) sizə də təsir edə bilər. Qısacası, “ailəmdə yox idi, məndə də olmaz” deyə düşünmək yanlışdır. Süd vəzi xərçəngi hər qadında (və hətta kişidə) yarana bilən bir xəstəlikdir. Xüsusən də yaşınız 50-ni keçibsə, mütləq mamoqrafiya müayinəsindən keçin, heç bir şikayətiniz olmasa belə.

Sual: Süd vəzi xərçəngi daha çox hansı yaşlarda olur? Gənc yaşda da ola bilərmi?

Cavab: Süd vəzi xərçənginin rastgəlmə tezliyi yaşla birlikdə artır. Ən çox görülən dövr 50 yaşdan sonradır – menopauza dövründəki qadınlarda risk yüksəlir. Statistikaya görə, diaqnoz yaşının medianı ~62 olaraq verilir. Yəni xəstələrin yarısı bu yaşdan sonra, yarısı əvvəl diaqnoz alır. Gənc yaşlarda – 30-lu, 20-li yaşlarda – süd vəzi xərçəngi xeyli nadir olsa da, mümkündür. Təxminən süd vəzi xərçəngi diaqnozlarının 5%-dən azı 40 yaşından gənc qadınlarda qoyulur. Yenə də, gənc yaşda bu xəstəlik tamamilə istisna deyil: dünyada 20-30 yaş arası qadınlarda da süd vəzi xərçəngi halları vardır (məsələn, tanınmış aktirsa Ancelina Colinin anası 30 yaşlarında süd vəzi xərçəngi olmuşdu). Gənc qadınlarda xərçəngin genetik meyllə əlaqəli olma ehtimalı daha yüksəkdir (məsələn, BRCA mutasiyası). Ümumiyyətlə, yaş əsas risk faktorudur – “yaşlandıqca risk artır”. Profilaktik olaraq, ailə tarixi olmayan qadınlara 40-45 yaşlarından itibarn mütəmadi mamoqrafiya çəkdirmək tövsiyə olunur (aşağıdakı suallara bax). Yekun olaraq: süd vəzi xərçəngi əsasən orta və yaşlı qadınların xəstəliyidir, lakin gənc yaşda tam “toxunulmazlıq” yoxdur.

Sual: Süd vəzi xərçəngi ağrılı bir xəstəlikdirmi? Döşdə ağrı olması xərçəng əlamətidir?

Cavab: Süd vəzi xərçəngi çox vaxt ağrı vermir – xüsusən də erkən mərhələdə. Döşdə olan xərçəng düyünləri adətən ağrısız olur. Qadınlarda döş ağrısı daha çox hormonal dəyişikliklərlə (məsələn, menstrual dövr öncəsi döşlərin həssaslaşması), fibrokistik dəyişikliklərlə və bəzən süd vəzisi iltihabları ilə əlaqəli olur. Ancaq bu, o demək deyil ki, xərçəng heç vaxt ağrımaz. Bəzi hallarda, xüsusilə tez böyüyən şişlərdə, dərini və ətraf toxumaları qıcıqlandıran xərçəng düyünləri lokal ağrı-sızıya səbəb ola bilər. Xüsusilə döşün müəyyən bir hissəsində davamlı, müntəzəm (məsələn, menstrual dövrlə əlaqəsi olmadan) ağrı varsa və əl ilə orada sərtləşmə hiss olunursa, bu narahatlıq yaradıb müayinə tələb edə bilər. İltihablı süd vəzi xərçəngi isə adətən ağrılı olur, çünki döş ödemli və iltihablı vəziyyətdədir.
Ümumən belə deyə bilərik: döşdə ağrı təkbaşına tipik xərçəng əlaməti deyil. Əksinə, çox vaxt xoşxassəli səbəblərdən yaranır. Hətta süd vəzisi xərçəngi olan qadınların bir qismi xəstə olduqlarını öyrənənə qədər heç bir ağrı hiss etməyiblər. Buna görə də, “ağrımırsa, demək təhlükəli deyil” düşüncəsi yanlışdır. Əgər döşlərinizdə keçməyən, bir neçə həftədir davam edən ağrı, yanma, sancı hissi varsa, xüsusilə bu ağrı yalnız bir döşdə cəmlənibsə, yaxşı olar ki, müayinəyə gedəsiniz. Həkim həm xərçəng ehtimalını, həm də digər mümkün səbəbləri (mastit, kist, əzələ ağrısı v.s.) dəyərləndirəcək. Nəticə etibarilə, ağrı nadirən xərçəngdən qaynaqlansa da (məsələn, bəzən ağrının arxasında gizli bir şiş tapıla bilər), bu simptoma da diqqət yetirmək lazımdır. Xüsusən ağrı ilə bərabər digər dəyişikliklər də (şişkinlik, dəridə qızarma, bərk düyün və s.) varsa, vaxt itirmədən həkimə müraciət edilməlidir.

