Qadınlarda Osteoporoz Niyə Olur? Osteoporozun Müalicəsi Var?
Osteoporoz sümük sıxlığının azalması və sümük toxumasının zəifləməsi nəticəsində sümüklərin kövrəkləşməsinə səbəb olan xəstəlikdir. "Səssiz xəstəlik" olaraq da bilinən osteoporoz adətən heç bir əlamət olmadan irəliləyir və sümüklərə ciddi ziyan vurduqda nəzərə çarpır. Əsas səbəbi sümüklərin təbii olaraq mineral sıxlığını itirməsi olan bu xəstəlik daha çox menopoz keçirmiş qadınlarda müşahidə olunur.Qadınlarda osteoporozun səbəbi nədir?
Qadınlarda “səssiz xəstəliyin” inkişafı müxtəlif səbəblərdən qaynaqlanır, o cümlədən:- Hormonal dəyişikliklər
- Genetik faktorlar
- Qidalanma və pəhriz
- Həyat tərzi faktorları
- Yaş
- Aşağı əzələ kütləsi
Genetik faktorlar. Ailədə bu xəstəliyə sahib olan varsa, o zaman sümük xəstəliyinin olması riski yüksəkdir.
Qidalanma və pəhriz. Kifayət qədər kalsium və D vitamini qəbul etməmək, zülal, vitamin və minerallar baxımından düzgün qidalanmamaq sümüklərin formalaşması və sıxlığının qalması üçün vacibdir.
Həyat tərzi faktorları. Daimi fiziki fəaliyyət sümük sağlamlığını dəstəkləyir. Ona görə də oturaq həyat tərzi sümük itkisini artıra bilər. Eyni zamanda siqaret çəkmək və həddindən artıq spirt qəbulu da sümük sıxlığını azaldır.
Yaş. Yaşlanma təbii olaraq sümük sıxlığının azalmasına səbəb olmaqla sözü gedən problemin riskini artırır.
Aşağı bədən çəkisi.Aşağı bədən kütləsi indeksi olan qadınlarda sümük sıxlığı adətən aşağı olur ki, bu da sümük xəstəliyinə səbəb olan amillərdir.
Hansı xəstəliklər qadınlarda osteoporoza səbəb olur?
Qadınlarda sümük əriməsinə səbəb olan müxtəlif xəstəliklər var. Bu xəstəliklər sümük sıxlığına mənfi təsir göstərərək onun küvrəkliyinin atması ilə nəticələnir. Sümük sağlamlığına mənfi təsir göstərən bəzi xəstəliklər bunlardır:Tiroid xəstəlikləri. Hiperparatiroidizm, yəni paratiroid bezlərinin həddindən artıq hormon istehsalı və tiroid hormonlarının həddindən artıq istehsalı olan hipertiroidizm sümük dövranını sürətləndirərək sıxlığı azaldır.
Xroniki xəstəliklər. Revmatoid artrit, lupus və xroniki böyrək xəstəliyi qadınlarda sümük əriməsinin səbəblərindəndir.
Həzm sistemi xəstəlikləri. Qlütenə qarşı dözümsüzlük bağırsaqlarda udulma problemlərinə səbəb ola bilər ki, bu da kalsium və D vitamini çatışmazlığı ilə nəticələnir. Eyni zamanda Crohn xəstəliyi və xoralı kolit kimi iltihabi bağırsaq xəstəlikləri qida maddələrinin udulmasını pozaraq sümük sıxlığını azalda bilər.
Hormonla bağlı xəstəliklər. Polikistik yumurtalıq sindromu (PCOS) hormon balanssızlığına səbəb olaqla bərabər sümük sağlamlığına da mənfi təsir göstərir. Həmçinin uzun müddət davam edən amenoreya xüsusilə gənc qadınlarda sümük itkisinə səbəbdir.
Xroniki qaraciyər xəstəliyi. Qaraciyər funksiyalarının pozulması D vitamini mübadiləsinə təsir edərək sümük sağlamlığına mənfi təsir göstərə bilər.
Xərçəng və xərçəng müalicələri. Kimyaterapiya və radioterapiya kimi xərçəng müalicəsi sümük hüceyrələrinin bərpasına təsir edərək sümük sıxlığını azalda bilər.Xərçəngin çox miyelom növü isə sümük iliyinə təsir etdiyinə görə onun quruluşunu da zəiflədir.
Bu xəstəliklər qadınlarda sümük sağlamlığına ciddi təsir göstərən xəstəliklərdir. Vəziyyətin nəzarətdə saxlanılması və müalicəsi üçün sümükdəki problemin səbəbini müəyyənləşdirmək önəmlidir. Ona görə də sümük əriməsi simpları ilə qarşılaşdıqda dəqiq diaqnoz və müalicə üçün həkimə müraciət edilməlidir.
