Qaraciyər sirrozu: Müayinə və Müalicə üsulları hansılardır?
Bu məqalədə siz Qaraciyər sirrozunun müayinə və müalicəsi haqda tibbi məlumatları ala bilərsiniz.
Qaraciyər sirrozu müayinə necə aparılır?
Diaqnoz adətən xəstənin tibbi tarixçəsi, fiziki müayinə nəticələri və bir sıra tibbi testlərin kombinasiyası əsasında qoyulur. Qaraciyər sirrozu çox zaman tədricən meydana gəldiyi və erkən mərhələdə spesifik əlamətlər vermədiyi üçün, xəstə həkimə gec müraciət edə bilər. Lakin şübhəli hallarda aşağıdakı müayinə üsulları sirroz diaqnozunu təsdiqləmək və səbəbini müəyyənləşdirmək üçün istifadə edilir:
• Laborator analizlər (qan testləri): Qanın biokimyəvi müayinəsi qaraciyərin fəaliyyətini qiymətləndirmək üçün vacibdir. Həkim “qaraciyər funksiyası testləri” deyilən bir sıra analizlər təyin edir: qaraciyər fermentlərinin səviyyəsi (ALT, AST – qaraciyər hüceyrələri zədələnəndə qanda yüksəlir), bilirubin səviyyəsi (qaraciyər tərəfindən kifayət qədər xaric olunmazsa yüksəlir), albumin və ümumi zülal (aşağı düşə bilər), qanın laxtalanma göstəriciləri – protrombin vaxtı/INR (uzana bilər). Bu analizlər qaraciyərin zədələnmə dərəcəsi haqqında informasiya verir. Məsələn, albumin aşağıdırsa və INR yüksəlibsə, bu qaraciyərin sintez funksiyasının zəiflədiyini göstərir. Həmçinin tam qan sayımı (anemiya, leykopeniya, trombositopeniya aşkarlana bilər) və böyrək funksiyası testləri (çünki ağır sirroz böyrəklərə də təsir göstərə bilər) də aparılır. Qaraciyər sirrozunun səbəbini aydınlaşdırmaq üçün xüsusi qan testləri də vacibdir: viral hepatit testləri (Hepatit B, C üçün antigen/antikor testləri), autoimmun markerlər (autoimmun hepatit şübhəsi varsa ANA, SMA kimi antikor testləri), dəmirin və misin səviyyələri (hemoxromatoz və Vilson xəstəliyini istisna etmək üçün) və s. Laborator analizlər nəticəsində həm sirrozun ehtimalı güclənə bilər, həm də onun hansı səbəbdən yarandığı barədə ipucları əldə olunur.
• Görüntüləmə müayinələri: Qaraciyərin quruluşunu vizual olaraq dəyərləndirmək üçün müxtəlif görüntüləmə üsullarından istifadə olunur. Ən geniş yayılmış üsul qarın boşluğunun ultrasəs müayinəsidir (USM). Ultrasəs ağrısız və əlçatan bir metod olub, qaraciyərin ölçüsünü, konturlarını, daxilindəki nodulyar dəyişiklikləri, eyni zamanda dalağın böyüyüb-böyümədiyini və qarında maye (assit) olub-olmadığını göstərə bilər. Sirroz zamanı ultrasəs müayinəsində qaraciyərin kənarlarının düzensiz (nahamar) olduğu, toxumasının heterogen (bərabər paylanmamış exogenlik) göründüyü və dalağın böyümüş ola biləcəyi müşahidə edilə bilər. Daha detallı görüntü üçün KT – kompüter tomoqrafiyası və ya MRT – maqnit rezonans tomoqrafiyası da tətbiq oluna bilər. Bu üsullar qaraciyərdə çapıqlaşmış sahələri, regenerasiya nodullarını daha ətraflı göstərir, həmçinin şiş (xərçəng) ocaqlarını aşkarlamaqda dəyərlidir. Son illərdə xüsusi olaraq qaraciyər fibrozunun dərəcəsini ölçmək üçün elastoqrafiya metodları inkişaf etdirilib. Məsələn, ultrasəs elastoqrafiya cihazı qaraciyərə səs dalğası göndərərək toxumanın sərtliyini (elastikliyini) ölçür. Fibroz toxuma sərt olduğundan, ölçülən sərtlik göstəricisi fibrozun miqdarına dair məlumat verir. MR elastoqrafiya (MRE) da bənzər prinsip əsasında MRT ilə həyata keçirilən bir testdir. Bu qeyri-invaziv testlər sayəsində bəzən biopsiyasız da sirroz diaqnozunu qoymaq və ya fibrozun dərəcəsini izləmək mümkün olur.
