Mədə və Onikibarmaq Bağırsaq Xorası Xorası: Müalicəsi, Sağalması, Qidalanma
Mədə və onikibarmaq bağırsaq xorasının müalicə üsulları, sağalma prosesi və düzgün qidalanma qaydaları haqqında qısa məlumat. Sağlam bərpa üçün nələrə diqqət etməli?
Xora necə sağalır? Xoranın sağalma prosesi
Xoranın sağalma prosesi bir qədər zaman və səbəblərin aradan qaldırılmasını tələb edən bir mərhələdir. Düzgün müalicə alındıqda peptik xoralərin böyük əksəriyyəti tam sağalır. Burada əsas məqsəd yaraya şərait yaradan amili (H. pylori və ya dərman istifadəsi kimi) ortadan qaldırmaq, mədə turşusunu azaltmaq və toxumaların bərpasına imkan verməkdir. Gəlin, xoranın sağalma mərhələlərinə və nələrin baş verdiyinə nəzər salaq:
Müalicəyə başlanğıc və ilkin yüngülləşmə: Dərman müalicəsinə (məsələn, turşu azaldıcı preparatlara) başladıqdan sonra adətən bir neçə gün ərzində xəstənin şikayətləri yüngülləşməyə başlayır. Mədə turşusunun azalması nəticəsində ağrılar tədricən səngiyir. Əgər H. pylori infeksiyasına qarşı antibiotiklər də qəbul edilirsə, infeksiyanın aradan qalxması ilə iltihab azalır və xəstə özünü daha yaxşı hiss edir. Lakin bu ilkin yüngülləşmə insanı aldatmamalıdır – ağrıların azalması xoranın tam sağalması demək deyil. Xora çuxurunun tam bağlanması daha çox vaxt aparır və müalicəni yarımçıq kəsməmək önəmlidir.
Tam sağalma üçün tələb olunan müddət: Peptik xoraların böyük əksəriyyəti 4-8 həftəlik müalicə kursu ilə tamamilə sağalır. Yəni təxminən 1-2 ay ərzində davamlı dərman qəbul etmək lazım gəlir. Məsələn, proton pompası inhibitoru (PPI) qrupundan olan turşu azaldıcı dərmanı həkim 6 həftəlik kurs şəklində yaza bilər. Bu müddətin sonunda adətən yara yeri tam çapıqlaşmış olur. Tədqiqatlar göstərir ki, düzgün müalicə alan xəstələrin əksəriyyətində xora bir neçə həftə ərzində sağalır və təkrarlanmır. Lakin burada H. pylori infeksiyasının eradikasiyası həlledicidir – əgər bakteri tam məhv olubsa, sağalmış xora yenidən yaranmaz, əks halda infeksiya qaldığı təqdirdə müəyyən müddət sonra yara təzədən baş qaldıra bilər.
H. pylori-nin eradikasiyası və sağalma: Əgər xəstədə H. pylori aşkarlanıbsa, həkim 10-14 günlük “üçlü terapiya” (iki müxtəlif antibiotik + bir turşu azaldıcı dərman) təyin edir. Bu müalicənin məqsədi bakteriyanı tamamilə məhv etməkdir. Kursu tam bitirmək çox vacibdir – yarımçıq buraxdıqda bakteriya sağ qala və hətta dərmanlara qarşı rezistent (dözümlü) hala gələ bilər. Düzgün aparılan antibiotik müalicəsi ilə xəstələrin böyük qismində infeksiya təmizlənir və xora sağalır. Müalicə bitdikdən təxminən 4-6 həftə sonra adətən nəfəs testi və ya nəcisdə antigen testi ilə yoxlanılır ki, bakteriya qalıbmı, yoxsa tam gedib. Əgər qalıbsa, ikinci sıra antibiotiklərə keçmək lazım ola bilər. Lakin çox vaxt ilk kurs effektiv olur və bakteriya aradan qalxır. H. pylori müvəffəqiyyətlə eradike edildikdə, həmin xəstənin eyni yerdə xoranın təkrarlanma ehtimalı çox cüzi olur.