Sual: Süd vəzi xərçəngindən qorunmaq üçün nə edə bilərəm?

Cavab: Süd vəzi xərçənginin qarşısını tam olaraq almağın bir yolu yoxdur – çünki bəzi risk amillərini dəyişdirmək mümkün deyil. Ancaq riskinizi azaltmaq üçün edə biləcəyiniz bir sıra sağlam həyat tərzi tədbirləri var:
•    Sağlam çəki qoruyun: Əgər artıq çəkiniz varsa, tədricən azaltmağa çalışın. Normal bədən kütlə indeksində (BKİ) qalmaq süd vəzi xərçəngi riskini azaldır. Menopoz sonrası artıq yağ toxuması estrogen istehsalını artırdığı üçün risk faktorudur.
•    Düzgün qidalanın: Tərəvəz və meyvələrlə zəngin, lifli qidalar qəbul edin. Yağlı qırmızı ət və emal olunmuş ət məhsullarını məhdudlaşdırın. Bəzi tədqiqatlar göstərir ki, bol tərəvəz-meyvə, az yağlı qidalanma süd vəzi xərçəngi riskini aşağı sala bilər. Kalsium və D vitamininin yetərli miqdarda alınması da faydalı ola bilər.
•    Fiziki aktiv olun: Həftədə ən az 150 dəqiqə orta intensivlikli idman (məsələn, sürətli gəzinti) və ya 75 dəqiqə yüksək intensivlikli aktivliklə məşğul olun. Mütəmadi idman etmək hormon balansını tənzimləyir, immun sistemi gücləndirir və risk faktorlarını azaldır. Hətta gündəlik 30 dəqiqəlik gəzinti belə faydalıdır.
•    Alkoqolu məhdudlaşdırın: Mümkünsə, alkoqoldan tamamilə uzaq durun. İçirsinizsə, qadınlar üçün gündə bir standart içkidən artıq qəbul etməyin. Unutmayın ki, süd vəzi xərçənginin qarşısını almaq üçün “tam təhlükəsiz” alkoqol miqdarı yoxdur – azaldıqca risk də azalır.
•    Siqaret çəkməyin: Tütün istifadəsi yalnız süd vəzi deyil, bir çox orqan xərçənginin səbəbidir. Siqareti buraxmaqla həm süd vəzi xərçəngi riskini, həm də ürək-damar xəstəlikləri riskini azaldırsınız. Pasif siqaret tüstüsündən də uzaq durun.
•    Hormonal preparatlardan ehtiyatla istifadə edin: Əgər menopoz əlamətlərinə görə hormonal əvəzedici terapiya (HƏT) almağı düşünürsünüzsə, həkiminizlə riskləri müzakirə edin. Mümkün olan ən aşağı dozanı ən qısa müddətə istifadə edin. Süd vəzi xərçəngi riskinin artdığını nəzərə alaraq, 5 ildən uzun kombinə HƏT-dən çəkinmək məsləhətdir. Eynilə, oral kontraseptiv istifadə edirsinizsə, bunu uzun fasiləsiz illər boyu etməkdənsə, ara verərək istifadə etməyi düşünə bilərsiniz (fərdi qərar üçün həkimlə məsləhət vacibdir).
•    Uşaqlarınızı əmizdirin: İmkanınız varsa, körpənizi əmizdirmək həm uşaq üçün çox faydalıdır, həm də sizin üçün az da olsa qoruyucu təsir göstərə bilər. Xüsusən bir il və daha uzun müddət toplam əmizdirmə müddəti olan analarda bəzi tədqiqatlar riskdə cüzi azalma qeyd etmişdir.
•    Zərərli kimyəvi maddələrdən və radiasiyadan qorunun: Həyat boyunca lazım olmadıqca tibbi radiasiya məruzunu (məsələn, çoxlu KT müayinələri) azaltmağa çalışın. Ətraf mühitdə kanserogen hesab edilən maddələr (məsələn, bəzi sənaye tüstüləri, pestisidlər) ilə təmasdan da mümkün qədər yayınmaq faydalıdır (birbaşa təsirləri tam sübut olmasa da).
Bunlarla yanaşı, erkən aşkarlama da qoruyucu rol oynayır, çünki xəstəlik erkən tutularsa, tam sağalmaq mümkündür. Bu səbəbdən:
•    20 yaşdan etibarən hər qadın döşləri ilə tanış olmalı, öz-özünə müayinə vərdişi qazanmalıdır.
•    40-45 yaşlarında mamoqrafiya skrininqinə başlamaq, sonra mütəmadi davam etdirmək (həkimin tövsiyəsinə uyğun olaraq) çox önəmlidir.
•    Ailəvi yüksək risk daşıyırsınızsa (məsələn, birinci dərəcəli qohumlarda erkən yaşda süd vəzi/yumurtalıq xərçəngi varsa), genetik test və əlavə MRİ skrininqi kimi tədbirlər barədə həkimlə danışın.
Nəhayət, sağlam həyat tərzi təkcə süd vəzi xərçəngindən deyil, digər xərçəng və xəstəliklərdən qorunmaq üçün də fundamental əhəmiyyət daşıyır. Risk faktorlarını azaltmaq sizi tam sığortalamasa da, süd vəzi xərçənginə tutulma ehtimalınızı əhəmiyyətli dərəcədə aşağı sala bilər.