• Qaraciyər biopsiyası: Bəzi hallarda dəqiq diaqnoz və fibrozun mərhələsini təyin etmək üçün qaraciyər biopsiyası tələb olunur. Biopsiya zamanı xüsusi iynə vasitəsilə qaraciyərdən kiçik bir toxuma nümunəsi götürülür və mikroskop altında incələnir. Biopsiya sirrozu təsdiqləməklə yanaşı, onun səbəbinə dair də vacib ipucları verə bilər – məsələn, toxumada dəmir yığılıb-yığılmadığı, yağlanma dərəcəsi, spesifik hepatit göstəriciləri kimi. Biopsiya invaziv bir prosedur olduğundan (kiçik də olsa qanaxma və s. riski var), həkimlər yalnız zəruri hallarda ona müraciət edirlər. Əgər klinik mənzərə, qan analizləri və görüntüləmə artıq sirrozu açıq şəkildə göstərirsə, bəzən biopsiyasız da diaqnoz təsdiq edilir.
• Endoskopik müayinə: Qaraciyər sirrozunun fəsadlarından biri olan qida borusu və mədə varislərini aşkar etmək üçün endoskopiya aparılır. Yuxarı həzm sisteminin endoskopiyası (ezofagogastroskopiya) vasitəsilə həkim elastik bir kamera ilə qida borusu və mədə divarlarına baxır. Əgər genişlənmiş varikoz venalar (damar düyünləri) müşahidə olunarsa, bu, portal hipertenziyanın göstəricisidir və xəstəyə müvafiq profilaktik tədbirlər (məsələn, qanaxmanın qarşısını almaq üçün xüsusi dərmanlar və ya varislərin rezin bantla bağlanması proseduru) görülür. Endoskopiya birbaşa sirroz diaqnozu qoymaq üçün deyil, onun ağırlaşmalarını qiymətləndirmək üçün vacibdir. Xüsusən dekompensə mərhələdə olan hər bir sirroz xəstəsinə ən azı bir dəfə endoskopik müayinə tövsiyə edilir.
Yuxarıdakı müayinələr birgə şəkildə xəstənin vəziyyəti haqqında dolğun məlumat verir. Məsələn, qan testləri sirrozun dərəcəsini təxmin etməyə yardım, görüntüləmə və biopsiya isə diaqnozu təsdiqləyir və digər mümkün diaqnozları inkar edir. Qaraciyər sirrozunun diaqnostikasında əsas məqsəd təkcə çapıqlaşmanın mövcudluğunu yox, həm də onun səbəbini və fəsadlarını müəyyənləşdirməkdir. Erkən diaqnoz qoyulmuş sirroz xəstələri vaxtında müalicə tədbirlərinə başlaya bildikləri üçün daha yaxşı proqnoza malik olur.
Qaraciyər sirrozunun müalicəsi necə aparılır?
Qaraciyər sirrozunun müalicəsində məqsəd xəstəliyin gedişatını yavaşlatmaq, mümkün qədər qaraciyərin qalan sağlam hissəsini qoruyub saxlamaq və yaranan fəsadları idarə etməkdir. Təəssüf ki, artıq formalaşmış çapıq toxumasını aradan qaldıran bir dərman müalicəsi mövcud deyil. Lakin düzgün müalicə və həyat tərzi dəyişiklikləri ilə sirrozun irəliləməsini ləngitmək, bəzən dayandırmaq, xəstənin yaşam keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq mümkündür. Müalicə bir neçə istiqaməti əhatə edir:
1. Səbəbə yönəlik müalicə: Əgər sirrozun altında yatan spesifik bir səbəb varsa, ilk növbədə ona qarşı mübarizə aparılır:
• Alkoqolun tamamilə tərgidilməsi: Alkoqol mənşəli sirrozda ən vacib və təsirli addım spirtli içkilərdən tam imtinadır. Hər hansı miqdarda alkoqol belə zədələnmiş qaraciyər üçün zəhər təsiri göstərdiyindən, xəstə qəti şəkildə içkidən uzaq durmalıdır. Lazım gələrsə, professional dəstək (narkoloq, psixoloq yardımı, reabilitasiya proqramları) ilə alkoqol asılılığı müalicə edilməlidir.