Qeyri-steroid iltihabəleyhinə dərmanların dayandırılması: Xoranın səbəbi uzun müddət istifadə edilən ağrıkəsici dərmanlar olubsa, həmin preparatların qəbulunu dayandırmaq sağalma prosesinin əsas şərtidir. Məsələn, xəstə il ərzində hər gün aspirin atıbsa və mədəsində xora yaranıbsa, aspirini kəsmədən xoranın sağalması çətin olacaq. Dərman dayandırıldıqdan sonra turşu azaldıcı müalicə fonunda xora qısa müddətdə sağala bilər. Bəzi hallarda, Qeyri-steroid iltihabəleyhinə dərmanları tam kəsmək mümkün olmur (məsələn, xəstənin ciddi revmatik xəstəliyi varsa). Belə situasiyalarda həkim xoranı sağaltdıqdan sonra gələcəkdə profilaktika məqsədilə ya ağrıkəsicinin dozajını minimuma endirir, ya alternativ dərmana keçir, ya da yanaşı qoruyucu dərman əlavə edir.
Yaranın çapıqlaşması: Mədə və onikibarmaq bağırsaq divarı çox qanlanan və sürətlə yenilənən toxumalardır. Xora müalicə müddətində kiçilməyə başlayır – kənarları epitelləşir (yeni selikli toxuma ilə örtülür) və dibində fibroz toxuma (çapıq) yaranır. Zamanla xoranın yerində ağ rəngli çapıq toxuma qalır ki, bu da yenidən normal selikli qişa ilə örtülür. Kiçik və orta ölçülü xoralar demək olar ki, tam iz buraxmadan sağala bilər. Daha böyük xoralar isə çapıq qaldıra bilər ki, bu çapıq toxuması əgər kritik bölgədədirsə (məsələn, pilorik kanalda) sonradan daralmaya səbəb ola bilər. Sağalmış çapıq toxuması artıq ağrı vermir, sadəcə rentgen və ya endoskopiyada iz kimi görünə bilər.
Nəzarət müayinəsi: Mədə xorasının sağaldığını təsdiqləmək üçün müalicədən sonra həkim təkrar endoskopiya planlaya bilər. Xüsusilə mədə xoralarında bu, çox önəmlidir. Çünki mədə xorasının altında bəzən bədxassəli şiş ola biləcəyindən, müalicə ilə yara sağalmırsa, mütləq biopsiya təkrarlanmalıdır. Duodenum xoralarında adətən təkrar endoskopiyaya ehtiyac olmur, xəstənin şikayətləri keçibsə və testlər normallaşıbsa, sağalma gözlənir. Lakin həkim lazım bildikdə nəzarət məqsədilə yenidən bir müayinə apara bilər.
Sağaldıqdan sonra: Xora tam sağaldıqdan sonra xəstənin etməli olduğu əsas şey profilaktik tədbirlərə riayət etməkdir ki, xəstəlik təkrarlanmasın. Əgər H. pylori müvəffəqiyyətlə təmizlənibsə, yenidən yoluxmamaq üçün gigiyena qaydalarına əməl etmək, ailə üzvlərində də infeksiya varsa onların da müalicəsini təmin etmək faydalıdır. Sağalmış xəstənin siqaretə təkrar başlamaması, ağrıkəsicilərdən yenə uzaq durması tövsiyə olunur. Həmçinin stress menecmenti və düzgün qidalanma kimi ümumi sağlam vərdişləri davam etdirmək gələcəkdə yeni xoraların əmələ gəlməsinin qarşısını ala bilər.