Sual: Erkən mərhələdə aşkarlanan süd vəzi xərçənginin sağalma şansı nə qədərdir?

Cavab: Süd vəzi xərçəngində erkən diaqnoz həyati əhəmiyyətə malikdir. Xəstəlik yayılmamış (lokal qalmiş) halda tutulduqda müalicə nəticələri çox yaxşı olur. Statistikaya görə, döşdə məhdud qalmış invaziv xərçəng (yəni lokalizə mərhələ, mərhələ I) üçün 5 illik nisbi sağqalma 99%-dən də yüksəkdir. Bu o deməkdir ki, belə erkən xərçəng diaqnozu alan qadınların böyük əksəriyyəti (demək olar hamısı) ən az 5 il yaşayır və çoxu tam sağalır. Hətta süd vəzi xərçəngində 10 illik və 15 illik sağqalma göstəriciləri də erkən mərhələlərdə çox yüksəkdir. Kiçik ölçülü, limfa düyünlərinə yayılmamış şişlər adətən cərrahiyyə + (lazımdırsa) əlavə müalicələrlə tamamilə aradan qaldırılır.
Əgər xərçəng yaxın limfa düyünlərinə yayılıbsa, amma uzaq metastaz yoxdur (məsələn, mərhələ II-III), sağqalma nisbəti bir qədər aşağı düşür, lakin yenə də xeyli xəstədə sağ qalma təmin edilir. Məsələn, regional yayılmış (yaxın limfa düyünlərinə və ya döş əzələsinə sirayət etmiş) süd vəzi xərçəngində 5 illik nisbi sağqalma ~86-90% civarındadır. Yəni bu xəstələrin təxminən 9-da 1-i 5 il içində xəstəlikdən dolayı həyatını itirir, qalanları isə yaşayır (çoxu sağalır, bəzilərində xroniki olaraq xəstəlik nəzarətdə qala bilər).
Xəstəlik çox irəliləyib uzaq orqanlara yayıldıqda (mərhələ IV, metastatik mərhələ) sağ qalma ehtimalı təəssüf ki, xeyli azalır. Uzaq metastatik süd vəzi xərçəngində 5 illik nisbi sağqalma ~30% civarındadır. Yəni bu mərhələdə təxminən hər 10 xəstədən 3-ü 5 ildən çox yaşayır. Bununla belə, fərdi hallar çox dəyişkəndir – bəzən metastatik xəstəliyi olan bir qadın müasir müalicələrlə 10-15 il də yaşaya bilir. Bu sahədə də irəliləyişlər var: yeni dərmanlar çıxır və bu rəqəmlər yaxşılaşır.
Bir də "nisbi sağqalma" anlayışını izah edək: yuxarıdakı faizlər nisbi sağqalmanı göstərir, yəni həmin yaş qrupunda başqa səbəbdən ölmə ehtimalı nəzərə alınaraq hesablanır. Reallıqda erkən mərhələdə müalicə olunmuş bir çox qadın normal ömür uzunluğuna çatır və xərçəngdən deyil, başqa səbəblərdən (yaşlılıq, ürək xəstəliyi və s.) həyatdan gedir.
Beləliklə, erkən aşkarlanma süd vəzi xərçəngində demək olar ki, həyat qurtarır. Məsələn, 1 sm-dən kiçik, limfa düyünlərinə yayılmamış şişi olan bir qadının tam sağalması realdır. Bu statistika mütəmadi mamoqrafiya skrininqinin və vaxtında müalicənin nə qədər vacib olduğunu göstərir. Əlbəttə, hər bir xəstənin proqnozu fərdidir – şişin bioloji xüsusiyyətləri (aqressivliyi), xəstənin yandaşı xəstəlikləri və müalicəyə reaksiyası da təsir edir. Amma ümumən, erkən mərhələ süd vəzi xərçəngi yüksək dərəcədə müalicə edilə bilən bir xəstəlikdir.