• Virus hepatitinin müalicəsi:
Hepatit C və aktiv Hepatit B səbəbli sirrozlarda antiviral müalicə həyata keçirilir. Müasir dərmanlarla Hepatit C demək olar ki, tam sağalır, bu da qaraciyərə dəyən ziyanın dayanmasını təmin edir. Hepatit B tam sağalmasa da, xüsusi dərmanlarla virusun çoxalmasını xeyli cilovlamaq mümkündür. Virusun aktivliyinin azalması qaraciyərin nisbətən dincəlməsinə və fəsadların azalmasına kömək edir.
• Metabolik səbəblərin aradan qaldırılması:
Əgər sirroz qeyri-alkoqolik piylənmiş qaraciyər xəstəliyi zəminində yaranıbsa, xəstənin çəki verməsi, düzgün pəhriz saxlaması və qan şəkərinin idarə altına alınması vacibdir. Piylənməsi və 2-ci tip diabeti olan sirroz xəstələrinə endokrinoloq və dietoloq nəzarəti altında yavaş-yavaş arıqlamaq (ildə bədən çəkisinin ~10%-ini azaltmaq) və fiziki aktivliyi artırmaq tövsiyə olunur. Çəki azalması qaraciyərdəki yağlanma və iltihabı azaldaraq fibroz prosesini ləngidə bilər.
• Autoimmun xəstəliklərin müalicəsi:
Autoimmun hepatit və primar biliar xolangit kimi xəstəliklər səbəbli sirrozda immun sistemini tənzimləyən müalicə (məsələn, kortikosteroidlər və immunosupressiv dərmanlar) tətbiq oluna bilər. Məqsəd immun hücumunu zəiflədərək qaraciyər zədələnməsinin qarşısını almaqdır. Bu yanaşma erkən mərhələdə daha effektli olur və bəzi xəstələrdə sirrozun proqressiyasını xeyli ləngidə bilir.
• Yığılan zərərli maddələrin azal¬dılması:
Hemoxromatozda qanda artıq dəmiri azaltmaq üçün vaxtaşırı qan alma seansları (flebotomiya) keçirilir, Vilson xəstəliyində artıq misin bədəndən atılması üçün xelatlaşdırıcı preparatlar təyin edilir. Bu tədbirlər həmin nadir xəstəliklərin sirroz yaratma tempini yavaşıdır.
• Zərərli dərmanların dayandırılması:
Əgər sirroz hepatotoksik dərmanların uzunmüddətli istifadəsi nəticəsində yaranıbsa, o preparatlar tamamilə kəsilir və qaraciyərin bərpasına imkan yaradılır.
Yuxarıdakı səbəbə yönəlik addımlar sayəsində erkən mərhələli sirroz xəstələrində qaraciyərin daha da zədələnməsinin qarşısını almaq mümkün ola bilər. Məsələn, alkoqolu buraxan və balanslı qidalanan xəstədə illər sonra qaraciyərin funksiyasında yaxşılaşma müşahidə oluna bilər. Hepatit C-li bir xəstə virusdan tam azad olduqdan sonra sirrozunun ağırlaşma riskini azaltmış olur. Unutmaq olmaz ki, qaraciyər hətta sirroz mərhələsində belə müəyyən dərəcədə təmir oluna bilir – sadəcə bu təmirin uğurlu olması üçün zədələyici faktor mütləq aradan qaldırılmalıdır.