Qadınlarda osteoporozun əlamətləri nələrdir?
Qadınlarda sümük əriməsinin simptomları bilinmir. Lakin xəstəlik irəlilədikcə bilinən simptomlara isə bunlar aiddir:- Bel ağrısı
- Boyun bir neçə santimetr balacalaşması
- Kifoz
- Yüngül zərbədə belə sümüyün qırılması. Xüsusilə bud, bilək və onurğada sınıqlar daha çox olur.
- Sümüklərdə, xüsusən də onurğa, omba və biləklərdə həssaslıq və ya ağrı.
Qadınlarda osteoporozun diaqnoz prosesi necədir?
Qadınlarda sümük əriməsinin diaqnozu üçün müxtəlif üsullardan istifadə olunur. Aşğıda qeyd etdiyimiz üsullar sümük sıxlığını ölçmək və sümük itkisini qiymətləndirmək üçün istifadə olunanlardan bəziləridir:Densitometriya. Bu test sümük sıxlığını ölçmək üçün ən çox istifadə edilən üsuldur. Onurğa, omba və bilək kimi bölgələrdə sümük sıxlığını təyin edir.
Rentgen. Sümüklərdə sınıqları və deformasiyaları aşkar etmək üçün istifadə olunur. Qeyd edək ki, rengten böyük və ciddi sınıqlar üçün istifadə olunur, sümükdəki kiçik dəyişiklikləri aşkar etməkdə məhduddur.
Sümük ultrasəsi. Ultrasəs sümük adətən daban sümüyünün sıxlığını ölçmək üçün istifadə olunur.
KT (Kompüter Tomoqrafiya). Sümük sıxlığını üç ölçüdə ölçür və ətraflı məlumat verir. KT xüsusilə onurğa üçün istifadə olunur.
Qan və sidik testləri. Bu testlər sümük dövranını qiymətləndirmək üçün istifadə olunur. Sümük formalaşması və məhv edilməsi ilə bağlı markerlərin səviyyəsini ölçür.
FRAX aləti. Bu alət sümük sınığı riskini proqnozlaşdırmaq üçün istifadə olunur. Yaş, cins, bədən kütlə indeksi, siqaret kimi faktorları qiymətləndirir və sınıq riskini hesablayır.
Bu diaqnostik üsullar osteoporoz riskini təyin etmək və sümük sağlamlığını qiymətləndirmək üçün istifadə olunur. Erkən diaqnoz sümük itkisini yavaşlatmaq və qırıqların qarşısını almaq üçün müvafiq müalicə planları yaratmağa imkan verir.
Qadınlarda osteoporozun müalicəsi necə aparılır?
Qadınlarda osteoporozun müalicəsi sümük itkisini dayandırmaq, sümük sıxlığını artırmaq və qırıqların qarşısını almaq məqsədi daşıyır.Müalicə üsulları həyat tərzi dəyişikliklərindən tutmuş dərman müalicələrinə qədər geniş spektri əhatə edir. Sümük problemlərinin müalicəsində ən çox istifadə olunan üsullar bunlardır:
Həyat tərzi dəyişiklikləri. Osteoporozun müalicəsində ilk addım sağlam həyat tərzinə yiyələnməkdir. Kalsium və D vitamini ilə zəngin qidalanma, müntəzəm fiziki fəaliyyət, siqaret və spirtli içkilərdən qaçınmaq sümük sağlamlığını qorumağa kömək edən amillərdir.
Xüsusilə ağırlıq qaldırma və müqavimət məşqləri sümük sıxlığını artırmaqla ərimənin qarşısını alır.
Qidalanma. Kalsium və D vitamini sümük sağlamlığı üçün vacibdir. Süd məhsulları, yaşıl yarpaqlı tərəvəzlər və balıq kimi kalsiumla zəngin qidalar qəbul edilməlidir. Günəş işığına gəzmək, dincəlmək və lazım olduqda D vitamini əlavələri də istifadə edilə bilər.
Sümük məhvini yavaşladan dərmanlar. Bu dərmanlar sümük rezorbsiyasını yavaşlatmaqla sümük sıxlığını artırır və sınıq riskini azaltmaqda təsirli olur.
Hormon kimi müalicələr. Bu müalicələr estrogen səviyyəsini artıraraq sümük sağlamlığını qoruyur.