Sağalmayan (refrakter) xoralar: Bəzi nadir hallarda, aparılan müalicəyə baxmayaraq xora sağalmır və ya qısa müddət sonra yenidən yaranır. Belə xoralar “refrakter xora” adlanır. Bunun bir neçə səbəbi ola bilər: xəstənin dərmanları düzgün qəbul etməməsi (məsələn, həkimin yazdığı antibiotik kursunu yarımçıq saxlaması), H. pylori-nin bəzi antibiotiklərə qarşı davamlı (rezistent) olması, xəstənin gizli olaraq hələ də Qeyri-steroid iltihabəleyhinə dərmanlar qəbulu, ya da Zollinger-Ellison sindromu kimi nadir bir vəziyyətin mövcud olması. Belə hallarda həkim müalicə planını dəyişir: fərqli antibiotik kombinasiya seçilə bilər, xəstənin mədəsinin turşuluğunu daha da azaltmaq üçün dərman dozası artırıla bilər və s. Əgər refrakter xora arxasında başqa xəstəlik (məsələn, Zolllinger-Ellison sindromu, Kron xəstəliyi və ya xərçəng) şübhəsi varsa, həmin istiqamətdə əlavə testlər aparılır. Refrakter xora halları olduqca nadir görülür. İnsanların mütləq əksəriyyətində ölkə düzgün müalicə ilə tam sağalır və bir daha problem yaratmır.
Cərrahi müdaxilə ehtiyacı: Keçmişdə, turşu azaldıcı effektli dərmanlar icad olunmamışdan əvvəl, mədə xorası tez-tez cərrahi yolla müalicə edilirdi (məsələn, vagotomiya – mədənin turşu ifrazını azaldan siniri kəsmək əməliyyatı və ya qismən mədəni çıxarmaq kimi). İndiki dövrdə isə cərrahi müalicəyə nadir hallarda ehtiyac qalır. Yalnız refrakter xoralar və ya ağırlaşmalar (məsələn, perforasiya, təkrarlayan qanaxmalar, ağır obstruksiya) zamanı cərrahiyyə düşünülür. Əgər xora dəfələrlə qanayır və endoskopik yolla qanaxmanın qarşısını almaq mümkün olmursa, yaxud uzunmüddətli xora nəticəsində mədənin çıxışında keçməzlik yaranıbsa, cərrahi əməliyyat qaçınılmaz ola bilər. Belə hallarda cərrah ya mədənin yaralı hissəsini çıxarır, ya da turşu ifrazını azaltmaq üçün vagus sinirini kəsir. Lakin bir daha vurğulamaq lazımdır ki, müasir dövrdə ölkə xəstələrinin <5%-dən az bir qismində cərrahi müdaxilə gərəkir – əksəriyyət dərmanlarla sağalır.
Nəticədə, peptik xora çox vaxt uğurla sağalan bir xəstəlikdir. Xəstə üçün əsas vəzifə həkimin müalicə tövsiyələrinə ciddi riayət etmək, dərmanları tam kurs qəbul etmək və sağaldıqdan sonra yenidən risk faktorlarına məruz qalmamaq üçün yaşam tərzini nizamlamaqdır. Sağalmış bir mədə sizin sağlamlıq uğrunuzdur – onu qorumaq isə sizin əlinizdədir.