2. Həyat tərzi dəyişiklikləri və dəstəkvi tədbirlər: Sirroz xəstələrinin gündəlik həyatlarında etməli olduqları bəzi vacib dəyişikliklər vardır:
• Düzgün qidalanma (pəhriz): Qaraciyər sirrozunda pəhriz müalicənin təməl daşlarından biridir. Ümumən zülal, karbohidrat, yağ balansı qorunmuş, vitamin və mineral cəhətdən zəngin bir qidalanma planı tövsiyə edilir. Xəstənin kifayət qədər kalori və protein alması vacibdir ki, bədənində əzələ itkisi baş verməsin. Lakin heyvani yağların və qızartmaların həddən artıq qəbulu məhdudlaşdırılır. Əgər qarında assit varsa və şişkinlik müşahidə olunursa, duz qəbulu kəskin azaldılır – gündə 2000 mq (2 qram) natriumdan az qəbul olunması tövsiyə edilir. Bu, duzsuz yeməklərin qəbulu və çox duzlu konserv, şoraba, qablaşdırılmış qidalar, çips kimi məhsullardan uzaq durmaqla əldə edilir. Duzun azaldılması bədəndə maye yığılmasını azaldıb assitin kontroluna kömək edir. Həmçinin, sirrozlu xəstələr spirtli içki qəbul etmədiyindən, şəkərli və qazlı içkilərdən də uzaq durmalı, bol su içməlidirlər. Bəzi xəstələrdə vitamin çatışmazlığı (məsələn, fol turşusu, tiamin – B1 vitamini, D vitamini) ola bildiyindən, həkim məsləhəti ilə vitamin-mineral əlavələri qəbul edilə bilər. Çox vaxt sirrozlu xəstələrdə sümük zəifliyi (osteoporoz) inkişaf etdiyindən kalsium və D vitamini əlavələri də tövsiyə olunur.
• Alkoqol və zərərli vərdişlərdən imtina: Yuxarıda vurğulandığı kimi, spirtli içki tamamilə qadağandır. Həmçinin qaraciyər sirrozu olan şəxslərin siqareti tərgitməsi tövsiyə edilir, çünki siqaret çəkmək qaraciyər xərçəngi riskini daha da artırır və ümumi sağlamlığı zəiflədir. Hər cür narkotik maddədən uzaq durulmalıdır.
• Dərman istifadəsində ehtiyatlılıq: Qaraciyər sirrozlu xəstələr həkim məsləhəti olmadan heç bir dərman (hətta bitki tərkibli preparatlar, vitaminlər, ağrıkəsicilər belə) qəbul etməməlidirlər. Bir çox adi ağrıkəsici və soyuqdəymə dərmanlarının tərkibində olan maddələr (xüsusən qeyri-steroid iltihabəleyhinə preparatlar) sirrozlu insanlarda ağır yana təsirlərə səbəb ola bilər – qaraciyəri daha da zədələyə və ya böyrəklərə təsir göstərə bilər. Həkim gərək olduqda qaraciyərə mümkün olan ən az təsir göstərən ağrıkəsicini minimal dozada təyin edir, çünki bu cür preparatlar qaraciyərə nisbətən az zərərli sayılır. Bütün hallarda, sirrozlu şəxs hansısa dərman almaq istəsə, öncə öz həkimi ilə məsləhətləşməlidir.
• Peyvəndlər (immunizasiya): Qaraciyər sirrozu olan insanların immun sistemi zəifləyə və infeksiyalara qarşı müqaviməti aşağı ola bilər. Bu səbəbdən profilaktik peyvəndlər xüsusilə vacibdir. Həkimlər sirrozlu xəstələrə Hepatit A və Hepatit B-yə qarşı peyvənd olunmağı tövsiyə edirlər (əgər əvvəllər olunmayıblarsa). Bu, həmin virusların əlavə ziyanından qoruyur – çünki sirrozlu qaraciyərə Hepatit A yoluxsa, çox ağır, bəzən ölümcül keçə bilər. Bundan əlavə, hər il mövsümi qrip peyvəndi vurulmalı, həmçinin pnevmokok bakteriyasına qarşı peyvənd (pnevmoniya əleyhinə vaksin) olunmalıdır. Bu peyvəndlər xəstəni qrip, pnevmoniya kimi infeksiyalardan qoruyacaq, ağırlaşmaların qarşısını alacaq.
3. Fəsadların müalicəsi və idarəolunması: Qaraciyər sirrozunun yaratdığı ağırlaşmaları müalicə etmək, bununla da xəstənin həyatını uzatmaq və keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq üçün bir sıra tədbirlər görülür:
• Assitin müalicəsi: Qarında yığılan mayeni azaltmaq üçün öncə yuxarıda qeyd edildiyi kimi duzsuz pəhriz və maye qəbulu məhdudlaşdırılması tətbiq edilir. Bundan əlavə, həkim tərəfindən sidikqovucu dərmanlar təyin oluna bilər. Bu preparatlar böyrəklər vasitəsilə duz və suyun ifrazını artırır, nəticədə bədəndəki şişkinliklər azalır. Ən çox istifadə edilən sidikqovucular aldosteron antaqonistləri və loop diuretiklər qrupundandır. Həkim dozaları diqqətlə tənzimləyir ki, xəstədə elektrolit pozuntusu yaranmasın. Əgər assit çox həcmdədirsə və dərmanlara cavab vermirsə, xəstəyə dövrü olaraq parasentez (qarın boşluğundan iynə ilə mayenin çəkilməsi) tətbiq olunur. Parasentez üsulu xəstəni müvəqqəti rahatladır, qarın gərginliyini azaldır. Assit mayesi çəkildikdən sonra infeksiyanın qarşısını almaq üçün antibiotik profilaktikası verilə bilər, çünki assit fonunda spontan bakterial peritonit (qarın boşluğunun infeksiyası) riski var.