Sual: Süd vəzi xərçəngi diaqnozu qoyulanda mütləq döşün tamamilə çıxarılması (mastektomiya) lazım olur? Yoxsa döşü saxlamaq mümkündür?

Cavab: Hər zaman deyil, tam mastektomiya (bütün döşün alınması) süd vəzi xərçəngi müalicəsində yeganə çıxış yolu deyil. Müasir onkologiyada çox hallarda orqanqoruyucu cərrahiyyə mümkündür. Əgər şişin ölçüsü və yeri uyğun olarsa, cərrah sadəcə şişi ətrafındakı az miqdarda sağlam toxuma ilə birlikdə çıxarıb döşün qalan hissəsini qoruyub saxlaya bilər – bu əməliyyata lumpektomiya deyilir. Lumpektomiya adətən sonradan şüa müalicəsi ilə tamamlanır ki, döşdə qalan potensial xərçəng hüceyrələri məhv edilsin. Araşdırmalar göstərib ki, erkən mərhələli xərçəngdə “lumpektomiya + şüa” və “mastektomiya” nəticə etibarilə eyni sağqalma nisbətlərinə malikdir. Yəni uyğun xəstələrdə döşü saxlamaq, xəstəliyin təkrarlama riskini əhəmiyyətli artırmır (şüa verildiyi halda).
Təbii ki, hər xəstədə lumpektomiya mümkün olmaya bilər. Aşağıdakı hallarda həkim tam mastektomiya tövsiyə edə bilər:
•    Şiş çox böyükdürsə (xüsusilə döşün ölçüsü ilə müqayisədə böyükdürsə) və ya döşün bir neçə ayrı kvadrantında xərçəng ocaqları varsa (multifokal xəstəlik).
•    İltihablı süd vəzi xərçəngi kimi xüsusi hallar – bu zaman dərinin də cərrahi çıxarılması tələb oluna bilər.
•    Xəstə şüa terapiyası almaq istəmir və ya şüa əks-göstərişdir (məsələn, eyni döşə əvvəllər artıq şüa verilib və ya kollagen vaskulyar xəstəliyi var).
•    Xəstənin öz seçimi: Bəzi qadınlar, hətta lumpektomiya mümkündürsə belə, döşün tam götürülməsini seçirlər (məsələn, hər iki döşü profilaktik çıxartdıranlar da olur – aktrisa Ancelina Coli buna misaldır).
Lumpektomiya üçün şişin nisbi kiçik olması, tək ocaq olması və döş-düyün nisbətinin uyğun olması əsas şərtlərdəndir. Bəzi hallarda kimyaterapiya əvvəlcə verilir ki, şiş kiçilib lumpektomiyaya imkan yaradılsın (buna neoadjuvant terapiya deyilir).
Əgər mastektomiya labüddürsə belə, müasir cərrahlar mümkünsə dəri qoruyucu və ya gilə qoruyucu mastektomiya edə bilirlər. Bu o deməkdir ki, döşün dərisi və bəzən giləsi saxlanılır, yalnız vəzilətoxuma tam çıxarılır; sonra eyni seansda və ya sonrakı zamanda bu dəri “qabığı” içərisinə implant və ya özü toxuma yerləşdirilərək estetik cəhətdən döş forması bərpa edilir. Beləliklə, qadın mastektomiya keçirsə də, xarici görünüşdə müəyyən qədər döş profilini qoruya bilir.
Ümumiyyətlə, əgər erkən mərhələ xərçəngdirsə və seçim imkanları varsa, pasiyentin istəkləri də nəzərə alınaraq qərar verilir. Kimisi “döşümü saxlamaq istəyirəm” deyə bilər – həkim şərtlər uyğundursa, bunu həyata keçirər. Kimisi isə tam çıxarılmasını və bəlkə də rekonstruksiya olunmasını istəyə bilər – bu da mümkündür. Hər iki yanaşmanın üstün və mənfi cəhətləri həkim tərəfindən izah edilməlidir. Məsələn, lumpektomiyadan sonra şüa almaq lazımdır, mastektomiyada çox vaxt ehtiyac olmur; lumpektomiyada döş qalır amma mütəmadi izləmələr lazımdır, mastektomiyada isə residiv riski çox aşağı olur və s.
Yekun cavab budur ki: Xeyr, süd vəzi xərçəngi diaqnozu avtomatik olaraq bütün döşün çıxarılması demək deyil. Bu gün çox sayda qadın orqanqoruyucu cərrahiyyə sayəsində xəstəlikdən sağalır və döşünü də qoruyur. Əsas odur ki, xəstəlik vaxtında aşkarlansın və həkimlə açıq müzakirə aparılsın. Özünümüayinə, mamoqrafiya kimi tədbirlərlə erkən tapılan şişlərdə lumpektomiya çox effektli seçimdir.