Xoranın müalicəsi
Mədə və onikibarmaq bağırsaq xoralarının müalicəsi son onilliklərdə inqilabi dərəcədə irəliləmişdir. Bugünkü gündə mövcud olan təsirli dərmanlar sayəsində xora xəstələrinin böyük əksəriyyəti cərrahi əməliyyata ehtiyac olmadan tam sağala bilir. Xoranın müalicəsində iki əsas hədəf var: 1) xoraya səbəb olan amili aradan qaldırmaq, 2) yaranın sağalması üçün optimal şəraiti təmin etmək (məsələn, turşunu azaltmaq). Bu hədəflərə çatmaq üçün istifadə olunan müalicə komponentlərini aşağıdakı kimi qruplaşdıra bilərik:
H. pylori infeksiyasının eradikasiyası: Əgər xəstənin mədəsində Helicobacter pylori bakteriyası aşkar edilibsə, müalicənin ən vacib hissəsi bu infeksiyanı tamamilə məhv etməkdir. Bunun üçün antibiotiklər kombinasiyası tətbiq olunur. Adətən 2 müxtəlif antibiotik eyni anda verilir ki, bakteriya tam təmizlənsin və davamlılıq inkişaf etməsin. Bu antibiotiklərdən bəziləri H. pylori-ni hüceyrə divarından, digərləri isə protein sintezindən vurur. Məsələn, həkim 14 günlük kurs şəklində klaritromisin + amoksisillin kombinasiyasını proton nasosu inhibitoru (turşu azaldıcı dərman) ilə birlikdə yaza bilər. Və ya klaritromisin + metronidazol + bizmut preparatı kimi dördlü terapiya tətbiq oluna bilər. Konkret dərman adları fərqli ola bilər, lakin prinsip eynidir – bir neçə antibiotikin birgə gücü ilə H. pylori tamamilə yox edilir. Bu etap çox önəmlidir; bakteriya təmizləndikdə xora demək olar ki, təkrarlanmır.
Turşu ifrazını azaldan dərmanlar: Xora yarasının sağalması üçün mədədəki turşu mühitinin zəiflədilməsi lazımdır. Bunun üçün iki əsas dərman qrupu var:
H₂-blokatorlar: Bu preparatlar mədənin turşu istehsalını stimullaşdıran histamin adlı maddənin reseptorlarını bloklayır və nəticədə turşu ifrazını 50-70% azaldır. H₂-blokatorlara misal olaraq ranitidin, famotidin kimi dərmanları göstərə bilərik (ad çəkmədən ümumi desək). Onlar xora ağrısını yüngülləşdirir və yaranın sağalmasını sürətləndirir.
Proton pompası inhibitorları (PPI): Bunlar turşu ifrazını ən güclü azaldan müasir dərmanlardır. Mədə hüceyrələrindəki proton nasoslarını blok edərək turşu istehsalını 90-100% azaldır. PPI-lar həm turşunu azaldır, həm də selikli qişanın bərpasına kömək edir. Onlar xora müalicəsinin vazkeçilməz elementidir. Adətən gündə 1 dəfə, bəzən ağır hallarda gündə 2 dəfə təyin olunurlar və bir neçə həftəlik kurs şəklində istifadə edilir.
Mədə selikli qişasını qoruyan preparatlar (sitoprotektorlar): Bu qrup dərmanlar mədə divarını örtüb müdafiə qatını gücləndirir ki, turşunun və fermentlərin təsiri minimuma ensin. Qeyri-steroid iltihabəleyhinə dərmanların zərərinə qarşı qoruma yaradır. Bu preparatlar təkbaşına birinci sıra olmasa da, bəzi hallarda müalicəyə əlavə olunur.
Antasidlər: Bu preparatlar mədədəki artıq turşunu kimyəvi reaksiya ilə neytrallaşdıraraq qısa müddətli rahatlama təmin edir. Məsələn, maqnezium hidroksid və ya alüminium hidroksid tərkibli antasid sular qısa zamanda ağrını yüngülləşdirə bilər. Lakin antasidlər müalicəvi deyil, simptomatik vasitədir – yəni yaranı sağaltmır, sadəcə turşunu müəyyən müddətlik zərərsizləşdirir. Buna görə, antasidlər adətən əsas müalicəyə yardımçı kimi istifadə olunur, məsələn, xəstə turşu blokatoru dərmanını qəbul edib, günorta yenə ağrı tutubsa, o zaman 1 qaşıq antasid şərbət içib özünü rahatlaya bilər. Uzunmüddətli müalicədə antasidlərdən təkbaşına istifadə olunmur.