• Portal hipertenziya və varislər: Portal venadakı təzyiqi azaltmaq və varikoz damarların qanamadan qorunmasını təmin etmək üçün bəzi dərmanlar və prosedurlar tətbiq edilir. Məsələn, nəbzi və qan təzyiqini azaldan beta-blokator qrupundan dərmanlar qida borusundakı varislərin partlama riskini aşağı sala bilər. Əgər endoskopiya zamanı böyük varislər aşkarlanıbsa, həkim profilaktik olaraq endoskopik bantlama (düyünlərin rezin bantla boğularaq qapadılması) həyata keçirə bilər. Bu prosedur varislərin qanamasının qarşısını alır. Varislər qanayarsa, təcili olaraq endoskopik üsulla həmin damarı bağlamaq, skleroterapiya etmək və lazım gəlsə qan köçürmək gərəkir. Portal hipertenziyanın çox ağır olduğu seçilmiş hallarda isə TIPS (transyugulyar intrahepatik porta-kaval şunt) proseduru icra olunur – bu invaziv radioloji əməliyyatla qaraciyər daxilində porta ven ilə ümumi qan dövranı arasında süni kanal açılır ki, təzyiq azalsın.
• Hepatik ensefalopatiyanın müalicəsi: Beyində toplanan toksinləri azaltmaq üçün xəstəyə bağırsaqları işlədən laksativ preparatlar (xüsusilə ammonyakı bağlayıb xaric edən disakkarid sirupları) verilir. Bu dərmanlar bağırsaqda bakteriyaların ifraz etdiyi zərərli maddələri bədəndən xaric etməyə kömək edir və qanla beyinə gedən toksin miqdarını azaldır. Həmçinin bəzi xəstələrə bağırsaq florasını dəyişdirən antibiotiklər verilir ki, ammonyak istehsal edən bakteriyalar azalsın. Ensefalopatiya epizodu keçirən xəstələrdə zülal qəbulu müvəqqəti azaldıla bilər (çünki zülalın parçalanması ammonyak yaradır), lakin uzun müddət zülalsız pəhriz əzələ itkisinə səbəb olacağından balans qorunur. Ağır hallarda xəstə xəstəxanaya yerləşdirilərək kompleks müalicə alır. Bu tədbirlər sayəsində əksər hallarda ensefalopatiya geriləyir və xəstənin şüuru bərpa olunur.
• İnfeksiyaların müalicəsi: Sirroz xəstələri immun cəhətdən zəif olduqları üçün hər hansı infeksiyaya yoluxduqda (məsələn, sidik yolu infeksiyası, pnevmoniya, dəri infeksiyası və s.) tez bir zamanda müalicə edilməlidir. Həkimlər antibiotikləri vaxtında başladaraq infeksiyanın yayılıb sepsisə səbəb olmasının qarşısını alırlar. Xüsusən assitli xəstələrdə spontan bakterial peritonit riski olduğu üçün, qarın mayesindən analiz götürülərək orada bakteriya artıb-artmaması mütəmadi yoxlanır. Lazım gəldikdə, profilaktik antibiotiklər təyin oluna bilər. Ümumiyyətlə, sirrozlu xəstələr hərarətinin qalxdığını, qarında ağrı hiss etdiyini, sidik ifrazında problem olduğunu və ya öskürək, bəlğəm kimi infeksiya əlamətlərini görərsə, dərhal həkimə müraciət etməlidir.