Sual: Uşağımı əmizdirməyim süd vəzi xərçəngi riskini azaldırmı?

Cavab: Bəli, uzun müddət əmizdirməyin süd vəzi xərçəngi riskini bir qədər azaltdığını araşdırmalar göstərir. Xüsusilə ümumi əmizdirmə müddəti 12 ay və daha çox olan qadınlarda bu fayda qeyd olunur. Səbəbi tam aydın olmasa da, ehtimal olunur ki, ana südü vermə qadının menstruasiya tsikllərini müvəqqəti durdurur (laktasiya amenorreyası), nəticədə ömrü boyu keçirdiyi menstruasiya sayını azaldır – bu da döş hüceyrələrinin hormona məruz qalma müddətini qısaldır, dolayısıyla risk bir az azalır. Həmçinin əmizdirmə dövründə döş hüceyrələri süd istehsalına fokuslandığı üçün bu hüceyrələrdəki müəyyən zərərli dəyişikliklər basqılanmış ola bilər.
Əlbəttə, əmizdirmək risk faktorlarından yalnız biridir və nisbətən kiçik təsir gücünə malikdir. Yəni əmizdirməyən qadınlar mütləq xərçəng olacaq deyə bir şey yoxdur, əmizdirənlər də tam qorunmuş sayılmaz. Məsələn, ABŞ və Qərbi Avropa ölkələrində qadınlar adətən 6 ay civarı əmizdirir, Asiya və Afrika ölkələrində isə daha uzun – bu da qismən həmin bölgələrdə süd vəzi xərçənginin bir az az olmasına aid edilir. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı təkcə xərçəng üçün deyil, ümumi sağlamlıq üçün hər bir anaya ilk 6 ay eksklüziv, sonra isə əlavə qidalarla birlikdə 2 yaşına qədər əmizdirməyi tövsiyə edir. Bu həm körpənin sağlam böyüməsinə xidmət edir, həm də anada döş və yumurtalıq xərçəngi riskini az da olsa aşağı salır.
Qeyd edək ki, əmizdirmə dönəmində də döşlərdə düyünlər yarana bilər (süd kistası, mastit absesi və s.), bunlar çox vaxt xoşxassəlidir. Amma əmizdirən ananın döşündə qeyri-adi, keçməyən bir kütlə ortaya çıxsa, həkim müayinəsi vacibdir – çünki nadir də olsa süd vəzi xərçəngi laktasiya dövründə də baş verə bilər (məsələn, “laktasiya karsinoması”).