Pəhriz və həyat tərzi tədbirləri: Hər nə qədər dərman adı olmasa da, müalicənin vacib bir parçası olaraq xəstənin öz üzərinə düşən dəyişiklikləri yenidən xatırlatmaq lazımdır. Bu haqda yuxarıda geniş bəhs etdiyimiz üçün burada qısaca deyək ki, siqaretin tərgidilməsi, alkoqoldan imtina, stressin azaldılması, qıcıqlandırıcı qidalardan uzaq durulması müalicənin effektini dəfələrlə artırır. Məsələn, siqareti buraxmayan xəstədə dərmanlar yaxşı təsir göstərsə də, yaranın sağalması ləngiyə və ya tam sağaldıqdan sonra qısa müddətə təkrarlana bilər. Əksinə, sağlam vərdişlərə əməl edən xəstədə dərmanlar “daha yaxşı işləyir” və xora sürətlə sağalır.
Cərrahi müalicə (lazım gələrsə): Qeyd etdiyimiz kimi, müasir müalicə üsulları sayəsində ölkə xəstələrinin çox cüzi bir qismində cərrahiyyə gərəkir. Cərrahi müdaxilə əsasən ağır fəsadlar yarandıqda düşünülür (məsələn, perforasiya dəliyi bağlamaq üçün təcili əməliyyat, və ya təkrarlayan qanaxmalarda qanayan damarın bağlanması və ya xoranın kəsilib götürülməsi). Həmçinin Zollinger-Ellison sindromu kimi hallarda (aşırı turşu ifraz edən şiş olduqda) mədənin bir hissəsinin alınması və ya vagus sinirinin kəsilməsi kimi planlı əməliyyatlar tətbiq oluna bilər. Ancaq bir daha vurğulamaq lazımdır: əgər pasiyent həkimin dediklərini edər, dərmanlarını vaxtında alarsa, ölkə müalicəsində cərrahi əməliyyata adətən ehtiyac qalmır. Bu, müasir təbabətin nailiyyətidir ki, əvvəllər məcburi olan böyük əməliyyatlardan xəstələri qurtara bilmişik.
Xoranın medikamentoz (dərman) müalicəsi, bir sözlə, çox komponentlidir və fərdi yanaşma tələb edir. Bir xəstədə H. pylori pozitivdirsə, antibiotiklər mütləq lazımdır; digərində bakteriya yoxdursa, təkcə PPI ilə müalicə yetərli ola bilər. Birinin ağrıları şiddətlidirsə, qısa müddətlik əlavə antasid verilə bilər, o birində buna ehtiyac olmaya bilər. Odur ki, mütləq həkim göstərişinə uyğun müalicə planına riayət edilməlidir, dost-tanış məsləhəti ilə dərman alıb içməkdən çəkinmək lazımdır. Xüsusilə antibiotiklərin kor-koranə, yarımçıq istifadəsi təhlükəlidir – H. pylori-ni tam öldürməyib ona “öyrəşmə” qazandırar və sonrakı müalicəni çətinləşdirər.
Müalicə dövründə xəstə həkimi ilə əlaqədə olmalı, yaxşılaşma əlamətlərini və ya hər hansı yan təsirləri bildirilməlidir. Məsələn, bəzən PPI qrupundan uzun müddət istifadə sümüklərdə zəifliyə meyl yarada bilər, həkim bunu nəzərə alıb əlavə kalsium əlavəsi yaza bilər. Hər bir dərmanın faydası ilə yanaşı, mümkün riskləri də müzakirə olunmalıdır.
Nəhayət, düzgün aparılmış müalicə kursundan sonra həkim uğuru təsdiqləmək üçün testlər təyin edə bilər. H. pylori üçün nəfəs testi və ya nəcisdə gizli qan testi, lazım gələrsə kontrol endoskopiya kimi. Bunlar müalicənin tam nəticə verdiyindən əmin olmaq üçündür. Çünki bəzən bakteriya tam tələf olmaya bilər və ya nadir hallarda xora sağalmaya bilər – belə halları erkən aşkarlayıb əlavə tədbir görmək önəmlidir.