• Hepatosellülar karsinoma (qaraciyər xərçəngi): Qaraciyər sirrozu olan insanlarda qaraciyər xərçənginin (birincili qaraciyər şişi, xüsusilə hepatosellülar karsinoma) inkişaf etmə riski sağlam insanlara nisbətən dəfələrlə çoxdur. Ona görə də sirroz xəstələri müntəzəm olaraq onkoloji skrininqdən (USM, qan testi) keçməlidirlər. Profilaktik olaraq hər 6-12 ayda bir qaraciyərin USM və bəzi hallarda alfa-fetoprotein (AFP) adlı qan testi aparılır. Əgər şiş aşkar olunarsa, onun ölçüsündən və sayından asılı olaraq cərrahi yolla çıxarılması, minimal invaziv üsullarla məhvi (məsələn, radiofrekans ablasiya) və ya transplantasiya kimi variantlar müzakirə edilir. Sirroz fonunda kiçik ölçülü bir şiş erkən aşkarlanarsa, uğurla müalicə etmək mümkündür.
• Digər fəsadlar: Sirrozlu xəstələrdə böyrək çatışmazlığı (hepatorenal sindrom) inkişaf edə bilər – bu halda reanimasyon tədbirləri və dializ müalicəsi gündəmə gələ bilər. Həmçinin, uzun sürən sirrozda hipersplenizm səbəbindən anemiya və qan hüceyrələrinin azalması müşahidə olunduqda, qan köçürmələri tələb oluna bilər. Sümük əriməsi (osteoporoz) olan xəstələrdə sümük sınıqlarının qarşısını almaq üçün dərman müalicəsi (məsələn, bifosfonatlar) başlanır.
4. Qaraciyər transplantasiyası (köçürülməsi):
Yuxarıdakı tədbirlərə baxmayaraq, sirroz son mərhələyə çatdıqda – yəni qaraciyər funksiyaları kəskin pozulduqda və konservativ müalicə ilə vəziyyət sabitləşmədikdə – ən effektiv çıxış yolu qaraciyər transplantasiyası olur. Qaraciyər transplantasiyası böyük cərrahi əməliyyatdır, burada xəstənin zədələnmiş qaraciyəri çıxarılır və əvəzinə sağlam donor qaraciyəri yerləşdirilir. Donor orqan vəfat etmiş bir şəxsdən və ya canlı bir donorun (əksərən qohumun) qaraciyərinin bir payından əldə oluna bilər. Sirroz xəstələri arasında qaraciyər transplantasiyası üçün ən geniş göstərişlər dekompensə olunmuş sirrozun ağır fəsadlarıdır (məsələn, kontrolsuz assit, təkrarlayan qanaxmalar, ağır ensefalopatiya) və/ləya yanaşı inkişaf edən qaraciyər xərçəngidir. Transplantasiya üçün uyğun namizəd olmaq üçün xəstə hərtərəfli müayinə edilir – digər orqanlarının vəziyyəti, infeksiya ocaqlarının olub-olmaması, onkoloji proseslər, psixoloji durum və s. qiymətləndirilir. Bu yoxlamalardan keçdikdən sonra xəstə transplantasiya siyahısına daxil edilir. Uyğun donor tapıldıqda əməliyyat həyata keçirilir. Uğurlu transplantasiya xəstənin həyatını xilas edə və ona yeni bir sağlam həyat bəxş edə bilər. Bununla belə, transplantasiya sonrası ömür boyu immuniteti zəiflədici dərmanlar qəbul etmək, müntəzəm həkim nəzarətində olmaq lazım gəldiyini unutmamaq önəmlidir.
Nəticə etibarilə, qaraciyər sirrozu müalicəsində hər bir xəstə üçün fərdi yanaşma planı hazırlanır. Xəstəliyin səbəbi, mərhələsi və fəsadlarına əsasən yuxarıdakı strategiyaların bir neçəsi eyni anda tətbiq oluna bilər. Məsələn, alkoqolik sirrozlu və assiti olan bir xəstə həm psixoloji dəstək alıb alkoqolu buraxmalı, həm duzsuz pəhriz saxlamalı, həm də sidikqovucu müalicə qəbul etməlidir. Müalicə prosesində həkim və xəstə bir komanda kimi işləyərək, vəziyyəti stabil saxlamağa və həyat keyfiyyətini mümkün olduğunca yüksək tutmağa çalışırlar. Vaxtında tədbir görülən və təyinata uyğun davranan xəstələr illərlə sirrozla yaşaya bilirlər və bəzən qaraciyər transplantasiyasına ehtiyac olmadan da uzun ömür boyu davam edə bilirlər.