Sual: Süd vəzi xərçənginin erkən diaqnostikası üçün mamoqrafiya nə vaxt və necə tez-tez olunmalıdır?

Cavab: Mamoqrafiya hal-hazırda süd vəzi xərçənginin erkən aşkarlanması üçün qızıl standart skrininq üsuludur. Beynəlxalq qulluqlar bir qədər fərqli tövsiyələr versə də, Amerika Xərçəng Cəmiyyətinin (ACS) tövsiyəsi belədir:
•    40–44 yaş arası: Qadınlar istəsələr mamoqrafik skrininqə başlaya bilərlər (fərdi qərardır, risk faktorlarına görə).
•    45–54 yaş arası: Bu yaş qrupundakı qadınlara hər il bir dəfə mamoqrafiya çəkilməsi tövsiyə edilir.
•    55 yaş və yuxarı: 55-dən sonra qadınlar mamoqrafiyanı hər 2 ildə bir dəfə edə bilərlər (və ya istəsələr illik olaraq da davam edə bilərlər). Yəni 55-dən sonra illik yox, ikiillik interval yetərli görülür.
•    Skrininq o vaxta qədər davam etməlidir ki, qadının ümumi sağlamlıq durumu yaxşıdır və ən az 10 il daha yaşaması gözlənilir. Məsələn, 75 yaşındadır, amma başqa ciddi xəstəliyi yoxdur, yaşam gözləntisi normaldır – o zaman mamoqrafiyanı dayandırmaq lazım deyil. Amma ağır xəstəlikləri olan, ömrünün son dönəmində olan qadınlarda davam etdirməyə gərək olmaya bilər.
Bu qaydalar ortalama riskli qadınlar üçündür. Yüksək risk qrupuna aid qadınlar (məsələn, BRCA gen mutasiyası daşıyan, güclü ailə anamnezi olan, gənc yaşda döş qəfəsinə radioterapiya almış və s.) daha erkən yaşda və daha tez-tez yoxlanmalıdır – onlara adətən 30 yaşdan başlayaraq hər il mamoqrafiya + hər il MRT kimi intensiv proqram təklif olunur.
Ümumi riskli qadınlar üçün isə müxtəlif təşkilatların bir qədər fərqli fikirləri var: Bəzi qurumlar (məsələn, Amerikan Mammoqrafiya Cəmiyyəti) 40 yaşdan etibarən illik mamoqrafiya tərəfdarıdır, bəziləri (ABŞ Preventive Services Task Force) 50 yaşdan başlamanın yetərli olduğunu deyir. Buna görə, bu qərar fərdi şəkildə, həkiminizlə məsləhətləşərək verilməlidir.
Mamoqrafiya skrininqi sayəsində süd vəzi xərçəngindən ölümlərin ~30% azaldığı təxmin edilir, çünki xəstəlik çox kiçik mərhələdə tutulur. Müayinənin özü çox cüzi radiasiya yayır və faydası riskindən qat-qat yüksəkdir. Əlbəttə, mamoqrafiya 100% dəqiqlikdə deyil – bəzən yanlış mənfi (xərçəng olsa da görünməyə bilər, xüsusən sıx döşlü gənc qadınlarda) və ya yanlış pozitiv (nəticədə xərçəng olmayan ləkələr görünüb biopsiya tələb oluna bilər) hallar olur. Buna baxmayaraq, hal-hazırda mövcud metodlar içində ən əlçatan və təsirli erkən aşkarlama yolu mamoqrafiyadır.

Nəticə: əgər 45 yaşı keçmisinizsə, hər il mamoqrafiya etdirməyiniz tövsiyə olunur. 55 yaşdan sonra iki ildə bir davam edə bilərsiniz. 40-45 yaş arası isəniz, risk faktorlarınıza (ailə tarixçəsi, gen testləri, döş toxumasının sıxlığı) görə həkiminiz illik və ya ikiillik mamoqrafiya məsləhət görəcək. Heç bir şikayət olmasa belə, bu profilaktik müayinələri etmək vacibdir. Mamoqrafiya nəticəsində bir problem çıxarsa, əlavə müayinələr (USM, biopsiya) ilə durum aydınlaşdırılır. Unutmayın ki, vaxtında aşkarlanmış süd vəzi xərçəngi tam sağalma ilə nəticələnə bilər – bunun üçün də skrininq imkanlarını qulaqardına vurmayın.