Göründüyü kimi, günümüzdə mədə və onikibarmaq bağırsaq xorası yaxşı öyrənilmiş və müalicəsi mümkün olan bir xəstəlikdir. Əsas odur ki, həkiminizin təlimatlarına əməl edəsiniz, dərmanlarınızı düzgün qəbul edəsiniz və səbirli olasınız – çünki sağalma bir anda yox, tədricən baş verir.
Xoraya nə yaxşı təsir edir? (Qidalanma və həyat tərzi dəyişiklikləri)
Xora diaqnozu qoyulduqda, dərman müalicəsi ilə yanaşı, xəstənin həyat tərzində və qidalanmasında müəyyən dəyişikliklər etməsi də sağalmanı sürətləndirə və simptomları yüngülləşdirə bilər. Hərçənd ki, vaxtilə “xora dietası” deyilən çox məhdudlaşdırıcı pəhrizlər tövsiyə olunurdu, müasir yanaşmaya görə xüsusi bir sərt pəhriz tətbiqinə ehtiyac yoxdur. Əsas prinsip – mədəni qıcıqlandıra biləcək qidalardan uzaq durmaq və özünü yaxşı hiss etməyə kömək edən sağlam qidalanma rejimi tətbiq etməkdir. Aşağıda xora zamanı nələri etmək faydalıdır, nələri isə məhdudlaşdırmaq lazımdır, sadalayırıq:
Turşunu artıran və qıcıqlandıran qidalardan çəkinin: Acılı, istiotlu, çox ədviyyatlı yeməklər bəzi insanlarda xora ağrılarını artırır. Hər nə qədər ədviyyatlı qidaların birbaşa xora yaratdığı sübut edilməsə də, mövcud xoranı qıcıqlandıraraq simptomları pisləşdirə biləcəyi məlumdur. Eynilə, çox turş meyvə suları (məsələn, portağal, limon), turşu, sirkə kimi qidalar da bəzi xəstələrdə yanma hissini artırır. Araşdırmalar göstərir ki, ümumilikdə qidaların xora üzərində təsiri fərdi xarakter daşıyır – yəni bir insana təsir edən qida başqa birinə təsir etməyə bilər. Buna görə, öz bədəninizi dinləmək önəmlidir: hansı qidaları yedikdə narahatlıq hiss edirsinizsə, onları rasionunuzdan çıxarmağa çalışın.
Alkoqoldan uzaq durun: Spirtli içkilər, xüsusən yüksək dərəcəli (çaxır, konyak, araq kimi) içkilər mədənin selikli qişasını qıcıqlandırıb yaralı sahəni daha da həssas edir. Alkoqol həm də turşu sekresiyasını artırır. Tədqiqatlar göstərib ki, alkoqol təkcə mövcud xorası ağırlaşdırmır, hətta sağlam insanlarda belə uzunmüddətli çoxlu alkoqol qəbulu mədə divarında eroziyalar yarada bilir. Bu səbəbdən, xorası olan şəxslərə alkoqoldan tamamilə imtina etmək, minimumundan isə ciddi şəkildə limitləmək tövsiyə olunur.
Siqareti tərgidin: Siqaret çəkməyin xora üzərində mənfi təsirini artıq yuxarıda vurğuladıq. Nikotin mədədə turşu ifrazını artırır, eyni zamanda qan dövranını pozaraq yaranın sağalmasını ləngidir. Xora xəstəliyində siqaret çəkməmək bəlkə də edə biləcəyiniz ən yaxşı dəyişikliklərdən biridir. Tədqiqatlara görə, siqareti buraxan xora xəstələrinin yara sağalma sürəti sürətlənir və residiv (təkrarlanma) ehtimalı azalır. Siqaret çəkənlərdə isə müalicəyə baxmayaraq xora tez-tez yenidən yaranır. Ona görə də, əgər sizdə xora diaqnozu qoyulubsa, bu, siqareti tərgitmək üçün çox vacib bir səbəbdir.