Hormonal müalicə üsulu xüsusilə postmenopozal dövrdə sümük itkisini yavaşlatmaq üçün istifadə olunur. Qeyd edək ki, hormonal müalicənin yan təsirləri ola biləcəyindən həkim nəzarətilə dərmanlar qəbul olunmalıdır və təyin olunan dozanı aşmaq olmaz. bu müalicələrin yan təsirləri nəzərə alınmalıdır.
Hormon əvəzedici terapiya (HRT). Menopozdan sonra estrogen səviyyəsini artıraraq sümük itkisinin qarşısını alır. HRT xüsusilə postmenopozal qadınlarda sümük sıxlığının artırılmasında təsirlidir. Lakin bu müalicənin uzun müddətli istifadəsi bəzi risklər daşıyır və digər hormonal müalicələr kimi həkim nəzarətində olmalıdır.
Sümük əmələ gəlməsini artıran dərmanlar. Bu dərmanlar sümük meydana gəlməsinə dəstək olmaqla sümük sıxlığını artırır. Bu dərmanlar tez-tez qırılan sümüklərin qarşısını almaq və sümük gücünü artırmaq üçün təyin olunur.
Dəstəkləyici müalicələr. Fiziki terapiya və reabilitasiya ilə sümük sağlamlığını qorumaq və əzələ gücünü artırmaq üçün xüsusi məşq proqramları təyin oluna bilər. Ərimənin qarşısını almaq, ağrıları azaltmaq və sümüyün sınma riskini azaltmaq üçün müəyyən terapiyada edilir. Qeyd edək ki, sümük əriməsinin səbəb olduğu ağrıları aradan qaldırmaq üçün ağrı kəsiciləri və digər müalicə üsulları da istifadə edilə bilər.
Daimi təqib və nəzarətlər. Müalicənin effektivliyinə nəzarət etmək üçün müntəzəm sümük sıxlığının ölçülməsi aparılır. Bu müayinələr zamanı sümük metabolizmasını və müalicənin təsirini izləmək üçün qan və sidik testləri də götürülür.
Bu müalicə üsulları qadınlarda osteoporozu idarə etmək və sümük sağlamlığını qorumaq üçün istifadə edilən ümumi yanaşmalardır. Hər bir fərdin vəziyyəti fərqli olduğundan, müalicə planı fərdi olaraq təyin edilir.
Qadınlar osteoporoz olmamaq üçün nə etməlidirlər?
Qadınların sümük əriməsinin qarşısını almaq üçün etməli olduqları şeylərə sümük sağlamlığını qorumaq və sümük itkisinin qarşısını almaq üçün addımlar daxildir. Yaş artıqca daha da ağırlaşan sümük əriməsinin qarşısını almaq üçün erkən yaşlardan ehtiyat tədbirləri görülmək lazımdır.Birincisi, balanslı qidalanmaq çox vacibdir. Kalsium və D vitamini sümük sağlamlığı üçün vacibdir. Süd məhsulları, yaşıl yarpaqlı tərəvəzlər, badam və balıq kimi kalsiumla zəngin qidalar qəbul edilməlidir. Vitamin D təbii şəkildə günəş işığına məruz qalaraq yağlı balıqlar bişirib yeməklə əldə edilə bilər.
Daimi fiziki fəaliyyət də sümük əriməsinin qarşısının alınmasında əsas rol oynayır. Ağırlıq qaldırma, yerimək, qaçış, rəqs kimi daim hərəkətdə olmağa səbəb olacaq fəaliyyətlər sümük sıxlığının artırılmasında təsirlidir. Ona görə də həftədə ən azı 150 dəqiqə orta intensivlikdə məşq etmək tövsiyə olunur.
Unutmaq olmaz ki, sümük sağlamlı daxil ümumi sağlamlıq üçün sağlam həyat tərzini mənimsəmək də vacibdir. Siqaret sümüklərin zəifləməsinə və kövrəkləşməsinə kömək edir, spirt isə kalsiumun udulmasını azaldır. Ona görə də siqaret və spirtli içki qəbul etməmək faydalıdır.
Qadınlarda olan hormonal dalğalanmalar və menopoz dövrü xüsusilə risk yaratdığından sümük xəstəliyi riskini erkən mərhələdə aşkar etmək üçün müntəzəm yoxlamalar aparılması və sümük sıxlığının ölçülməsi lazımdır. Postmenopozal dövrdə sümük sıxlığında dəyişiklikləri izləmək üçün mütəmadi olaraq həkim müayinəsində olmaq mütləqdir.
Hər bir qadının osteoporoz səbəbi müxtəlifdir. Bu səbəbdən də sümük xəstəliyinin səbəbini müəyyənləşdirib düzgün müalicə etmək üçün həkim müayinəsi mütləqdir.