Ağrıkəsici dərman vərdişlərinə diqqət edin: Baş ağrısı, oynaq ağrısı kimi səbəblərlə hər kəs vaxtaşırı ağrıkəsici dərmanlara müraciət edir. Lakin Qeyri-steroid iltihabəleyhinə dərmanlar qrupundan olan preparatların müntəzəm istifadəsi xora riskini artırır və mövcud xoranı daha da dərinləşdirə bilər. Xorası olan insanlar mümkün qədər bu dərmanlardan uzaq durmalıdır. Əgər mütləq ağrıkəsici lazım olarsa, həkimlə məsləhətləşib parasetamol tərkibli dərmanlar kimi daha təhlükəsiz alternativlər seçmək olar. Bəzən isə həkim Qeyri-steroid iltihabəleyhinə dərmanların istifadəsi zəruri olan xəstələrə əlavə olaraq mədənin qorunması üçün dərman (məsələn, proton pompası inhibitoru) təyin edir. Özbaşına aspirin kimi dərmanları tez-tez qəbul etmə vərdişiniz varsa, mütləq bununla bağlı həkimlə danışın.
Doğru qidalanma vərdişləri: Xora xəstələrinin çoxuna bir vaxtlar çox ciddi dietalar yazılırdı – məsələn, yalnız süt və s. Lakin müasir yanaşma daha balanslıdır. Tamamilə qida qadağası yoxdur, sadəcə mədəni narahat edən qidalardan qaçınmaq və faydalı olacağı düşünülən qidaları artırmaq lazımdır. Məsələn, araşdırmalar göstərir ki, yüksək lifli qidalar (təbii tərəvəz və meyvələr, kəpəkli dənli bitkilər) mədədə turşunu qismən neytrallaşdıra bilir və həzm prosesini nizamlayır. Hətta yüksək lifli qidalanmanın xora riskini azaltması da müşahidə edilmişdir. Gündəlik menyunuza alma, armud, yulaf əzməsi, kəpəkli çörək, tərəvəz salatları kimi bol lifli qidalar əlavə etmək mədə sağlığı üçün xeyirlidir.
Probiotiklərdən faydalanın: Yoğurt, kefir, turş kələm, kimçi, kombuça kimi qıcqırdılmış qidalar probiotik adlanan “yaxşı bakteriyalar”la zəngindir. Bu faydalı mikroorqanizmlər bağırsaq florasını yaxşılaşdıraraq H. pylori kimi zərərli bakteriyalarla mübarizədə kömək edə bilər. Tədqiqatlar göstərib ki, probiotiklər H. pylori infeksiyasının müalicəsində istifadə olunan antibiotiklərin effektini artıra və müalicənin uğur şansını yüksəldə bilər. Məsələn, gündəlik rasionda şəkərsiz təbii yoğurt yemək mədə-bağırsaq florasının balansına müsbət təsir göstərir və ölkə sağalmasına dolaylı da olsa yardım edir.
Vitamin və minerallarla zəngin qidalar: Sağlam qidalanma ümumiyyətlə bütün yaraların sağalmasını tezləşdirir. Xüsusilə A vitamini və C vitamini mədə xoralarının bərpasında rol oynaya bilər. A vitamini selikli qişaların yenilənməsinə kömək edir – şirin kartof (batat), yerkökü, ispanaq kimi tərəvəzlərdə boldur. C vitamini isə yara sağalması və kollagen sintezi üçün vacibdir, həm də H. pylori-nin məhv edilməsinə immun sistemi vasitəsilə kömək edə bilər. Sitrus meyvələri, çiyələk, kivi, brokkoli kimi qidalar C vitamini ilə zəngindir. Bu qidaları kifayət qədər qəbul etmək xoranın sağalmasına müsbət təsir göstərə bilər. Ancaq unutmayaq ki, çox turş meyvələr (məsələn, limon) bəzi xəstələrdə qıcıq yarada bilər – yenə də hər şeydə balans və fərdi həssaslıq nəzərə alınmalıdır.
Süd və süd məhsulları: Keçmişdə mədə xəstələrinə isti süd içmək məsləhət görülürdü – düşünülürdü ki, süd mədə turşusunu neytrallaşdırıb ağrını azaldır. Lakin müasir biliklər göstərir ki, süd qısa müddətə mədədə turşuluğu azaltsa da, tərkibindəki zülal və kalsium sonradan turşu ifrazını daha da stimullaşdırır, yəni əks effekt verir. Ona görə də, xora müalicəsində süd davamlı bir çözüm deyil və hətta çox süd içmək ziyanlı ola bilər. Əlbəttə, bir stəkan ilıq süd udqunmanı asanlaşdırıb müvəqqəti rahatlıq verə bilər, ancaq bunu müalicə kimi qəbul etmək yanlışdır. Süd və süd məhsullarını tam kəsməyə ehtiyac yoxdur, sadəcə onları dərman yerinə istifadə etməyin.
Porsiyalar və yemək vaxtı: Çox ac qalmaq mədə turşusunun boş mədədə birbaşa təsirini artıraraq xora ağrısını şiddətləndirə bilər (xüsusən onikibarmaq bağırsaq xorası olanlarda). Buna görə də uzun müddət ac qalmaqdansa, az-az, tez-tez yemək qəbul etmək məsləhətdir. Gündə üç böyük porsiya yeməkdənsə, 5-6 kiçik porsiya şəklində qidalanmaq mədəni daima çox turşu ifrazından qoruyur. Yeməkləri tələsmədən, yaxşı çeynəyərək yemək də önəmlidir. Yatmazdan ən az 2-3 saat əvvəl son qidanı qəbul etmək məsləhətdir ki, gecə turşu reflyuksu olmasın.
Stresin azaldılması: Həyat tərzi dəyişikliyinə psixoloji rahatlamanın da daxil olduğunu unutmayaq. Həddindən artıq stress altında olan insanların xora simptomları daha kəskin ola bilər, çünki stress hormonu olan kortizol selikli qişanın bərpasını ləngidə və turşu ifrazını artıra bilər. Günlük rejimdə istirahətə vaxt ayırmaq, meditasiya və ya yoga kimi rahatlama üsullarından faydalanmaq, yuxu rejimini yaxşılaşdırmaq xoranın dolayısı ilə sağalmasına müsbət təsir göstərə bilər. Stressin rolu haqqında daha geniş müzakirəni ayrıca bölmədə edəcəyik.
Hərəkət və sağlam həyat: Yüngül və orta dərəcəli fiziki aktivlik (məsələn, günlük gəzinti) qan dövranını yaxşılaşdıraraq bədənin sağalma qabiliyyətini artırır. Xora xəstələrinin ağır idmanla məşğul olması tövsiyə edilmir, çünki çox intensiv hərəkət qarın daxilində təzyiqi artırıb reflyuksa və ağrıya səbəb ola bilər. Amma tam hərəkətsiz qalmaq da düzgün deyil. Sağlam qidalanma, siqaretin tərgidilməsi, müntəzəm yuxu və adekvat fiziki fəallıq kimi ümumi sağlam həyat tərzi prinsipləri mədə xorası xəstələrinin daha tez sağalmasına və ümumən yaxşı hiss etməsinə yardımçı olur.
Nəticə etibarilə, xora müalicəsində dərmanlar həlledici olsa da, xəstənin öz üzərinə düşən məsuliyyət – zərərli vərdişlərdən əl çəkmək, düzgün qidalanmaq, həkimin tövsiyələrinə əməl etmək – bir o qədər önəmlidir. Həyat tərzi dəyişikliyi yalnız yaranın sağalmasına kömək etmir, eyni zamanda gələcəkdə xoranın təkrarlanma riskini də azaldır. Unutmayın ki, sağlam qidalanma və yaşam vərdişləri mədənizin dostudur, xorası isə “ac saxlayır”.
